Belarus: ooit bejubeld vanwege sportprestaties, nu is sport een strijdtoneel voor represailles

Belarussische atleten waren eens nationale helden, nu hebben veel van hen hun sportieve carrière en hun vrijheid opgeofferd door zich uit te spreken tegen mensenrechtenschendingen in hun land. Dat staat in de nieuwe briefing van Amnesty International, Belarus: Crackdown on Athletes. De briefing vormt een onderdeel van de Amnesty-campagne #StandWithBelarus.

Na de omstreden uitslag van de presidentsverkiezingen ondertekende in augustus 2020 meer dan 1.000 atleten een open brief. Daarin werd opgeroepen tot nieuwe verkiezingen, een einde aan marteling en andere vormen van mishandeling en aan de arrestaties van vreedzame demonstranten. De vergelding van de regering liet niet lang op zich wachten.

Atleten bestraft vanwege kritiek op president

De Belarussische president Loekasjeno vindt sport bijzonder belangrijk. Hij is enthousiaste amateur-ijshockeyspeler en tot december 2020 leidde hij het Belarussische Nationale Olympisch Comité. Atleten met wie Amnesty sprak, vertelden dat ze vanwege hun kritiek op de regering waren gestraft.

‘De Belarussische sportbond staat onder directe controle van de regering. Atleten worden begunstigd door de staat en geëerd door de samenleving, en het is niet verwonderlijk dat atleten die zich uitspreken een doelwit worden voor represailles’, zegt Heather McGill van Amnesty International.

In totaal 95 atleten gearresteerd

De Sports Solidarity Foundation is een Belarussische ngo die is opgericht om atleten te steunen tegen wie vanwege hun politieke opvattingen represailles worden genomen. Volgens de organisatie zijn in totaal 95 atleten gearresteerd wegens deelname aan vreedzame protesten. Zeven van hen zijn beschuldigd van politieke misdrijven vanwege hun vreedzame oppositie tegen de regering en 124 anderen werden slachtoffer van andere vormen van onderdrukking, onder wie 35 atleten en trainers die uit het nationale team zijn gezet.

Represailles

Drievoudig Olympisch medaillewinnaar Alyaksandra Herasimienia, die de afgelopen twee jaar zwemtrainingsscholen voor Belarussische kinderen leidde, voelde zich genoodzaakt om zich uit te spreken op sociale media, maar stond wel voor een dilemma: ‘Ik had de keuze om me uit te spreken of om te zwijgen. We huren zwembaden van de staat voor onze trainingen. Alle zwembaden zijn staatseigendom. Daarom begreep ik dat als ik me uitsprak, mijn collega’s daardoor zouden lijden en de kinderen ook. In het begin wist ik niet wat ik moest doen, maar na een paar dagen realiseerde ik me dat ik niet kon zwijgen.’ Binnen een paar dagen verloor ze al haar contracten met zwembaden in heel Belarus.

Herasimienia werd hoofd van de Sport Solidarity Foundation, dat met succes bij het Internationaal Olympisch Comité lobbyde om Loekasjenko te laten vervangen als hoofd van het nationaal Olympisch Comité. De ngo zorgde er ook voor dat een aantal internationale sportevenementen niet in Belarus zijn gehouden.

‘Het schaden van de nationale veiligheid’

Op 2 april 2021 maakte de Belarussische onderzoekscommissie bekend dat er een strafzaak tegen Alyaksandra Herasimienia is geopend, evenals tegen haar collega Alyaksandr Apeykin die directeur is van de Stichting Sportsolidariteit. Beiden zijn beschuldigd van het ‘aanzetten tot acties die gericht zijn op het schaden van de nationale veiligheid van Belarus’, een misdrijf dat bestraft kan worden met maximaal 7 jaar gevangenisstraf.

Yelena Leuchanka, een van de bekendste atleten in Belarus, is tweevoudig Olympisch kampioen basketbal. Ook zij voelde zich genoodzaakt om zich uit te spreken over wat er in haar land gebeurde en ondertekende ook de open brief en uitte haar mening op sociale media. Op 30 september 2020 werd ze gearresteerd op de luchthaven van Minsk toen ze op het punt stond naar Griekenland te vertrekken voor de behandeling van een sportblessure. Ze bracht 15 dagen door in het beruchte detentiecentrum Akrestsina in Minsk en vertelde Amnesty dat haar cel speciaal was uitgekozen voor een bijzonder harde behandeling.

Vernedering

‘De eerste nacht hadden we matrassen, maar twee dagen later was het raak. Na het ontbijt kwam er een bewaker binnen en beval ons onze matrassen op te rollen… Aanvankelijk dachten we dat ze de matrassen wilden luchten om de vlooien en bedwantsen kwijt te raken, maar ze hebben ze nooit aan ons teruggegeven.’

Leuchanka zat 15 dagen in een vierpersoonscel, meestal met vijf anderen. Ze werden gedwongen om op de metalen frames van de bedden te slapen. Met kleding, kranten en maandverband probeerden ze de bedden iets comfortabelere te maken. De directeur van het detentiecentrum liet hen weten dat de behandeling met opzet was ‘om er zeker van te zijn dat ze niet terug wilden keren’.

Oproep Amnesty

‘Belarussische sporters betalen een hoge prijs omdat ze zich uitspreken. We roepen iedereen op om solidair met hen te zijn door zich bij onze actie aan te sluiten. Op 9 augustus 2021 lanceert de Belarussische Sportstichting een online marathon voor vrijheid ter ondersteuning van Belarussische atleten. We moedigen iedereen aan om solidair te zijn met vervolgde atleten’, zegt Heather McGill.

Lees meer over de mensenrechtensituatie in Belarus.