Vrome leugens – column van Arnon Grunberg

Kan een geseculariseerd persoon van zijn geloof vallen? Het mag inmiddels duidelijk zijn dat er geseculariseerde vrome leugens bestaan en geseculariseerde duivelsuitdrijvingen. Is het geen geseculariseerde duivelsuitdrijving dat men in het hedendaagse Nederland om de zoveel tijd in het neoliberalisme de antichrist moet herkennen, zonder het woord ‘antichrist’ te gebruiken uiteraard.

Een ander aspect van de geseculariseerde vrome leugens, ook wel te begrijpen als het quasi-rationele debat, is dat men in de eigen anekdotes hét bewijs voor de stellingen ziet die men wenst te verdedigen, en in de anekdotes van de tegenstander slechts leugens. Zo zijn dergelijke anekdotes die men met graagte herhaalt niets dan Maria-verschijningen voor de ongelovige.

Men beroept zich op statistiek en kansberekening zonder veel van kansberekening en statistiek te begrijpen. Zijn bijvoorbeeld mannen met schoenmaat 42 en 43 oververtegenwoordigd onder moordenaars, dan zijn sommige Nederlanders bereid te geloven dat oververtegenwoordiging en verklaring hetzelfde zijn. Men zou moorden omdat men schoenmaat 42 of 43 heeft.

De hedendaagse geseculariseerde Nederlander, althans een deel van hen, begrijpt en weet alles; wat niet wordt begrepen moet achteloos terzijde worden geschoven als onzin of worden vernietigd als iets wat erger is dan onzin. De agressie is weinig anders dan het restant van een hardnekkig minderwaardigheidscomplex; de gedachte dat men zonder God zelf voor godje moet spelen.

God problematiseerde van alles, wij hoeven die eigenschap niet van hem over te nemen

De expert is zo verdacht als de oude God, de zogenaamde elite is zo corrupt als de oude kerk die beweerde het hemelse koninkrijk naderbij te brengen.

Nu pleit ik niet voor een terugkeer naar de tijden van weleer, toen vrijwel iedereen nog bij een kerkgenootschap zat en men wist wie de vijand was, al werd die dan de laatste tijd niet met het zwaard bestreden. Ook wil ik niet ontkennen dat sommige experts verdacht zijn en delen van de elite zo corrupt als de rest van de mensheid, al springt de corruptie bij hen meer in het oog.

Wat zouden bescheiden stappen voorwaarts zijn?

De erkenning dat men niet alles kan en niet alles hoeft te weten, dat men niet alles kan en niet alles hoeft te begrijpen. Ja, dit laat de deur open voor een zeker fatalisme, maar zonder een zeker fatalisme gaat het niet. Secularisering wordt verward met alwetendheid en almachtsfantasieën.

Soms zal een expert ons vertrouwen beschamen, maar dat mag geen reden zijn vertrouwen of expertise af te schaffen.

God problematiseerde voortdurend van alles, wij hoeven die eigenschap niet van hem over te nemen. Elke onwenselijke uiting van de tegenstander of de andersdenkende, hoeft niet acuut te worden geproblematiseerd en bestreden. Men kan veel naast zich neerleggen.

De ander hoeft ondanks zijn volstrekte anders-zijn, en zijn in onze ogen misschien wel afkeurenswaardige anders-zijn, niet voortdurend te worden bestreden.

Te veel van ons maatschappelijk debat lijkt op religieuze twisten. Zonder God, dat wel.