De doodstraf in 2021: grote toename executies in Iran en Saudi-Arabië

In 2021 nam het aantal executies zorgwekkend toe ten opzichte van 2020. Dit kwam vooral doordat er door de coronacrisis in 2020 nog allerlei restricties bij rechtbanken golden en in 2021 niet meer. En doordat verschillende notoire executeurs het aantal executies in 2021 na een tijdelijke daling weer opvoerde. Dat staat in het vandaag gepubliceerde jaarlijkse doodstrafrapport van Amnesty International.

• Iran had het hoogste aantal executies sinds 2017
• Ondanks de toename, was het aantal executies in 2021 het op een na laagste aantal dat Amnesty International registreerde sinds 2010
• De versoepeling van coronamaatregelen leidde tot een toename van het aantal doodvonnissen
• In Myanmar werden bijna 90 mensen ter dood veroordeeld onder de krijgswet
• Een aantal landen schafte de doodstraf af

In 2021 werden er minstens 579 executies uitgevoerd in achttien landen. Dit was een toename van 20 procent ten opzichte van 2020. Van deze toename nam Iran het merendeel voor zijn rekening: daar werden ten minste 314 mensen geëxecuteerd – 246 in 2020 -, het hoogste aantal executies in Iran sinds 2017. Deze toename had deels te maken met een toename in drugsgerelateerde executies. Deze executies druisen in tegen internationale wetgeving die het gebruik van de doodstraf verbiedt voor andere misdrijven dan moord met voorbedachten rade. In Saudi-Arabië verdubbelde het aantal executies, een akelige trend die ook in 2022 werd voortgezet toen er in maart 81 mensen op één dag werden geëxecuteerd.

Toename executies na afschalen covid-restricties

‘Na de afname van executies in 2020, hebben Iran en Saudi-Arabië vorig jaar hun executies weer opgevoerd’, zegt Agnès Callamard, de secretaris-generaal van Amnesty International. ‘Hiermee gaan ze schaamteloos in tegen verboden die worden genoemd in internationale mensenrechtenwetten. Ook in het begin van 2022 is hun honger naar de doodstraf niet afgenomen.’

In 2021 werden veel covid-beperkingen in de wereld langzaam weer opgeheven, ook bij juridische procedures. Rechters begonnen weer meer doodstraffen op te leggen: ten minste 2.052 doodvonnissen werden uitgesproken in 56 landen. Dit is een toename van bijna 40 procent ten opzichte van 2020. Er waren grote toenames te zien in Bangladesh (ten minste 181, tegenover 113 in 2020), India (144, tegenover  77) en Pakistan (ten minste 129, tegenover 49).

‘In plaats van voort te borduren op de kansen die de pauze in 2020 bood, verkoos een minderheid van landen enthousiast de doodstraf boven het zoeken van effectieve oplossingen voor de misdaad. Ze toonden daarmee een groot gebrek aan respect voor het recht op leven’, zegt Agnès Callamard.

Geheime executies in China, Noord-Korea en Vietnam

Net als in voorgaande jaren zijn in deze wereldwijde cijfers over executies en doodvonnissen niet de duizenden mensen opgenomen van wie Amnesty International vermoedt dat ze in China ter dood zijn veroordeeld of geëxecuteerd. Dat geldt ook voor de grote aantallen executies in Noord-Korea en Vietnam. In deze landen is de doodstraf met geheimzinnigheid omgeven en is de toegang tot informatie beperkt, waardoor het onmogelijk is de precieze getallen te achterhalen. Voor een aantal andere landen is het getal een minimum aantal.

Doodstraf voor drugsmisdrijven

In Iran bestaat een verplichte doodstraf voor het bezit van sommige typen en hoeveelheden drugs. Het aantal drugsgerelateerde executies was in 2021 vijf keer zo hoog als het jaar ervoor en steeg van 23 naar 132 in 2021. Het bekende aantal vrouwen dat werd geëxecuteerd steeg van negen naar veertien. Ook werden drie mensen geëxecuteerd die ten tijde van het misdrijf onder de 18 jaar waren, wat indruist tegen internationale wetgeving en de rechten van het kind.

Het aantal executies nam ook toe in Saudi-Arabië (65, tegenover 27 in 2020), Somalië (ten minste 21, tegenover ten minste 11), Zuid-Sudan (ten minste 9, tegenover ten minste 2), en Jemen (ten minste 14, tegenover ten minste 5). Daarnaast vonden er weer executies plaats in Belarus (ten minste 1), Japan (3) en de Verenigde Arabische Emiraten (ten minste 1) nadat er geen executies waren in 2020.

