Voor Mohammad begon het leven pas echt na de gezinshereniging

‘Ver weg zijn van je familie is het allerergst’, vertelt Mehmet Şener (38). ‘Elke dag die je moet wachten duurt te lang, als je gezin in gevaar is.’ Het was het voorjaar van 2023, Şener zat in een azc in Limburg, en kreeg na een jaar in Nederland eindelijk zijn verblijfsvergunning. Hij was toen al anderhalf jaar weg van zijn gezin. Zijn zoon was 6 jaar toen hij vertrok, zijn dochter 2. Hij was nu veilig, maar zij nog niet. Hij zette meteen een gezinsherenigingsprocedure in gang, om zijn gezin ook naar Nederland te kunnen laten komen.  

Ruim een jaar eerder was Şener halsoverkop weggevlucht uit Kirgizië. Een goede vriend – net als hijzelf aanhanger van de Turkse islamgeleerde Fethullah Gülen – was ontvoerd uit Kirgizië, vermoedelijk door de Turkse overheid. Şener is zelf ook Turks, maar hij woonde al zeventien jaar in Kirgizië. Hij voelde zich daar veilig. De Turkse president Erdoğan voerde de druk op het land om de Gülen-beweging in te perken weliswaar steeds verder op, maar voor hem als docent Engels op een Gülen-school was het alledaagse leven rustig. ‘Tot ik het bericht over mijn vriend kreeg. Ik werd heel erg bang. Ik snapte meteen dat ik ook niet meer veilig was en dat ik moest vertrekken.’ Zijn vrouw, die de Russische nationaliteit heeft, hield zich vanaf dat moment met de kinderen schuil in Turkije. Hij reisde naar Nederland, omdat hij had gehoord dat mensen hier goed Engels spreken en hij hoopte dat hij zich daardoor sneller zou kunnen redden.  

‘Maar het wachten duurde heel erg lang en de situatie in Turkije werd steeds grimmiger. Elke dag was mijn hoofd zo vol. Ik had geen geld en ik kon mijn vrouw niks sturen. Mijn zoon miste me erg en hij huilde veel. Mijn dochtertje was zo jong, dat ze mij alleen nog maar van foto’s en filmpjes kende.’ 

Şener zwijgt. Als hij aan die periode terugdenkt, knijpen de emoties zijn stem af en moet hij even slikken voor hij verder kan praten. 

Legale migratieroute

Het aantal migranten dat Nederland binnenkomt, wordt ‘gericht en maximaal teruggedrongen’, stellen PVV, NSC, BBB en VVD in het Hoofdlijnenakkoord. Een van de knoppen waaraan de partijen willen draaien om dat voor elkaar te krijgen, is gezinshereniging. Dat was eigenlijk geen verrassing, de lijn van Rutte IV wordt doorgetrokken. In 2022 legde toenmalig staatssecretaris Eric van der Burg (VVD) gezinshereniging stil voor statushouders die nog geen woning hadden. In juli 2023 viel het kabinet, toen onderhandelingen over het migratiebeleid stukliepen, onder andere op het onderwerp gezinshereniging. De onjuiste beweringen van minister Yesilgöz over gezinnen die gezinsherenigingen stapelen – ‘nareis-op-nareis-op-nareis’ – galmen nog altijd na. En nu keert het onderwerp terug in de hoofdlijnen voor de komende jaren: het kabinet wil het aantal nareizigers fors beperken, voorbehouden aan het kerngezin met kinderen tot 18 jaar, en wil ‘langere termijnen’ voordat gezinshereniging überhaupt mogelijk is. Kan dat allemaal? En wat zijn de gevolgen van zo’n beperkend beleid, voor ons land en voor de mensen om wie het gaat? 

‘Gezinshereniging is niet alleen een pad naar bescherming, het is een mensenrecht’

‘Gezinshereniging is eigenlijk een van de weinige legale migratieroutes’, zegt Mark Klaassen, universitair docent rechtsgeleerdheid aan de Universiteit Leiden en gepromoveerd op gezinshereniging en mensenrechten. ‘Maar het is niet alleen een pad naar bescherming, het is ook een mensenrecht.’ In artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) staat dat ieder mens recht heeft op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven. Daarnaast is het recht op gezinshereniging vastgelegd in de Europese Gezinsherenigingsrichtlijn. In 2023 kregen ruim tienduizend mensen via nareis een afgeleide asielvergunning. Mensen moeten op dit moment gemiddeld 83 weken – ruim anderhalf jaar – wachten voordat de IND begint met de behandeling van de aanvraag. De beslissing laat dan nog een aantal maanden op zich wachten. In de praktijk zijn gezinnen dan al veel langer gescheiden: de vlucht en de asielprocedure zijn hier niet in meegerekend. 

