Chinese studenten in het buitenland lastiggevallen en in de gaten gehouden door de Chinese autoriteiten

Studenten uit China en Hongkong die in het buitenland studeren krijgen te maken met intimidatie, worden lastiggevallen en in de gaten gehouden. De Chinese autoriteiten proberen te voorkomen dat deze studenten zich bezighouden met ‘gevoelige’ of politieke onderwerpen in het buitenland. Dat blijkt uit een nieuw rapport dat Amnesty International vandaag uitbrengt.

• Familieleden die in China verblijven worden doelwit van vergeldingsmaatregelen voor het activisme van Chinese studenten in Europa en Noord-Amerika;
• Studenten worden online en bij protesten in de gaten gehouden bij protesten;
• Universiteiten worden opgeroepen deze bedreigingen voor de academische vrijheid en de mensenrechten aan te pakken.

Chinese studenten in Europa en Noord-Amerika die werden geïnterviewd voor het rapport ‘On my campus, I am afraid’, beschreven hoe ze werden gefotografeerd bij demonstraties in de steden waar ze wonen. Veel van hen gaven aan dat hun families in China door de politie waren bedreigd in verband met hun activisme in het buitenland.

‘De getuigenissen die we voor dit onderzoek hebben verzameld laten duidelijk zien hoe de regeringen van China en Hongkong studenten het stilzwijgen proberen op te leggen, ook al zijn ze duizenden kilometers van huis. Veel studenten leven hierdoor in angst’, zegt Sarah Brooks van Amnesty International.

‘De aanval van de Chinese autoriteiten op mensenrechten speelt zich af in de gangen en klaslokalen van de vele universiteiten waar studenten uit China en Hongkong studeren. De impact van deze ‘transnationale repressie’ door China is een serieuze bedreiging voor de vrije uitwisseling van ideeën die aan de basis staat van academische vrijheid. Regeringen en universiteiten moeten meer doen om dit tegen te gaan.’

‘Je wordt in de gaten gehouden’

Het rapport van Amnesty International is het breedste onderzoek tot nu toe naar de Chinese transnationale repressie bij buitenlandse universiteiten. Amnesty International heeft diepte-interviews gehouden met 32 Chinese studenten, onder hen twaalf studenten uit Hongkong, die aan universiteiten in acht verschillende landen studeerden: België, Canada, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Zwitserland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten.

Student Rowan* beschreef hoe ze meedeed aan een herdenkingsbijeenkomst voor her harde ingrijpen bij het bloedbad op het Tiananmen Plein in 1989. Binnen een paar uur hoorde ze van haar vader in China dat de veiligheidsdienst contact met hem had opgenomen. Ze vertelden hem ‘zijn dochter die in het buitenland studeert op te voeden zodat ze geen bijeenkomsten bijwoont die de reputatie van China in de wereld kunnen schaden.’

Rowan had haar echte naam met niemand die bij het protest betrokken was gedeeld en had ook niets online gepost over haar betrokkenheid, en was geschokt door de snelheid waarmee de Chinese autoriteiten haar als deelnemer hadden geïdentificeerd, haar vader hadden gevonden en hem gebruikt hadden om haar te waarschuwen voor verdere kritische acties. Rowan vertelde Amnesty International dat de boodschap duidelijk was: ‘We houden je in de gaten, en hoewel we aan de andere kant van de planeet zijn, kunnen we je nog steeds bereiken.’

Surveillance, censuur en het tot doelwit maken van familieleden in China

Veel Chinese studenten in het buitenland hebben de afgelopen jaren deelgenomen aan openlijke kritiek op de Chinese regering. Onder meer wanneer de ‘White Paper’-demonstraties plaatsvonden in China in 2022, tijdens de protesten voor democratie in Hongkong in 2019, en bij jaarlijkse herdenkingsbijeenkomsten voor het bloedbad op het Tiananmen plein. Het rapport van Amnesty International laat zien hoe deze activiteiten de aandacht – en vaak repercussies – van de Chinese autoriteiten trekken. Dit wordt ‘transnationale repressie’ genoemd: acties vanuit de overheid om burgers in het buitenland het stilzwijgen op te leggen, te controleren of om kritiek en andere meningen af te schrikken, wat een schending is van hun mensenrechten.

