Het was niet mijn schuld, niet waar ik me bevond of hoe ik gekleed was. De verkrachter, dat ben jij!’, schreeuwt een enorme groep in rood gehulde vrouwen in koor. Hun ogen zijn bedekt met een zwarte blinddoek. Verderop wordt er traangas gegooid naar demonstranten die protesteren tegen ongelijkheid en de groeiende armoede in hun land, maar daar trekken de vrouwen zich niets van aan. Tweehonderd, misschien zelfs driehonderd vrouwen voeren met veel emotie hun protestlied en -dans op, midden in het centrum van de Chileense hoofdstad Santiago. Het is warm en hoogzomer in Chili, enkele maanden voordat de coronacrisis ook in Latijns-Amerika uitbreekt.
‘Het zijn de rechters, de staat, de president’, vervolgt het lied, terwijl de armen synchroon de lucht in gaan. Het theatrale aspect van het optreden zorgt voor een enorm publiek. Het ritme van de trommel volgend, voeren de honderden vrouwen een perfect ingestudeerde choreografie op. Bij de woorden ‘de verkrachter, dat ben jij’, wijzen alle vrouwen tegelijkertijd naar voren, terwijl ze geblinddoekt in rijen achter elkaar staan.
Deze feministische protestdans is inmiddels beroemd: de beelden van ‘El violador en tu camino’, in het Nederlands ‘De verkrachter op je (levens)weg’, gingen viral op sociale media. En het bleef niet alleen bij het delen van het strijdlied. Vrouwen uit Washington tot in Istanbul voerden de dans en het lied op.
Door de coronapandemie kan er nu niet meer op deze manier geprotesteerd worden. Toch probeert het Chileense collectief Las Tesis, dat de protestdans bedacht, vrouwen nog steeds te verbinden. Via sociale media en Zoom werd de strijddans de afgelopen maanden in huiskamers vanuit de hele wereld opgevoerd en geoefend. Via Instagram en Zoom praten de vrouwen nu met groepen en organisaties uit alle uithoeken van de wereld. Ze bespreken hun visie en hun doelen en geven ook online workshops over vrouwenrechten. Het Amerikaanse blad Time heeft het collectief eind september opgenomen in de jaarlijkse lijst met de honderd meest invloedrijke personen ter wereld. De groep was voorgedragen door Nadya Tolokonnikova van de Russische punkband Pussy Riot.
‘De strijd tegen geweld tegen vrouwen is niet politiek getint, het is een puur mensenrecht’
‘Het is prachtig om te zien dat vrouwen wereldwijd durven op te staan’, vertelt Sibila Sotomayor. Samen met Daffne Valdés Vargas, Paula Cometa Stange en Lea Cáceres Díaz begon ze twee jaar geleden het collectief. In het rood gekleed, met hun kenmerkende felrode lipstick op, zitten de vier vrouwen achter hun computerschermen.
‘Ons grote doel? De zwijgcultuur doorbreken. Wereldwijd’, zegt Lea Cáceres Díaz standvastig, terwijl ze recht de camera in kijkt. Dit ‘pacto del silencio’ – letterlijk: het pact van de stilte – heerst nog in te veel landen, vindt ze. ‘Vrouwen durven soms geen aangifte te doen van seksueel geweld, omdat ze weten dat het niets oplevert. Omdat ze weten dat ze vaak niet eens geloofd worden. En omdat ze weten dat er slechts een zeer kleine kans is dat de dader bestraft wordt.’
Slechts 8 procent van alle aangiftes van seksueel geweld in Chili leidt tot een bestraffing van een dader, vertelt Paula Cometa Stange. ‘Het is niet voor niets dat wij roepen: de repressieve staat is een verkrachter. In Latijns-Amerika worden veel verkrachters vrijgesproken. En niet alleen verkrachters, ook mannen die hun vrouw vermoorden. Het is het hele systeem dat niet deugt. De machocultuur, de staat, het systeem, én de rechters die mannen vrijspreken. Thuis, op school, op het werk, in de publieke ruimte: als vrouw ben je vanaf je geboorte gedoemd tot problemen die mannen niet hebben’.
