Onderbuikcontrole van twee donkere mannen in dure auto
Donderdag 10 september controleert de politie de papieren van Yesu Kitenge en Yannick Kabwau Matondo én doorzoekt hun auto. Het is nog niet donker op die nazomeravond in het centrum van Amsterdam. Er is niemand in nood, geen onveilige verkeerssituatie en geen sprake van strafbare gedragingen. Toch gaat de politie over tot een controle. Daarbij komen, zoals meestal bij proactieve politiecontroles, geen criminele activiteiten aan het licht.
Door: Gerbrig Klos, senior medewerker Mensenrechtenprojecten, Amnesty Nederland.
Wat zag de politie? In ieder geval zagen zij twee mannen met een donkere huidskleur in een Mercedes op de Dijksgracht in Amsterdam. De bestuurder was aan het uit parkeren. Die combinatie triggerde mogelijk de politie-onderbuik; het gevoel dat er iets niet ‘klopt’ of ‘past’. Politie-intuïtie en ervaringskennis kan mede berusten op expliciete of impliciete negatieve stereotype denkbeelden over etnische minderheden. Een donkere man in een Mercedes valt vanuit de politielogica kennelijk op als ‘verdacht’. De politiecontrole van ‘de donkere man in een dure auto’, is een archetype van etnisch profileren. Etnisch profileren gedijt in de omstandigheid dat de Nederlandse politie ruime en soms vaag omschreven bevoegdheden heeft voor bijvoorbeeld ID- en voertuigcontroles. Bevoegdheden die de politie ook inzet in situaties waarin er objectief gezien niets aan de hand is.
Etnische minderheden worden vaker dan witte Nederlanders ‘zomaar’ gecontroleerd, zo blijkt onder meer uit onderzoek van Amnesty.
Wat een routinecontrole is voor een politieagent, kan een ingrijpende ervaring zijn voor een burger. Zoals voor Yesu die – niet voor het eerst – ‘zomaar’ door de politie wordt gecontroleerd. Daarbij wordt hij ook nog bijzonder onvriendelijk door de politie toegesproken. En dan moet hij ook nog toezien hoe Yannick, zijn collega-presentator van een programma bij Salto Radio, door de politie wordt aangehouden.
Voor Yannick is de controle nog ingrijpender. Yannick is een twintiger die Congo is ontvlucht en sinds 2011 tevergeefs probeert asiel te krijgen in Nederland. Yannick is ‘illegaal’. Tijdens de controle legt Yannick, die net als Yesu goed Nederlands spreekt, zijn situatie uit aan de agent. Hij toont zijn pas voor de bed-bad-brood-opvang waaruit de politie kan opmaken wie hij is en dat Yannick bekend is bij de gemeente Amsterdam.
Toch besluit de politie tot aanhouding van Yannick. Hij zit tot de volgende ochtend in de politiecel. Bij zijn vrijlating krijgt hij een vordering uitgereikt waarin staat dat hij zich maandagochtend 14 september moet melden bij de Vreemdelingenpolitie. Hij vreest wederom in vreemdelingendetentie te belanden.
Op grond van de Vreemdelingenwet kan de politie mensen controleren op het vermoeden van illegaal verblijf wanneer er sprake is van een geobjectiveerd ‘redelijk vermoeden van illegaal verblijf’. De Vreemdelingenwet bevat hiermee enige waarborg tegen discriminatie. De politie kan op grond van deze wet een donkere man in een dure auto niet ‘zomaar’ controleren. Maar ongedocumenteerde vreemdelingen worden ook op grond van andere bevoegdheden gecontroleerd. En die politiebevoegdheden bevatten minder waarborgen tegen etnisch profileren.
De politie heeft Yesu en Yannick die donderdagavond niet verteld wat de aanleiding was voor de controle van hun papieren en de doorzoeking van de auto. Het handelen van de politie wijst op een onderbuikcontrole, die mogelijk (mede) is ingegeven door hun donkere huidskleur. Amnesty’s onderzoek naar etnisch profileren laat zien dat de ruime en soms vage regels voor dit soort ID-en voertuigcontroles, mensen onvoldoende beschermt tegen discriminatie.
Bij de controle kan Yannick geen officieel legitimatiebewijs tonen of een document waaruit rechtmatig verblijf blijkt. Daarop besluit de politie om Yannick aan te houden, waarschijnlijk op grond van de vreemdelingenwet. Bij de toetsing van de rechtmatigheid van die aanhouding wordt doorgaans weer niet gekeken naar de rechtmatigheid van bijvoorbeeld de ID- of voertuigcontrole die daaraan vooraf ging. En zo kan het dat Yannick na de controle een avond en nacht in de politiecel verblijft en dat hem wederom vreemdelingendetentie boven het hoofd hangt.
In Nederland wordt niet op illegalen gejaagd maar prioriteit gegeven aan ‘criminele en overlastgevende’ illegalen zo verzekert de regering en het gezag in Amsterdam. De aanhouding van Yannick laat zien dat de politie-inzet zich niet beperkt tot ‘overlastgevende of criminele’ illegalen. De aanhouding van Yannick is geen opzichzelfstaande incident zoals ook naar voren komt in een Amnesty-rapport over etnisch profileren.
Hoog tijd dat deze praktijk van onderbuikcontroles wordt beteugeld en de aanbevelingen van onder meer Amnesty, mensenrechtencomités en politiewetenschappers voor betere en eerlijkere politiecontroles worden geïmplementeerd.
————–
Meer weten?
- Lees hier de blog die Yannick heeft geschreven over de politiecontrole. Hier verschijnen ook updates van Yannick, ook wanneer hij onverhoopt weer in vreemdelingendetentie wordt gezet.
- Lees Amnesty’s dossiers over vreemdelingendetentie en etnisch profileren
