Bruut politiegeweld in Olympisch Brazilië
Een veilige stad voor iedereen. Dat beloofden de Braziliaanse autoriteiten toen Rio de Janeiro de Olympische Spelen 2016 kreeg toegewezen. Er zouden extra maatregelen genomen worden om de stad veiliger te maken. Daar is niets van terechtgekomen. Sinds de toewijzing in 2009 zijn meer dan 2.500 mensen door de politie in Rio gedood.
‘Eerst schieten, dan praten’
Buitensporig politiegeweld is al tientallen jaren een groot probleem in Brazilië. En dat geweld neemt toe voor grote sportevenementen. In de aanloop naar het Wereldkampioenschap Voetbal in 2014 was er een flinke stijging van het aantal doden als gevolg van politiekogels. In het vandaag verschenen Amnesty-rapport ‘Violence has no place in these games! Risk of human rights violations at the Rio 2016 Olympic Games‘ staat dat Brazilië niets geleerd heeft van de lessen van het WK Voetbal.
Het Braziliaanse beleid voor openbare veiligheid laat al lange tijd veel te wensen over. Nog steeds lijkt het motto van de veiligheidsdiensten ‘eerst schieten, dan praten ‘. Velen kunnen dat niet navertellen. Rio de Janeiro is nu een van de steden waar de meesten moorden worden gepleegd.
Opmerkelijke stijging aantal doden door politiegeweld
Het aantal mensen dat in de staat Rio door politiekogels werd gedood, daalde de laatste jaren scherp: van 1330 in 2007 tot 416 in 2013. Voorafgaand aan het WK Voetbal in 2014 steeg het aantal doden als gevolg van politieoptreden weer sterk. In 2014 werden bijna 40 procent meer moorden gepleegd door de politie, met nog eens 11 procent extra in 2015. Daarmee kwam het dodental vorig jaar op 645 terecht. Een op de vijf moorden in de Rio-stad werden gepleegd door politieagenten. Het gaat vooral om jonge, zwarte mannen uit de sloppenwijken (favela’s).
Spelen Rio 2016: grootste veiligheidsoperatie ooit
Voor de eerste vier maanden dit jaar staat de teller op 111 slachtoffers. Dat is minder dan in de eerste vier maanden in 2015. De Braziliaanse autoriteiten hebben aangekondigd om voor de komende Spelen 65 duizend politieagenten en 20 duizend leden van de militaire politie aan te stellen voor de beveiliging van sporters en bezoekers. Het is de grootste veiligheidsmacht ooit die in Brazilië op de been wordt gebracht.
In het verleden maakten agenten zich in de favela’s schuldig aan schendingen van mensenrechten, die nooit goed zijn onderzocht en waarvoor geen straf werd opgelegd. Het politiegeweld wordt in de hand gewerkt doordat wetshandhavers onvoldoende training krijgen en niet beschikken over heldere richtlijnen. Het is de vraag of de politiemacht die deze zomer aantreedt, wel goed op haar taak is voorbereid en dat onnodig schieten uitblijft.
Beschoten zonder aanleiding
Vitor Santiago Borges was een van de slachtoffers van het gewelddadige optreden van de politie in de favela’s. Toen hij in de vroege ochtend van 13 februari 2015 naar huis reed, werd hij zonder aanleiding door agenten beschoten. Als gevolg hiervan raakte hij verlamd en moest een been geamputeerd worden. Santiago kreeg geen schadevergoeding. Ook werd geen onpartijdig onderzoek naar de beschieting ingesteld. Geen van de betrokken agenten is berecht.
Anti-terrorismewet: wapen om vreedzame demonstranten aan te pakken
In maart dit jaar zette de toenmalige president Dilma Rousseff haar handtekening onder een nieuwe anti-terrorismewet. Deze wet kan gebruikt worden om vreedzame protesten tegen te gaan en strafbaar te stellen. In mei tekende de federale regering de nieuwe algemene wet op de Olympische Spelen. Ook daarin wordt het recht op vrije meningsuiting en vreedzame samenkomst in grote delen van Rio verder aan banden gelegd. Bovendien is in de wet geen enkele beperking opgenomen van het gebruik van buitensporig en onnodig geweld door de politie, wat in strijd is met internationale wetgeving en standaarden.
Gebroken belofte
In de aanloop naar het WK Voetbal twee jaar geleden, maakte Amnesty International al melding van gebruik van bruut geweld door de politie tijdens demonstraties. De autoriteiten hebben de afgelopen twee jaar geen maatregelen genomen om het misbruik door de politie tegen te gaan.
Met nog twee maanden te gaan voordat de Olympische Spelen in augustus beginnen, kunnen de Braziliaanse autoriteiten nog maatregelen treffen die het risico op schendingen van de mensenrechten kunnen beperken. En ze kunnen mechanismen in werking stellen die het mogelijk maken om degenen die zich aan schendingen schuldig maken verantwoording te laten afleggen. Lukt dat niet dan is de belofte om van Rio een veilige stad voor iedereen te maken gebroken.
