Zo trefzeker en gedecideerd klinkt de 33-jarige activiste Wai Wai Nu eind 2020 via de internetverbinding vanuit Washington, dat het nauwelijks voor te stellen is dat ze zeven jaar van haar jeugd in Myanmar achter de tralies doorbracht. Ze werd opgesloten vanwege het werk van haar vader, een bekende Rohingya-politicus. Sinds haar vrijlating in 2012 zet ze zich in voor haar volk. Maar met nadruk zegt ze: ‘Net als mijn vader werk ik niet alleen voor de Rohingya, maar voor het hele land.’

Al decennia wordt de grotendeels stateloze moslimminderheid van naar schatting 1 miljoen mensen zwaar vervolgd. In grootschalige geweldscampagnes door het Myanmarese leger en milities werden vele duizenden mensen vermoord of gedood door uitputting en ziekte. Ruim 750 duizend Rohingya werden verdreven naar buurland Bangladesh. Onderzoekers van de VN hebben vastgesteld dat er sprake was van genocide, en het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag doet daar nu onderzoek naar.

Wai Wai Nu kijkt met zorg terug op de verkiezingen van 8 november 2020 in Myanmar die resulteerden in een zege voor de Nationale Liga voor Democratie van Aung San Suu Kyi. ‘De meeste Rohingya waren buitengesloten.’ Ze beschikten niet over de vereiste identiteitskaarten om zich als kiezer te registeren. Volgens de activiste is dat nog kwalijker dan tijdens de vorige verkiezingen van 2015, die georganiseerd waren door een semi-civiele regering die na decennia van militaire dictatuur een paar jaar de macht had. ‘Deze keer gebeurde het onder een democratisch gekozen regering. Zo raakt de uitsluiting van de Rohingya geïnstitutionaliseerd. Het zal voor hen moeilijker worden om hun rechten in het land terug te krijgen en om voor de lange termijn een eerlijke oplossing te vinden.’

In de gevangenis beschikte Wai Wai Nu met haar moeder en zus over twee vierkante meter

Toen boeken werden toegestaan in de gevangenis, las ze behalve over Mandela, Gandhi en Bhutto ook over Aung San Suu Kyi. Die streed jarenlang vanuit haar huisarrest in Myanmar voor mensenrechten en won in 1991 zelfs de Nobelprijs voor de Vrede. Ze werd in 2010 vrijgelaten en leidt nu het land als Adviseur van Staat. ‘Ik dacht dat Suu Kyi cool was’, zegt Wai Wai Nu. ‘Ik stemde op haar partij bij de vorige verkiezingen. Maar ik vertrouw haar niet meer.’ Liever sluit Wai Wai Nu een verbond met andere jongere activisten, die net als zij al voorbij de generatie van Suu Kyi en haar collega’s kijken.

Twee vierkante meter

De vader van Wai Wai Nu, Kyaw Min, begaf zich in de jaren negentig in de politiek. Destijds konden Rohingya die over de benodigde papieren beschikten nog deelnemen aan de politiek, zij het met alle beperkingen en risico’s die daar onder de dictatuur aan kleefden. Zoals andere kinderen luisterden naar verhaaltjes, zo luisterde Wai Wai Nu van jongs af aan naar discussies over democratie en mensenrechten. Anders dan het merendeel van de Rohingya in de westelijke Rakhine-staat, bezat haar familie staatsburgerschap en ze groeide vanaf haar 6e op in de stedelijke omgeving van Yangon, de grootste stad van het land.

Ze zat in het tweede jaar van haar studie rechten toen het in 2005 misging. 47 jaar, oordeelde de rechter in een proces achter gesloten deuren – zonder advocaat – over haar vader, vanwege zijn politieke activiteiten. Simpelweg vanwege de familieband kregen Wai Wai Nu, haar oudere zus, haar twee broers en haar moeder ieder zeventien jaar.

Ze leefde met zo’n honderdvijftig andere vrouwen in een van de hallen van het gevangenisgebouw. Met haar moeder en zus beschikte ze over ongeveer twee vierkante meter op de vloer. ‘Mijn droom om me na mijn studie in te zetten voor een rechtvaardiger land lag aan diggelen. Dat gevoel dat elke minuut en elke seconde telt en dat je denkt: hoe lang nog, wanneer eindigt dit? Dat deed het meeste pijn.’

