China: Actie nodig voor Oeigoerse Ilham Tohti die al 10 jaar vastzit

Op 23 september is het 10 jaar geleden dat de Oeigoerse academicus Ilham Tohti tot levenslang werd veroordeeld. Amnesty International roept de internationale gemeenschap op om concrete stappen te nemen om ervoor te zorgen dat hij vrij komt.  

Op 23 september 2014 werd Ilham Tohti na een oneerlijke rechtszaak op basis van ongegronde aanklachten van ‘seperatisme’ tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld. Hij werd door de Chinese autoriteiten tot doelwit gemaakt omdat hij zich vreedzaam inzette voor een dialoog tussen de etnische Oeigoeren en de Han, de groep waartoe de meeste Chinezen behoren.  

‘Toen Tohti samenwerking en vreedzaam samenleven promootte tussen de Chinese Oeigoeren en de Han-gemeenschap, reageerde de Chinese overheid met onderdrukking en gevangenschap’, zegt Agnès Callamard, de secretaris-generaal van Amnesty International. ‘Zijn gevangenschap die al 10 jaar duurt is een verdere schandvlek op de problematische mensenrechtensituatie in China.’ 

‘Deze ongelukkige dag herinnert ons niet alleen aan de onmenselijkheid van de Chinese overheid. Het laat ook zien dat andere regeringen erin falen om Ilham Tohti vrij te krijgen. Deze schokkende mijlpaal van 10 jaar achter de tralies benadrukt dat het hoognodig is dat de internationale gemeenschap meer doet.’ 

Systematische discriminatie Oeigoeren 

De aanklachten tegen Ilham Tohti hingen samen met zijn publicaties en academische lessen over de systematische discriminatie en onderdrukking van de Oeigoeren in de Xinjiang Uyghur Autonomous Region in het noordwesten van China.  

Ilham Tohti was kritisch over het overheidsbeleid van China in Xinjiang. Hij was ook altijd tegen geweld en seperatisme en zette zich in om etnische gemeenschappen in China dichter bij elkaar te brengen. In 2019 ontving hij de Sakharov Prijs – de hoogste mensenrechtenprijs van het Europese Parlement. 

‘Het winnen van prijzen is een erkenning en bevestiging van zijn bijdrage aan de mensenrechten’, zegt Agnès Callamard. ‘Maar wat hij het meeste nodig heeft, is vrijheid. Hij heeft het nodig dat de internationale gemeenschap oproept tot zijn vrijlating. Dat houdt in dat wereldleiders hun Chinese collega’s direct aansporen tot actie – bij iedere hooggeplaatste vergadering, iedere VN-conferentie, iedere keer.’ 

Ilham Tohti toonde altijd medeleven en dat maakt zijn gevangenschap extra gruwelijk. Dit  moet de internationale gemeenschap nog meer aansporen om zich voor hem in te zetten. Ilham Tohti is een gewetensgevangene en zijn vrijheid zou een cruciale stap zijn in de verbetering van mensenrechten en gerechtigheid in China. 

Marteling 

Ilham Tohti zou tijdens zijn gevangenschap zijn gemarteld en mishandeld. Zo zouden zijn polsen en enkels geboeid zijn, zou hij lange periodes in eenzame opsluiting hebben doorgebracht, geen goede medische zorg en voedsel hebben ontvangen, en politiek geïndoctrineerd zijn.  

Strijd van zijn dochter 

Zijn dochter Jewher Ilham zet zich al jaren onvermoeibaar in voor zijn vrijlating. Ze vertelde Amnesty International dat de Chinese autoriteiten haar het zwijgen proberen op te leggen door haar contact met haar vader toe te staan, op voorwaarde dat zij haar publieke strijd voor zijn zaak zou stoppen.  

Jewher Ilham studeerde in de Verenigde Staten en sprak haar vader voor het laatst via Skype op 14 januari 2014, een paar uur voordat hij werd gearresteerd in Beijing. De familie van Tohti in China mocht hem eens per kwartaal in de gevangenis bezoeken. Sinds de lente van 2017 werden deze bezoeken niet meer toegestaan en hebben ze hem dus niet meer gezien.

‘Het zou het fundamentele recht van een dochter moeten zijn om haar vader te zien’ zegt Jewher Ilham. ‘En als mens is het mijn plicht om onrecht aan de kaak te stellen wanneer ik het zie.’ 

Over hun laatste ontmoeting 10 jaar geleden vertelt ze: ‘Als ik toen wist dat dit de laatste keer zou zijn dat ik met mijn vader zou communiceren, had ik hem uren en uren en uren gebeld om hem te vertellen dat ik van hem hou. Helaas ben ik niet de enige. Veel Oeigoeren, veel Oeigoerse dochters en zonen, hebben hetzelfde lot.  

De situatie van de Oeigoeren 

Sinds 2017 is de onderdrukking door China van de Oeigoeren, Kazakken en andere vooral islamitische etnische minderheidsgroepen in Xinjiang meer in het nieuws. Deze onderdrukking wordt uitgevoerd onder het mom van de strijd tegen terrorisme. 

In 2021 publiceerde Amnesty International een rapport en noemde de systematische door de staat georganiseerde massa-gevangenschap, marteling en vervolging door de Chinese autoriteiten misdrijven tegen de mensheid. 

Veel van de bevindingen van Amnesty International werden bevestigd door het onderzoek van het VN Bureau van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten (OHCHR) naar de situatie in Xinjiang, dat in augustus 2022 werd gepubliceerd. 

In oktober 2022 echter, wezen de lidstaten van de Mensenrechtenraad een besluit af dat opriep tot een debat over het rapport.  

De Hoge Commissaris voor de Mensenrechten Volker Türk gaf in december 2022 aan ‘persoonlijk in gesprek te gaan met de Chinese autoriteiten’ over de ernstige mensenrechtenschendingen die in het rapport werden genoemd. 

In maart 2024 riep hij de Chinese regering op om aanbevelingen van zijn kantoor en andere VN-organen op te volgen. In augustus 2024 bracht de OHCHR een persbericht uit waarin stond dat er grote gaten waren in de implementatie van de VN-aanbevelingen door China en dat ‘veel van de problematische wetten en beleid nog bestaan.’   

Straffeloosheid 

‘Het is een schande dat de vervolging van de Oeigoeren en Ilham Tohti onverminderd doorgaat, met straffeloosheid’, zegt Agnès Callamard.  

‘De Chinese autoriteiten geven niet toe, dus wereldleiders moeten de druk op Beijing opvoeren – ook bij de VN – om alle discriminatie en willekeurige detentie van bepaalde etnische groepen te stoppen, en de verantwoordelijken voor deze schendingen ter verantwoording te roepen.’ 

Ondertussen blijft Jewher Ilham wachten om met haar vader herenigd te worden. ‘Ik hoop dat jullie me kunnen helpen om hem naar huis te brengen’, vertelde ze Amnesty International. ‘Ik zou hem zeggen dat hij zich nergens meer zorgen over hoeft te maken. Ik sta nu aan je zijde. Je bent niet meer alleen.’

Amnesty International heeft een nieuwe actie om de Chinese president Xi Jinping op te roepen Ilham Tohti onmiddellijk en onvoorwaardelijk vrij te laten.