De doodstraf in Wit-Rusland – dodelijke onzekerheid

Belarusian Free Theatre, een Wit-Russisch ondergronds theatergezelschap waarvan zich een heel aantal leden inmiddels in ballingschap bevindt, speelde in 2012 in Amsterdam de wereldpremière van het stuk Trash Cuisine, over de doodstraf. Na afloop liep er een vrouw het podium op die werd voorgesteld als Lyubou Kavalyova. Bij het horen van haar naam moest ik een brok in mijn keel wegslikken. Ik wist dat eerder dat jaar haar zoon in Wit-Rusland geëxecuteerd was. Naar de stellige overtuiging van de meeste mensen in Wit-Rusland was hij onschuldig.

Haar zoon, Vlad, was op het verkeerde moment op de verkeerde plek. Hij werd als zondebok gebuikt voor een aanslag in de metro van Minsk. Dat maakt de situatie van Lyubou nog tragischer dan die van de meeste families van Wit-Russische geëxecuteerden. Maar verder delen ze dezelfde pijn. De Wit-Russische staat, de laatste in Europa die de doodstraf nog uitvoert, straft niet alleen de veroordeelden, maar ook hun families. Net als de veroordeelden zelf krijgen zij niet te horen wanneer de straf uitgevoerd gaat worden, waardoor ze in constante angst leven. Ook als de executie heeft plaatsgevonden, krijgen ze meestal gaan bericht. Pas bij als ze bij een bezoek weggestuurd worden of een pakketje retour komt, weten ze dat het zover is. Lyubou hoorde van de advocaat van haar zoon dat hij hem niet meer kon bezoeken. Pas een maand later kreeg ze een officiële brief waarin haar angsten werden bevestigd – ook zij zou hem nooit meer zien. Een graf om bij te rouwen, heeft ze niet. Ook dat wordt geheim gehouden.

Die geheimhouding in Wit-Rusland over de doodstraf gaat heel ver. Het vermoeden is dat er vorig jaar vier gevangenen ter dood gebracht zijn, zeker weten we dat niet. Informatie moet met mondjesmaat verzameld worden. Zo gingen er begin november 2016 al geruchten rond dat er, na één executie in de eerste helft van het jaar, weer een reeks executies had plaatsgevonden. Pas eind november kon het nieuws echter bevestigd worden, toen familieleden met verschrikkelijk nieuws terugkwamen van mislukte bezoeken aan hun geliefden.

In 2013 en 2015 voerde Wit-Rusland zover bekend geen executies uit, maar de hoop die dat opleverde werd steeds in het volgende jaar snel de kop ingedrukt. Bij gebrek aan enige verbetering in de doodstrafstatistieken vragen mensenrechtenorganisaties binnen en buiten Wit-Rusland niet alleen om een moratorium op de doodstraf, maar alleen al om zoiets ogenschijnlijk simpels als het vrijgeven van de lichamen. Afschaffing van artikel 175 van het Wit-Russisch strafrecht, dat die vrijgave verbiedt, zou de families al enige verlichting brengen. ‘Ze martelden mijn zoon om aan de nodige getuigenis te komen en nu martelen ze mij,’ zegt Lyubou over het ontbreken van een graf.

Belarus Free Theatre nam haar verhaal tot inspiratie voor hun voorstelling en toerde ermee over de wereld. Tijdens hun tour verschenen er gevulde witte bodybags op meerdere openbare plekken in de landen waar ze speelden, om aandacht te vragen voor de lichamen die zouden moeten terugkeren naar de rouwende families.

Lyubou zelf is door het lot van haar zoon tot activist geworden. Sinds zijn veroordeling in 2011 roept ze op tot afschaffing van de doodstraf en artikel 175. In Amnesty’s nieuwste campagne is zij woordvoerster voor het lijden van de families. Ze kan niet meer strijden voor het leven van haar zoon, maar blijft vechten voor zijn lichaam.

Teken de petitie van Amnesty’s nieuwste campagne tegen de doodstraf in Wit-Rusland.

Zover bekend zit er nog minstens één persoon in Wit-Rusland in de dodencel. Gevreesd wordt voor zijn leven.