Camerasurveillance door politie moet aan banden worden gelegd

In Nederland zet de politie een scala aan digitale middelen in om vreedzame demonstranten in de gaten te houden: van drones tot videosurveillanceauto’s en bodycams. Voorafgaand aan demonstraties is onduidelijk welke middelen worden ingezet en waar beelden van demonstranten voor worden gebruikt. Deze praktijk schendt het recht op privacy, kan discriminerende effecten hebben en demonstranten afschrikken de straat op te gaan. Dat moet anders: Amnesty roept op tot een verbod op gezichtsherkenningstechnologie om mensen te identificeren en duidelijke regels voor politiecamera’s bij protest.

In de briefing ‘In beeld bij de politie: camerasurveillance bij vreedzaam protest in Nederland’ concludeert Amnesty International dat de surveillancemethoden van de politie vaak niet in overeenstemming zijn met mensenrechten.

Dagmar Oudshoorn: ‘Amnesty maakt zich al langer zorgen over de controlecultuur en het risicodenken van de overheid bij demonstraties. Laten we niet vergeten dat demonstreren een recht is en geen gunst. We willen een verbod op gezichtsherkenningstechnologie als het gaat om identificatie en duidelijke regels voor politie camera’s bij protesten.‘

‘De regels over wat de politie wel en niet mag in Nederland zijn niet duidelijk genoeg. Hier kan misbruik van worden gemaakt en er ontstaat een risico op willekeur.’

Tijdens demonstraties tegen COVID-maatregelen experimenteerde de politie met drones om de demonstraties te monitoren. Een organisator van de bewuste demonstraties vertelt: ‘Ik zou graag eens bij een ministerie gaan werken. Als ik dan ergens een stempeltje achter mijn naam heb, dan kom ik daar misschien nooit meer binnen, dus dat wil ik voorkomen. Die angst zit er bij iedereen in deze wereld echt diep in.’ 

Amnesty International baseert haar conclusies op een analyse van de regels en de praktijk, observeerde tussen 2022 en 2024 demonstraties en interviewde de politie. Amnesty sprak met demonstranten van allerlei bewegingen, zoals klimaatprotesten, pro-palestinaprotesten en protesten tegen coronamaatregelen. Het onderzoek toont aan dat de politie nalaat uit te leggen aan organisatoren, demonstranten en het publiek waarom er camerasurveillance is.  

Paul, klimaatactivist:  ‘Je kunt er geen peil op trekken. Ik heb camerasurveillance in alle vormen gezien. (…) Politie in uniform met camera’s, en die camerawagens met zo’n telescopische camera op het dak. (…) Ik heb nooit meegemaakt dat de politie ons informeerde. Zo’n auto is er, of hij is er niet.’ 

Gezichtsherkenningstechnologie voor identificatie

In de gesprekken met Amnesty vertelden demonstranten bang te zijn dat hun identiteit vastgelegd zou kunnen worden in de politiedatabanken en dat dit negatieve gevolgen zou kunnen hebben. Mensen die door hun omstandigheden meer te vrezen hebben van het gebruik van hun gegevens door de overheid, zijn hierdoor extra geraakt. Dat geldt helemaal voor migranten, die als zij een verblijfsvergunning aanvragen, worden opgenomen in een gezichtsherkenningsdatabase. De politie kan gezichtsherkenningstechnologie toepassen om mensen te identificeren. Dat is voor Amnesty International onaanvaardbaar. Als het gaat om identificatie is elk gebruik van deze technologie in strijd met mensenrechten.

Dagmar Oudshoorn, directeur Amnesty International: ‘Het kan niet zo zijn dat er beelden worden opgeslagen in politiedatabanken en dan onduidelijk is wat er mee wordt gedaan. Daar kan misbruik van worden gemaakt en dat kan echt verregaande gevolgen hebben voor de persoonlijke levenssfeer van mensen.’  

Demonstratierecht onder druk

In 2023 onderzocht Amnesty hoe de Nederlandse politie ID-controles inzet als surveillancemiddel. Daarover publiceerden we het rapport Ongecontroleerde macht. Met onrechtmatige ID-controles verzamelt de politie persoonsgegevens van vreedzame demonstranten in politiesystemen.

Sinds 2022 toont Amnesty International met wereldwijd onderzoek aan dat demonstratierecht onder druk staat, ook in Nederland. Dit rapport bevestigt dit patroon: camerasurveillance wordt ingezet omdat demonstraties vooral worden gezien als een risico voor de veiligheid. Demonstratierecht is echter een fundamenteel grondrecht. Amnesty blijft overheden en politie hierop wijzen. Het is cruciaal dat bezorgde burgers hun onvrede kunnen laten horen en niet bij voorbaat als een risico worden gezien. Dat hoort bij een gezonde samenleving.