Bijna een derde van de studenten die Amnesty interviewde gaf aan dat Chinese autoriteiten hun familie hadden lastiggevallen om te voorkomen dat de studenten vanuit het buitenland kritiek zouden leveren op de Chinese overheid of haar beleid. Onder deze bedreigingen vielen het intrekken van hun paspoorten, ontslag op hun werk, het tegenhouden van promotie of pensioen op hun werk, of zelfs het beperken van hun fysieke vrijheid. Ook werden de Chinese familieleden van studenten onder druk gezet of de opdracht gegeven om hen niet financieel meer te steunen om hen zo het zwijgen op te leggen. Dit gebeurde in ten minste drie gevallen.

Verschillende studenten vertelden Amnesty International dat ze geloofden dat ze in het buitenland in de gaten werden gehouden door de Chinese autoriteiten of hun agenten. Bijna de helft van hen beweerde gefotografeerd of opgenomen te zijn bij evenementen als demonstraties, door mensen waarvan zij geloofden dat ze namens de Chinese staat handelden. Hoewel de studenten geen overtuigend bewijs konden leveren voor de identiteit van deze mensen, blijkt uit het onderzoek van Amnesty een patroon van bijna identieke observaties op verschillende locaties en onder verschillende omstandigheden, wat de overtuiging van de studenten ondersteunt.

‘Voor veel Chinese studenten biedt het reizen naar het buitenland een kans om op te bloeien, vrij van de beperkingen die er thuis zijn op politiek en academisch gebied’, zegt Sarah Brooks. ‘Maar uit het onderzoek van Amnesty International blijkt dat deze studenten niet kunnen ontsnappen aan de onderdrukkende praktijken van de Chinese overheid, zelfs niet buiten de grenzen van China.’

‘De Chinese autoriteiten hebben een strategie in het leven geroepen om de mensenrechten van studenten waar ze ook zijn in de wereld in te perken. De surveillance van studenten in het buitenland en het lastigvallen van hun families in China zijn systematische tactieken die ontworpen zijn om Chinese burgers op afstand te controleren.’

Het monitoren van de activiteiten van studenten in het buitenland door de Chinese autoriteiten wordt ook mogelijk gemaakt door de vergaande censuur en digitale surveillance die zich afspeelt achter de zogenaamde ‘Great Firewall’. Studenten moeten door de Chinese staat goedgekeurde apps gebruiken, die makkelijk te manipuleren zijn, om met hun familie en vrienden in China te communiceren.

Meer dan de helft van de studenten die Amnesty International interviewde gaf aan regelmatig zelfcensuur toe te passen op hun online gesprekken en berichten uit angst voor het meekijken door de Chinese autoriteiten. Dit deden ze ook op niet-Chinese social media-platforms zoals X, Facebook en Instagram. Verschillende studenten konden sterk bewijs leveren van digitale surveillance: zo liet de politie de ouders van een student transcripten zien van zijn online gesprekken via WeChat met zijn familie.

Bijna een derde van de studenten die Amnesty interviewde had te maken gehad met censuur op Chinese social mediaplatforms zoals WeChat, op soortgelijk niveau als in China zelf, terwijl ze in het buitenland waren. Sommige studenten probeerden nieuwe accounts te openen met buitenlandse telefoonnummers, maar kregen ook dan nog met censuur te maken. Het WeChat-account van een student werd tijdelijk geblokkeerd na hun berichten over een White Paper-demonstratie in Duitsland.

Klimaat van angst op de campus

Vrijwel alle geïnterviewde studenten gaven aan tot op bepaalde hoogte zelfcensuur toe te passen op hun sociale interacties terwijl ze in het buitenland waren, uit angst voor vergeldingsacties van de Chinese autoriteiten. Een meerderheid liet weten hun betrokkenheid in de klas te beperken vanwege het veronderstelde risico dat hun opmerkingen en meningen aan de Chinese autoriteiten zouden worden doorgeven. Een derde van de studenten zei dat deze risico’s ertoe hadden geleid dat ze de focus van hun studie hadden aangepast of helemaal geen toekomst in de academische wereld meer ambieerden.

Studenten uit Hongkong lieten weten dat de onderdrukkende wetten van de stad, zoals de National Security Law en de onlangs aangenomen Article 23-wet, hun angst tijdens hun buitenland-studie had vergroot, omdat deze wetten gebruikt kunnen worden om mensen waar ook ter wereld tot doelwit te maken.