Conservatief
Hoewel de vrouwen dit strijdlied al twee jaar geleden schreven, verwierf de choreografie pas échte bekendheid in 2019, tijdens protesten tegen de alsmaar groeiende ongelijkheid en stijgende armoede in het land. In de Chileense protesten, die in oktober 2019 begonnen en stopten door de coronapandemie, zijn naast de vele gewonden en doden ook minstens 257 gevallen van seksueel geweld tegen vrouwen gedocumenteerd. Heel Latijns-Amerika staat bekend om zijn machocultuur, waar het geweld tegen vrouwen een toonbeeld van is. Het continent staat boven aan de lijst met het hoogste percentage aan femicide (vrouwenmoord) ter wereld. Experts van de Verenigde Naties schatten dat er dagelijks minimaal twaalf vrouwen vermoord worden.
Daarnaast is in veel Latijns-Amerikaanse landen abortus nog steeds illegaal. In Chili resulteerde dit in een groot debat in 2013, toen het 11-jarig meisje Belén verplicht werd om haar kind te baren, nadat ze misbruikt was door haar stiefvader. Sinds 2017 kent de Chileense abortuswet uitzonderingen, maar nog steeds is abortus in de meeste gevallen niet toegestaan.
‘Vergis je niet, Chili is nog steeds in essentie conservatief’, zegt Paula Cometa Stange. Het conservatisme van hun land kunnen de vrouwen van Las Tesis maar moeilijk aanzien. ‘Wat ons verbaast is dat velen denken dat Chili modern is, omdat het land gevormd is volgens het neoliberale economische model. Maar dit klopt niet. Abortus is hier bijvoorbeeld nog steeds verboden. Op het vlak van vrouwenrechten hebben we in Chili en in heel Latijns-Amerika nog een lange weg te gaan’, zucht Sibila Sotomayor.
Ruim vijftig landen
Daffne, Paula, Lea en Sibilia – allen 31 jaar, met achtergronden in geschiedenis, letterkunde, modeontwerp en sociologie – zien zichzelf als kunstenaars. De vier leerden elkaar kennen in de underground-cultuur van Valparaíso. Deze havenstad werd beroemd als de plek waar mariniers in opstand kwamen tegen de staatsgreep van de Chileense dictator Augusto Pinochet in september 1973. De ruige, progressieve havenstad staat bekend om zijn alomtegenwoordige street art en kent talloze kunstenaars-, dans-, en theatercollectieven.
Er zijn mensen die het activisme van de vrouwen als extreemlinks’ of zelfs ‘fascistisch’ bestempelen
Inmiddels is de protestdans uit Valparaíso in ruim vijftig landen opgevoerd. In Oslo, New York, Mexico-Stad en zelfs pal voor het Witte Huis in Washington. Het succes van de strijddans voelt voor de vrouwen van Las Tesis dubbel. Enerzijds zijn ze blij, ze voelen een krachtige verbondenheid met alle vrouwen. ‘Maar anderzijds is het verdrietig dat dit blijkbaar in zoveel landen nodig is’, vertelt Daffne Valdés Vargas.
Doodsbedreigingen
Hoewel het collectief in Chili breed gedragen wordt, ondervindt Las Tesis ook negatieve reacties. In Istanbul zijn zelfs vrouwen gearresteerd na het opvoeren van de strijddans. En in Chili zelf? ‘Natuurlijk krijgen we ook kritiekn. We ontvangen zelfs doodsbedreigingen via verschillende kanalen. Ook zijn er mensen die ons activisme bestempelen als ‘extreemlinks’ of zelfs ‘facistisch’. Dit gebeurt ondanks het herhaaldelijk duidelijk maken dat wij boven de politiek staan. Wij zijn noch links, noch rechts. De strijd tegen fysiek – en seksueel geweld is een puur mensenrecht’, aldus Sibilia Sotomayor.
Las Tesis hoopt hun strijd na de coronacrisis op veel plekken in levenden lijve te kunnen voortzetten. ‘We zijn al in Berlijn en Stockholm geweest. In de toekomst willen we ook graag workshops doen in het buitenland. We hopen uiteraard ook naar Nederland te komen. De strijd tegen fysiek- en seksueel geweld tegen vrouwen en tegen de zwijgcultuur heeft nog een lange weg te gaan.’
