De doodstraf in 2020: ondanks corona toch veel executies in sommige landen

De grote uitdagingen van de corona-pandemie weerhielden 18 landen er niet van om in 2020 executies uit te voeren. 90% van het aantal executies werd uitgevoerd in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. In 16 gevallen ging het daarbij om vrouwen. Dat staat in het vandaag verschenen jaarlijkse doodstrafrapport van Amnesty International. Terwijl er een wereldwijde trend is naar afschaffing van de doodstraf, bleven sommige landen de doodstraf uitvoeren, en nam het aantal executies in sommige landen zelfs toe.

• In Egypte verdriedubbelde het aantal executies
• China zette de doodstraf in om corona-gerelateerde misdrijven te bestraffen
• De regering-Trump executeerde tien mensen binnen zes maanden
• Voor het derde jaar op rij het laagste aantal executies wereldwijd

Landen die nog executies uitvoeren

In 2020 werden onder andere executies uitgevoerd in Egypte, waar het aantal executies verdriedubbelde ten opzichte van het jaar ervoor, en China, dat de doodstraf inzette in de strijd tegen corona-gerelateerde misdaad.

In het Midden-Oosten nam het aantal executies af met 25%, tot het laagste aantal in 10 jaar tijd. Vooral in Saudi-Arabië en Irak namen executies af. Egypt was de uitzondering in de regio: het aantal executies steeg van 32 in 2019 tot 107 in 2020, en het land haalde daarmee Saudi-Arabië in. In oktober en november 2020 werd een recordaantal executies voltrokken in Egypte: ten minste 57 mannen en vier vrouwen werden geëxecuteerd.

In de Verenigde Staten begon de regering van Trump na een pauze van 17 jaar weer met het uitvoeren van federale executies. Binnen zes maanden werden tien mannen geëxecuteerd. Ook in India, Oman, Qatar en Taiwan werden doodvonnissen voltrokken.

‘Terwijl de wereld gefocust was op het beschermen van mensenlevens van corona, blijven sommige regeringen hardnekkig vasthouden aan de doodstraf en bleven ze ondanks alles executies voltrekken’, zegt Agnès Callamard, Amnesty’s secretaris-generaal.

‘De doodstraf is een weerzinwekkende straf en het feit dat landen tijdens een pandemie executies blijven voltrekken, laat zien hoe wreed het is. Onder normale omstandigheden is het zwaar om te vechten tegen een executie, maar tijdens de pandemie kregen veel mensen in dodencellen geen persoonlijke juridische bijstand. Veel mensen die terdoodveroordeelden bijstaan, moesten zich blootstellen aan gezondheidsrisio’s. Het gebruik van de doodstraf onder deze omstandigheden is extra schokkend.’

Coronabeperkingen waren in verschillende landen van invloed op de toegang tot juridische hulp en het recht op een eerlijke rechtsgang. Zo ook in de Verenigde Staten, waar advocaten aangaven dat ze cruciaal onderzoekswerk niet konden uitvoeren of cliënten niet persoonlijk konden ontmoeten.

Top 5 executerende landen

Omdat de cijfers omtrent executies en de doodstraf in China staatsgeheim zijn, maakt China geen deel uit van de cijfers van Amnesty International over de bekende executies. In China worden echter duizenden mensen per jaar geëxecuteerd, waardoor het land steevast koploper is. Na China volgt in 2020 Iran (met meer dan 246 executies), gevolgd door Egypte (107+), Irak (45+) en Saudi-Arabië (27). De executies in Iran, Egypte, Irak en Saudi-Arabië samen, maakten 88 procent van het totale aantal executies uit.

Egypte

In Egypte was het aantal executies in 2020 drie keer zo hoog als in het jaar ervoor. Ten minste 23 van de mensen die werden geëxecuteerd, waren tijdens zeer oneerlijke rechtszaken en na ‘gedwongen’ bekentenissen en marteling veroordeeld voor politiek geweld. In oktober en november nam het aantal executies enorm toe in Egypte: ten minste 53 mannen en 4 vrouwen werden geëxecuteerd.

Iran

In Iran lag het aantal executies weer lager dan in voorgaande jaren. Maar de doodstraf wordt steeds meer ingezet om dissidenten, demonstranten en leden van etnische groepen te onderdrukken. Dit druist in tegen internationale wetgeving.