Logan* vertelde Amnesty International dat zijn angst voor identificatie door de autoriteiten van Hongkong ertoe had bijgedragen dat hij niet goed meer een academische carrière kon volgen op het gebied waarop hij dat wilde. ‘Ik wil heel graag mijn scriptie publiceren… maar ik maak me zorgen, dus ik besloot het niet te doen.’

Meer dan de helft van de geïnterviewde studenten gaven aan geestelijke gezondheidsklachten te hebben vanwege hun angsten, variërend van stress en trauma tot paranoia en depressie. In een geval leidde dit zelfs tot een opname. Acht studenten hadden het contact met hun geliefden thuis verbroken om hen te beschermen en te zorgen dat ze geen doelwit werden voor de Chinese autoriteiten. Hierdoor raakten de studenten nog meer geïsoleerd en alleen.

Veel studenten vonden het ook nodig afstand te nemen van hun Chinese medestudenten uit angst dat hun opmerkingen of politieke meningen aan de autoriteiten in China doorgegeven konden worden. Dit vergrootte hun gevoel van isolatie. Studenten gaven aan dat het bestaan van officiële Chinese en Hongkongse nationale veiligheid hotlines, waar mensen anderen kunnen aangeven, bijdroeg aan deze angst.

Bijna de helft van de geïnterviewden was bang om weer naar huis te gaan, en zes studenten zagen geen andere optie dan het aanvragen van politiek asiel na hun studies, omdat ze vervolging vreesden bij terugkeer naar China.

Verschillende studenten gaven aan dat zelfs niet-Chinese medewerkers van de universiteit zelfcensuur toepasten bij China-gerelateerde activiteiten die met activisme te maken hadden. Een student vertelde hoe een onderzoeker contact met hem verbrak vanwege zijn steun aan de White Paper-demonstraties. De onderzoeker was bang dat het contact invloed kon hebben op haar toegang tot onderzoeksmogelijkheden in China.

Universiteiten slecht uitgerust voor steun aan Chinese studenten

Naar schatting studeren zo’n 900.000 Chinese studenten in het buitenland. Amnesty International roept de regeringen van de gastlanden en universiteiten op meer te doen om de rechten te beschermen van studenten die de dreiging van transnationale repressie ervaren.

‘Naar aanleiding van dit rapport, kunnen en moeten de regeringen van gastlanden concrete stappen nemen om het klimaat van angst dat studenten beschrijven, tegen te gaan. Dit kunnen ze doen door hun gemeenschappen informatie te geven, procedures op te zetten waar mensen gevallen van transnationale repressie kunnen melden, en zich uitspreken als er incidenten plaatsvinden.’

‘De acht landen die in het rapport worden genoemd, en de vele andere landen die studenten uit China en Hongkong verwelkomen, hebben de plicht om internationale studenten onder hun jurisdictie te beschermen.’

Amnesty International schreef 55 universiteiten in acht landen aan begin 2024, om te vragen naar hun bestaande maatregelen om studenten te beschermen tegen transnationale repressie. Amnesty ontving antwoord van 24 universiteiten (twintig uit Europa en vier uit Noord-Amerika).

‘Universiteiten in Europa en Noord-Amerika zijn vaak niet op de hoogte, en slecht uitgerust om om te gaan met transnationale repressie en de daaruit voortkomende angstcultuur op hun campussen’, zegt Sarah Brooks.

Sommige instituten hadden middelen beschikbaar gesteld om studentenrechten in het algemeen te steunen, maar deze middelen leken niet veel te kunnen betekenen in de situaties van de studenten uit het onderzoek van Amnesty.

‘De Chinese autoriteiten zijn uiteindelijk verantwoordelijk voor de onderdrukking zoals beschreven in het rapport. We roepen de autoriteiten van Beijing en Hongkong dan ook op om alle praktijken die te maken hebben met transnationale repressie te stoppen, en om ervoor te zorgen dat alle studenten die in het buitenland studeren zich kunnen focussen op hun studie zonder angst voor hun veiligheid.’

*Alle namen van de studenten en hun universiteiten zijn anoniem gemaakt om hun veiligheid te beschermen.