In een aantal landen nam het aantal doodvonnissen ook sterk toe: Democratische Republiek Congo (ten minste 81, tegenover ten minste 20 in 2020), Egypte (ten minste 356, tegenover ten minste 264), Irak (ten minste 91, tegenover ten minste 27), Myanmar (ten minste 86, tegenover ten minste 1), Vietnam (ten minste 119, tegenover ten minste 54), en Jemen (ten minste 298, tegenover ten minste 269).

De doodstraf als middel van onderdrukking door de staat

In 2021 werd de doodstraf in meerdere landen door de staat ingezet om minderheden en demonstranten te onderdrukken. Daarbij negeerden autoriteiten vaak werden de beperkingen die internationale wetgeving en mensenrechten opleggen aan de doodstraf.

In Myanmar werd de doodstraf alarmerend vaak toegepast onder de staat van beleg (noodtoestand). Het leger droeg de autoriteit voor berechting van burgerzaken over aan militaire rechtbanken, die korte rechtszaken hielden zonder mogelijkheid tot beroep. Bijna negentig mensen werden willekeurig ter dood veroordeeld, sommigen zonder dat ze in de rechtszaal aanwezig waren, in wat alom werd beschouwd als een doelgerichte campagne tegen demonstranten en journalisten.

In Egypte kwamen marteling en massa-executies voor, vaak na oneerlijke rechtszaken voor noodrechtbanken van de veiligheidsdienst. In Iran werden disproportioneel vaak doodvonnissen uitgesproken tegen leden van etnische minderheidsgroepen, voor vage aanklachten als ‘vijandschap tegen God’. Ten minste 19 procent van de gedocumenteerde geëxecuteerden (61) maakte deel uit van de etnische Baluchi-minderheidsgroep, die ongeveer 5 procent uitmaakt van de Iraanse bevolking.

In Saudi-Arabië werd Mustafa al-Darwish geëxecuteerd. Deze jonge man van de sjiitische minderheid werd aangeklaagd omdat hij deelnam aan gewelddadige protesten tegen de overheid. Op 15 juni werd hij geëxecuteerd, na een zeer oneerlijke rechtszaak die was gebaseerd op een ‘bekentenis’ die hij na marteling aflegde.

Positieve ontwikkeling naar wereldwijde afschaffing doodstraf

Ondanks al deze alarmerende ontwikkelingen, zette de wereldwijde trend naar afschaffing van de doodstraf ook in 2021 door. Voor het tweede jaar op rij was het aantal landen dat executies uitvoerde het laagste sinds Amnesty International de doodstrafcijfers begon bij te houden in 2010.

In Sierra Leone werd in juli een wetsvoorstel aangenomen dat de doodstraf voor alle misdrijven afschaft. De wet moet nog in werking treden. In december nam Kazachstan wetgeving aan die de doodstraf afschaft voor alle misdrijven. Deze wet trad in januari 2022 in werking. De regering van Papoea-Nieuw-Guinea hield een landelijke consultatie over de doodstraf, die in januari 2022 leidde tot het aannemen van een voorstel tot afschaffing. Dit moet nog worden uitgevoerd. Aan het einde van het jaar maakte Maleisië bekend in het derde kwartaal van 2022 hervormingen op het gebied van de doodstraf in te gaan voeren. En in de Centraal-Afrikaanse Republiek en Ghana begonnen wetgevers een proces om de doodstraf af te schaffen.

In de Verenigde Staten was Virginia de 23e staat – en de eerste zuidelijke staat – die de doodstraf afschafte. De staat Ohio verschoof of stopte alle geplande executies voor het derde jaar op rij. In juli stelde de nieuwe Amerikaanse regering ook een tijdelijk moratorium in op federale executies. 2021 was het jaar met de minste executies in de VS sinds 1988.

Ook in Gambia, Kazachstan, Maleisië, de Russische Federatie en Tajikistan waren er officiële moratoria op executies.

‘De minderheid van landen die de doodstraf nog steeds behouden, zien dat een wereld zonder het door de staat gesponsorde doden van mensen niet alleen mogelijk is, maar ook binnen bereik ligt en dat wij ervoor blijven vechten. We blijven de willekeur, discriminatie en wreedheid die inherent zijn aan deze straf onder de aandacht brengen, totdat de doodstraf is uitgebannen. Het is de hoogste tijd dat deze ultieme wrede, onmenselijke en vernederende straf geschiedenis wordt’, zegt Agnès Callamard.

Altijd en overal tegen de doodstraf

Amnesty International is altijd en overal tegen de doodstraf, ongeacht wie de dader is of wat de executiemethode is. Lees hier waarom Amnesty tegen de doodstraf is.