Opnieuw relevant (14 januari 2021): bij de presidentsverkiezingen is Bobi Wine de belangrijkste oppositiekandidaat. Update 21 januari: zittend president Museveni heeft de verkiezingen gewonnen, Bobi Wine uit beschuldigingen van verkiezingsfraude en wordt vastgehouden in zijn huis.
Langzaam druppelt congrescentrum Rhone achter NS-station Amsterdam Sloterdijk vol. Het is zaterdagavond. De zaal vult zich met rode baretten met de opdruk People Power. De sfeer is broeierig en een tikkeltje gespannen: rond 22.00 uur wordt hij verwacht. De populairste protestzanger van Oeganda en boegbeeld van het verlangen naar politieke verandering in het Oost-Afrikaanse land: Robert Kyagulanyi (37), beter bekend als Bobi Wine.
‘Wij houden van hem!’, schaterlacht een jonge Oegandese vrouw die met vriendinnen de bar bemant. ‘Hij is onze president.’ Vanachter de roomwitte glansbar verkoopt ze halve liters Heineken, en wijn en whisky per fles. Ook zij draagt een rode baret, het symbool van Bobi Wines verzetsbeweging.
Of hij echt president kan worden? Ze haalt haar schouders op. ‘Dat weet ik niet. Maar zijn muziek heeft onze ogen geopend voor de problemen in Oeganda.’ En daar gaat het volgens haar om.
Geen onderwerp geschuwd
Opgegroeid in de sloppenwijken, zingt Bobi Wine van jongs af aan over alles wat er mis is in Oeganda. Corruptie, jongerenwerkloosheid of het machtsmisbruik van zittend president Museveni: in zijn uptempo afrobeat-nummers wordt geen onderwerp geschuwd.
Als de zanger in 2017 ook een zetel in het Oegandese parlement verovert, wordt hij steeds populairder. Maar daarmee groeit ook het verzet tegen hem van de zittende machthebbers. Keer op keer worden Wines geplande optredens verboden en regelmatig wordt de muzikant/politicus opgepakt. ‘Er is bijna geen radiostation over dat mijn platen nog draait’, zegt hij.
Daarom komt Wine begin juni naar Europa om zijn proteststem te laten klinken én via sociale media te verspreiden. De middag voor het optreden op 8 juni in Amsterdam oogt de zanger, vermaard om zijn charisma, vooral moe. Hij heeft net gerepeteerd als hij neerploft op een van de banken in de rustige binnentuin van het congrescentrum. Een dag eerder was hij in Kopenhagen en na Amsterdam reist hij door naar Parijs, München en Stockholm. Wat hem het meeste bezighoudt? ‘De vrijheidsstrijd in Oeganda. Die sijpelt door in alles wat ik ben en doe’, zegt Wine, nadat hij even heeft moeten uitblazen van de repetitie.
Mijn verzet wordt beantwoord met geweld en mijn muziek is verboden
Oeganda is een land met ruim 40 miljoen mensen. Ruim dertig jaar geleden greep president Museveni de macht. ‘Sindsdien heerst hij met harde hand én nepverkiezingen’, zegt Wine. ‘Er is geen vrijheid om je uit te spreken, dat ondervind ik zelf bijna dagelijks. Mijn verzet wordt beantwoord met geweld en mijn muziek is verboden.’
Een optreden zoals hier in Amsterdam kan hij in Oeganda wel vergeten. Bij publieke bijeenkomsten kan Wine zich niet meer vertonen. ‘Ik kan alleen naar het parlement als de politie dat toelaat.’ Tot op het laatste moment was het ook spannend of het optreden in Amsterdam wel door kon gaan. Een maand voor de Europese tournee werd Wine gearresteerd. En dat was niet voor het eerst: in de zomer van 2018 verdween hij de gevangenis in omdat hij landverraad zou hebben gepleegd. Ruim twee weken later verliet Wine de gevangenis op krukken. Hij zou gemarteld zijn, maar volgens Museveni was dat allemaal ‘nepnieuws’.
De mond snoeren
‘Afgelopen april werd ik weer vastgezet, nu omdat ik had geprotesteerd tegen de sociale media-belasting. Om Facebook, WhatsApp of Twitter te gebruiken moeten Oegandezen dagelijks 200 shilling (5 eurocent) betalen. Dat lijkt misschien niet veel geld. Maar sociale media waren de laatste platforms waar wij ons vrij konden uiten en nu kan niet iedereen dat meer.’
Oeganda heeft een jonge bevolking, twee derde is onder de 30 en het werkloosheidscijfer behoort tot de hoogste van Afrika. Met de belasting pakt de regering precies de achterban van Wine. ‘Het regime wil jongeren de mond snoeren.’
Ook gevestigde media krijgen het te verduren. Alleen al verslag doen van Wines muziek of politieke optredens kan gevolgen hebben. Zo moeten dertien radio- en televisiestations medewerkers ontslaan omdat ze eind april over Wines arrestatie hadden bericht.