Toen de eerste schok voorbij was, begon ze haar omgeving te verkennen. Het gaf haar een inkijkje in een samenleving die ze tot dan toe uit haar beschermde middenklasse bestaan totaal niet kende. Ze ontmoette drugsdealers en andere criminelen, maar verreweg de meeste vrouwen die ze leerde kennen hoorden niet thuis in de gevangenis. Uit pure armoede belandden ze in de prostitutie – vaak uitgebuit of gedwongen – of gingen gokken om te overleven. ‘Ze waren slachtoffers van een corrupt systeem en van wetten die niets met recht te maken hadden.’ Meer nog dan de gesprekken thuis, werd de gevangenschap haar politieke leerschool. ‘Ook al huilde ik in mijn hart vanwege mijn afgebroken studie, wat ik om me heen zag stimuleerde me ook om mijn droom waar te maken.’

Twee jaar na haar vrijlating werd Wai Wai Nu door de BBC genoemd als een van de vrouwen in hun Top 100

De familie kwam vrij in 2012 toen een door het leger aangestelde semi-civiele regering prille hervormingen doorvoerde en amnestie verleende aan een deel van de politieke gevangenen. De 25-jarige Wai Wai Nu nam Engelse les bij de British Council en maakte haar bachelor in rechten af. Haar master haalde ze aan de universiteit van Berkeley in 2017. Internationale organisaties ontdekten haar al snel als charismatische pleitbezorgster voor de gelijke rechten van de Rohingya.

Thuis startte ze in het iets vrijere klimaat de lokale ngo Women’s Peace Network, die werkt aan vrede en wederzijds begrip tussen etnische gemeenschappen in Myanmar. Ze is ook medeoprichter van Justice for Women in Yangon, de organisatie die slachtoffers van allerlei vormen van geweld bewust maakt van hun rechten en gratis juridisch advies geeft.

Om jongeren bij het vredesproces te betrekken, opende ze met enkele anderen het Yangon Youth Center, waar jonge mensen met verschillende achtergronden samen komen om ideeën uit te wisselen en te leren over sociale en politieke onderwerpen en vredesprocessen elders in de wereld. ‘Het reguliere onderwijs doet daar niets aan. Ik had het geluk dat ik mijn blik kon verruimen door ervaring in het buitenland. Die kennis wil ik doorgeven aan jongeren die die kans niet hadden.’

Bedreigingen

Toen op sociale media het haatzaaien tegen Rohingya en andere moslims door militairen, radicale monniken en hun medestanders toenam, lanceerde ze in 2015 de online campagne #MyFriend, waarbij ze gebruikers van sociale media aanspoorde om selfies te maken en te delen met vrienden met andere religieuze en etnische achtergronden. De oproep vond meteen een groot gehoor onder jongeren, die het aanjagen van verdeeldheid en haat in de samenleving tegen wilden gaan.

Wai Wai Nu formuleert trefzeker en met kennis van zaken. Ze maakte een internationale bliksemcarrière sinds de gevangenispoort openzwaaide. Al twee jaar na haar vrijlating werd ze door de BBC genoemd als een van de vrouwen in hun Top 100, en het tijdschrift Time nam haar in 2017 op in de lijst Next Generation Leaders. De VN onderscheidde haar in 2014 met de N-Peace Award voor haar inspanningen voor vrede, en van Georgetown University ontving ze in 2018 de Hillary Clinton Award.

Haar activiteiten bleven niet zonder gevolgen. De bedreigingen per telefoon en sociale media, meestal anoniem, en vermoedelijk uit extreem nationalistische netwerken die banden met de militairen hebben, namen toe.

Op het dringende advies van vrienden vertrok ze twee jaar geleden uit Myanmar. Ze werkt nu als fellow bij het Amerikaanse Holocaust Memorial Museum in Washington, waar ze verantwoordelijk is voor de tentoonstelling Burma’s Path to Genocide, die nu al online te zien is en als het straks weer kan ook fysiek.

Een veilige terugkeer naar Myanmar zit er voorlopig niet in. Hoelang haar tijdelijke verblijfsvergunning in de Verenigde Staten geldig blijft is nog niet duidelijk. Ze benoemt de complexiteit en de ongewisheid van haar bestaan met de nuchterheid van iemand die voor hetere vuren heeft gestaan.

Na die woorden belanden haar gedachten bij het Youth Centre in Yangon, waar de trainingen ook zonder haar doorgaan. Er is moed voor nodig om deel te nemen, benadrukt ze. Onder de nog altijd draconische wetgeving, die de arrestatie van critici mogelijk maakt, staan in heel Myanmar tientallen studenten en hun leeftijdsgenoten rechtszaken te wachten vanwege hun kritiek op de autoriteiten. ‘Die jongeren, daar komt mijn hoop voor het land vandaan.’