Weidum, Nederland (1)
‘De eerste achttien jaar van mijn leven heb ik in Weidum gewoond. Het is een klein, Fries dorp met elf straten en zo’n vijf- of zeshonderd inwoners. Ik ben de wereld in getrokken omdat ik van alles wilde ontdekken, niet omdat Weidum me zo benauwde. Ik heb er een fijne jeugd gehad.’
Lissabon, Portugal
‘Nadat ik was afgestudeerd aan de Kleinkunstacademie bracht ik een zomer door in Lissabon. Overdag struinde ik door de stad, ’s avonds werd ik door vrienden meegenomen naar cafeetjes waar de allermooiste fado klonk.
‘De fado fascineerde me al langer en ik was benieuwd of ik me die zangkunst eigen kon maken. Dat was een interessante ontdekking: ik voelde de muziek helemaal – de manier van zingen, de urgentie die erin zit – en tóch vroeg ik me af of het geoorloofd was om zo in de cultuur van een ander volk te stappen. Er zijn puristen die de “regels” van fado in de gaten houden, die geen invloed van buitenaf willen, terwijl muziek toch vooral over een gevoel gaat. Als het nét iets anders wordt gezongen en je krijgt diezelfde brok in je keel: is het dan geen fado meer? Saudade is een Portugees woord voor een universeel sentiment; iedereen kent die kluwen van gevoelens, het heen en weer geslingerd worden tussen liefde en verdriet. Waarom zou je je zo’n genre toe-eigenen, grenzen trekken en tegenstellingen creëren? Dat ik fado in het Fries ging zingen, vonden ze wel bijzonder, maar toch: was ik als twintiger niet véél te jong om over verlies te zingen? Nee, hoezo? Een kind van 8 weet al wat verlies is. We dragen het allemaal in ons mee. Liefde en dood horen bij elkaar. We houden zo vast aan het leven omdat we weten dat we er op een dag afscheid van moeten nemen.’
Mexico-Stad, Mexico
‘Na de fado voelde ik het verlangen me te verbreden en kwam uit bij de Latijns-Amerikaanse ritmes waar ik altijd al een zwak voor had gehad. Ik schreef zelf nog geen teksten, dus zocht ik contact met de dichter Albertina Soepboer die al heel lang naar Mexico wilde. Ze vroeg: “Waarom ga je niet met me mee?” We huurden een huis in Mexico-Stad.
‘Albertina schreef, ik tekende een beetje, maar hield er vooral van door de stad te zwerven en indrukken op te doen. Het gekke is: het album dat ik na deze periode zou maken moest eigenlijk over de liefde gaan – Albertina en ik zaten in eenzelfde soort fase: zielsveel van een ander houden en toch afscheid van elkaar moeten nemen – maar als ik er nu naar luister, hoor ik dat ik in Mexico ook een heel ander verhaal heb opgepikt, namelijk de gewelddadige historie van de eerdere bewoners, de Azteken, die nog altijd doorwerkt in de maatschappij. Drugsbaronnen die de dienst uitmaken, ambtenaren die zich laten omkopen: niets of niemand is te vertrouwen. Door te zien hoe moeilijk het voor mensen is te overleven in een land dat zo corrupt is, heb ik meer begrip gekregen voor het feit dat je je dan, bijvoorbeeld, veel minder met de grote wereldproblemen bezighoudt. Als je letterlijk elke dag de kans loopt te worden doodgeschoten, hou je je niet bezig met de opwarming van de aarde. Ik weet ook niet goed hoe je zoiets moet veranderen – een geweldspiraal is moeilijk te doorbreken – maar ik geloof dat mededogen, en het leren inzien dat er verschillende perspectieven bestaan, al een stap in de goede richting is.’
Arhangaj, Mongolië
‘In 2007 ben ik voor de eerste keer naar de steppen van Mongolië gereisd om te ervaren hoe het is om als een nomade te leven. Alles achterlaten en het onbekende tegemoet gaan: hoe kon ik dat gevoel omzetten in muziek? Eenmaal thuis merkte ik dat het mijn wereldbeeld volledig op z’n kop had gezet. Daar begreep ik pas hoe slecht wij met onze omgeving omgaan. We zitten vastgeroest in het idee dat de mens de kroon op de schepping is, terwijl de nomaden zichzelf zien als een onderdeel van het grotere geheel. Niet meer of minder dan dieren, planten, stenen of mineralen. Alles is één. We kunnen niet zonder elkaar.’
Wadi Rum, Jordanië
‘De reislust heeft me nooit verlaten, maar ik kreeg kinderen en vond het in 2019 – toen ik voor het eerst weer alleen op stap ging – moeilijk om weg te gaan. Dit keer bezocht ik de Wadi Rum in Jordanië. Ik wilde mijn hoofd leegmaken, met een gids en een paar kamelen door de woestijn trekken, slapen onder de sterrenhemel… Ik werd de eerste dag al met mijn neus op de feiten gedrukt. We kwamen aan bij een kloof waarin we wilden overnachten en vonden er een hoop plastic troep. De woestijn bleek een plek waar mensen in Jeeps – met dreunende gettoblasters – doorheen scheurden. ’s Avonds barbecueën, selfies maken, rotzooi neergooien en weer door want de vakantie is bijna voorbij! Eenmaal thuis: keihard werken om dan weer snel weg te kunnen. Consumeren is het grote levensdoel geworden.
We zijn niets meer of minder dan dieren, planten, stenen of mineralen. Alles is één
Wat in Mongolië is begonnen, krijgt voor mij nu steeds meer vorm: we streven als gezin een huishouden zonder afval na, we eten biologisch en vegetarisch en ik stap sowieso niet nog eens in een vliegtuig. Ik wil mijn twee jongens wel van alles meegeven, de wereld laten zien, maar dat zou dan een vorm van slow travel worden.
Ik denk dat ik in de afgelopen twintig jaar veel heb geleerd, maar ik twijfel of we als soort veel verder zijn gekomen. Het verhaal van de mens die te veel wil, te veel neemt en niet in evenwicht leeft met zijn omgeving is al duizenden jaren oud. Het kan me frustreren, maar ik wil ook proberen met een zekere zachtheid naar de mensheid te kijken. Vanuit dat begrip kan ik misschien een positieve bijdrage leveren. De een bereikt hele volksstammen, de ander vindt alleen bij de buren gehoor, maar uiteindelijk gaat het erom dat je niet opgeeft, jezelf blijft bevragen en probeert zo veel mogelijk blinde vlekken zichtbaar te maken.’
Weidum, Nederland (2)
‘Dertien jaar geleden bracht de liefde mij weer thuis. Sytze, mijn man, is muzikant. Hij huurde in de oude zuivelfabriek een ruimte voor al zijn instrumenten en toen er op het terrein een huis vrijkwam, zijn we daarin getrokken. Het liefst zou ik al de verhalen die ik tijdens mijn reizen heb verzameld met zo veel mogelijk mensen delen. Niet alleen als artiest, maar ook als inwoner van Weidum. Ik heb gemerkt dat mensen hun best doen, niets zomaar afwijzen, maar er bestaat ook, net als in ieder ander dorp, een zekere behoudendheid. Dat is een les die ik nog te leren heb: aanvaarden dat niet iedereen zo radicaal denkt als ik. Dingen veranderen heus wel, het gaat alleen stapje voor stapje.’ ⓿
Nynke Laverman staat op 23 september 2023 met het Ragazze Quartet op September Me Festival, Amersfoort.