Concerten afgebroken
Volgens Wine staan de meeste Oegandezen achter hem. Zij zijn jong, arm, werkloos en worden buitengesloten. ‘Ik zal voor hen blijven opkomen en ben zeker geen carrièrepoliticus zoals zoveel anderen’, zegt hij. ‘Ik kom zelf uit de sloppenwijken en ken de realiteit van het dagelijks leven. Wat mijn beweging wil, is het einde van Museveni’s overheersing. Zodat we een land kunnen opbouwen waar iedereen mee mag doen en waar iedereen een kans krijgt. En de huidige president wil dat niet horen.’
Mocht hij zelf ooit president worden, zegt Wine, dan zou hij als eerste de ‘drie pilaren van de democratie’ willen herstellen. ‘Ons parlement en rechterlijke macht zijn nu volstrekt machteloos. En zolang de rechtsstaat niet werkt, kan dit land zich niet ontwikkelen. Alle goede plannen sneuvelen. Het parlement kon niet eens voorkomen dat de politie mijn concerten afbrak en mijn mensenrechten blijft schenden! De politie doet gewoon wat ze wil. Dan leef je toch in een politiestaat?’
Ik ben geen carrièrepoliticus, maar kom zelf uit de sloppenwijken en ken de realiteit van het dagelijks leven
Oeganda behoort tot de meest corrupte landen ter wereld volgens Transparency International (plaats 149 op de lijst van 180 landen). Het geld dat nu in de zakken van corrupte machthebbers verdwijnt, zegt Wine, kan worden gebruikt om onderwijs, werktraining en sociale projecten mee te steunen. Maar dat is stap twee, eerst komen de verkiezingen van 2021. ‘Het allerbelangrijkste is artikel 1 van onze Grondwet, waarin staat dat de macht aan het volk toebehoort. Met onze beweging Peoples Power roepen we daarom iedereen op om zich te registreren en straks te gaan stemmen. Wij spreken ons uit via de stem van het volk, en let maar op: die stem gaat overweldigend zijn.’
Popsterallures
Maar dat Bobi Wine serieuze plannen heeft om aan de Oegandese verkiezingen van 2021 deel te nemen, misschien als presidentskandidaat, wil nog niet zeggen dat hij geen popsterallures heeft.
Rond middernacht is er in het congrescentrum nog geen spoor van de zanger te bekennen. Pas als de halve liters op zijn en sommige vermoeide fans de zaal al hebben verlaten, rolt er ver na tweeën een golf van spanning door het publiek. ‘Bobiii, president, Bobiiii!’, klinkt het uit de overgebleven, uitzinnige kelen. In een jasje met roze flamingo’s en met rode baret springt hij het podium op. ‘Sorry dat ik zo laat ben, maar nu we er dan eindelijk zijn, fire!’
Ondanks zijn energie en optimistische toekomstplannen lopen niet alle jongeren in Oeganda weg met Bobi Wine. Voor sommige blijft hij in eerste plaats een popmuzikant. Er wordt getwijfeld aan zijn politieke kunnen en critici vrezen dat hij de beloofde veranderingen niet waar kan maken. ‘Natuurlijk is het erg moeilijk om dingen te veranderen’, zegt hij daar zelf over. ‘Alleen zal me dat nooit lukken. Daarom roep ik alle Oegandezen op om een bijdrage te leveren. Met onze kennis, vaardigheden en overtuiging gebundeld kunnen we samen een nieuw Oeganda bouwen. Ons is zelf altijd verteld dat dat onmogelijk is. Maar dat is het zolang niemand het doet.’
Meer respect voor diversiteit
Een ander kritiekpunt op Wine zijn de homofobe uitspraken die hij in het verleden deed, en inmiddels heeft herroepen. In Engeland werd in juli 2014 een optreden geannuleerd vanwege zijn anti-lhbtq-teksten. ‘We groeien elke dag en leren elke dag nieuwe dingen’, is het weinige dat hij erover kwijt wil. ‘Ik heb geleerd toleranter te zijn en meer respect te hebben voor diversiteit. Kijk, ik ben het misschien oneens met jou, maar ik zal jouw recht om je uit te spreken met mijn leven verdedigen’, pareert politicus Wine het onderwerp.
Met de politiek, de maatpakken en de faam groeien ook zijn verantwoordelijkheidsgevoel, zegt de popster. ‘Heel lang beschouwde ik politiek als iets voor politici. Totdat ik me realiseerde dat we allemaal verantwoordelijk zijn voor de verbetering van onze maatschappij.’ En als hij nou moet kiezen tussen muziek of politiek? Voor het eerst in het gesprek twinkelen Wines ogen weer even zoals ze dat doen als hij op het podium staat. De plek waar hij zich zo overduidelijk thuis voelt. ‘Muziek is mijn leven. En als ik in een land zou wonen dat goed wordt bestuurd, waar mensen rechten hebben en hun stem ertoe doet, dan zou ik met alle liefde alleen nog maar muziek maken.’
Bekijk een filmpje van het optreden van Bobi Wine in Amsterdam (juni 2019)