Azië

Volgens internationale wetgeving mag de doodstraf slechts worden gebruikt bij de meest ernstige misdrijven, zoals moord. Veel Aziatische landen houden zich hier niet aan en zetten de doodstraf in bij de strijd tegen drugs. Dit gebeurt in China, Indonesië, Laos, Maleisië, Singapore, Sri Lanka, Thailand en Vietnam. In China en Vietnam worden mensen ook ter dood veroordeeld voor corruptie, in Pakistan voor godslastering. In Bangladesh en Pakistan werd de doodstraf opgelegd door irreguliere rechtbanken, die volgens andere regels werken dan normale rechtbanken. En in de Malediven werden vijf mensen die ten tijde van hun misdrijf onder de 18 jaar waren ter dood veroordeeld.

Americas

In Noord- en Zuid-Amerika waren de Verenigde Staten het enige land dat executies voltrok in 2020. In juli 2020 werd na een pauze van 17 jaar de eerste federale executie uitgevoerd. En vijf Amerikaanse staten werden zeven executies voltrokken.

Goed nieuws: laagste aantal executies in 10 jaar

Voor zover bekend, werden er in 2020 wereldwijd 483 mensen geëxecuteerd (aantallen van China, Noord-Korea, Syrië en Vietnam niet meegerekend, omdat de doodstraf daar staatsgeheim is of er niet genoeg informatie beschikbaar is). Ondanks dit hoge aantal, is het het laagste aantal executies dat Amnesty International in tien jaar registreerde. Het is een daling van 26 procent ten opzichte van 2019, en van 70 procent ten opzichte van de piek van 1.634 executies van 2015.

Deze daling had vooral te maken met een afname van executies in een aantal landen en, deels, vertragingen die met corona te maken hadden. In Saudi-Arabië nam het aantal (bekende) executies af met 85 procent (van 184 in 2019 tot 27 in 2020), in Irak halveerde het (van 100 in 2019 tot 45 in 2020). In Bahrein, Belarus, Japan, Pakistan, Singapore en Sudan (landen die in 2019 executies voltrokken), werden geen executies uitgevoerd.

Aantal doodstraffen ook omlaag

Het aantal bekende opgelegde doodvonnissen (ten minste 1.477) daalde ook, met 36 procent. In 30 van de 54 landen die doodstraffen oplegden, nam Amnesty International een daling waar. In sommige gevallen had dit te maken met vertragingen in rechtszaken in verband met Covid-19.

Uitzonderingen waren Indonesië, waar het aantal doodvonnissen (117) toenam met 46 procent, en Zambia waar 119 doodstraffen werden opgelegd (18 meer dan in 2019).

Tijd om de doodstraf af te schaffen

In 2020 schaften Tsjaad en de Amerikaanse staat Colorado de doodstraf af. Kazakhstan is van plan de doodstraf af te schaffen en in Barbados zijn hervormingen gaande om de verplichte doodstraf voor een aantal misdrijven af te schaffen.

Per april 2021 hebben 108 landen in de wereld de doodstraf afgeschaft voor alle misdaden. 144 Landen hebben de doodstraf in de wet of praktijk afgeschaft – een trend die zich moet doorzetten.

‘Ondanks het voortdurende gebruik van de doodstraf door sommige regeringen, was het overall plaatje van 2020 positief’, zegt Agnès Callamard. ‘Tsjaad schafte de doodstraf af, net als de Amerikaanse staat Colorado. Het aantal bekende executies blijft afnemen, wat een doodstrafvrije wereld steeds dichterbij brengt.’

Op dit moment ondersteunen 123 landen – dat zijn er meer dan ooit – de roep van de VN om een moratorium in te stellen op executies. De druk neemt daardoor toe op andere landen om dit ook te doen. De Amerikaanse staat Virginia maakt plannen om de doodstraf in te trekken.

‘We roepen leiders van alle landen die deze straf nog niet hebben afgeschaft op om 2021 het jaar te maken dat ze voorgoed een einde maken aan het door de staat goedgekeurde doden van mensen. Wij blijven actievoeren tot de doodstraf overal, en voor altijd is afgeschaft.’

Kijk hier waarom Amnesty International altijd en overal tegen de doodstraf is.