Lees ook: Waarom Arjun (7) al zijn hele leven in een azc woont Reportage 28 juli 2022

De hoofdlijnen moeten nog uitgewerkt worden in het regeringsprogramma van Schoof I, maar deskundigen gaven meteen al aan dat veel wensen niet haalbaar zullen zijn. ‘Een verdrag als het EVRM kent geen pauzeknop’, zegt Klaassen. ‘Je zou een belangrijk recht als het recht op gezinshereniging niet moeten willen inperken om daarmee een minder aantrekkelijk land te worden voor mensen op de vlucht. Want dat is eigenlijk het doel van maatregelen als deze.’ 

Nog langer wachten

De Gezinsherenigingsrichtlijn laat wél enige ruimte om gezinshereniging te beperken: volgens dat verdrag mag een lidstaat onderscheid maken in de reden waarom iemand bescherming zoekt. Wie op de vlucht is voor persoonlijke vervolging – zoals Mehmet Şener – zou dan een andere status krijgen dan iemand die op de vlucht is voor oorlog. Daarom staat in het Hoofdlijnenakkoord een voorstel om het tweestatusstelsel, dat Nederland tot het jaar 2000 ook had, weer in te voeren. En om vervolgens de mensen met de status van ‘oorlogsvluchteling’ niet meer automatisch het recht op gezinshereniging te geven. 

‘Dit gaat een ongelofelijke hoeveelheid leed teweegbrengen bij kinderen en hun ouders’

Klaassen: ‘In andere landen, zoals Duitsland, zien we dat dit niet werkt. Het leidt er namelijk toe dat heel veel mensen een juridische procedure beginnen omdat ze het niet eens zijn met de status die ze krijgen. Het systeem is nu al volledig overbelast, dus dat moeten we echt niet willen. Bovendien betekent het niet dat deze mensen niet komen. Ze kunnen nog steeds gezinshereniging aanvragen op grond van het EVRM, dat is alleen voor beide partijen een ingewikkeldere procedure, omdat daarin een belangenafweging gemaakt moet worden. Het is meer werk voor de IND en het zal ervoor zorgen dat het nog langer duurt voordat mensen kunnen overkomen. Ik vind het al lang als ik drie dagen van mijn gezin weg ben voor een internationaal congres, maar voor deze gezinnen is het schrijnende gevolg dat ze jarenlang van elkaar gescheiden zijn. Ik durf wel te stellen dat de mensenrechten hier nu al worden geschonden omdat het op dit moment jaren duurt voordat gezinshereniging plaatsvindt.’ 

Kirgizische simkaarten

Mehmet Şener had het er zwaar mee. Via organisatie TakeCareBnB woonde hij tijdelijk bij een gastgezin in Tilburg, om even aan het rauwe bestaan in het azc te ontkomen. Zijn hoofd zat vol zorgen over zijn vrouw en kinderen. Zijn zoon ging jaren niet naar school en kon nergens vriendjes maken, omdat het gezin in die periode in Turkije dertig keer van woonplek veranderde. ‘Ze werden constant in de gaten gehouden. Meerdere keren viel de politie binnen. We gebruikten Kirgizische simkaarten en iedere keer weer andere chat-apps, omdat we niet precies wisten of ze ons konden afluisteren. En toen kreeg ik een brief van de IND, waarin stond dat het wegens drukte nog vijftien maanden kon duren.’ 

Şener zucht. ‘Ik kon het ze niet vertellen. Ik probeerde positief te blijven. Ik deed alsof alles goed zou komen, alsof ze snel hierheen zouden kunnen. Elke vluchteling heeft hoop dat het morgen beter zal zijn. Dat moet, anders kun je niet doorgaan. Ik was een spiegel voor mijn familie. Ze moesten mij sterk zien, om zelf sterk te blijven.’  

Veilig in Hoorn

Mohammad Kafina (42) kwam in 2014 in Nederland aan, gevlucht voor de oorlog in Syrië. Hij heeft Palestijnse wortels, werkte als journalist en verleende hulp aan ontheemden binnen Syrië. Dat maakte dat hij gezocht werd door de autoriteiten. Hij besloot de Middellandse Zee over te steken. 

‘Vrienden die al eerder waren gegaan, hadden me gewaarschuwd’, zegt hij. ‘Maar je beseft niet echt wat ze bedoelen tot je de zee zelf ervaart. Wij zaten met tweehonderd mensen op die boot. We zijn elf dagen op zee geweest. In die dagen ben ik 8 kilo afgevallen. Het was afschuwelijk. Ik gun het niemand om dit mee te maken. Maar toen ik hier veilig in Hoorn zat en ik een smokkelaar moest zoeken om mijn gezin de grens over te krijgen, was dat nog veel erger. Het waren de moeilijkste momenten in mijn leven.’ 

‘Mijn dochter was 3. Ze kreeg een slaappil om rustig te blijven tijdens de tocht door de bergen’

Hij had asiel gekregen en zijn gezin mocht naar Nederland komen, maar dat betekende nog niet dat alles nu koek en ei was. Kafina legt uit dat het gezin de door Nederland toegewezen visa moest ophalen bij de ambassade in Beiroet, Libanon. Als Gazanen met een verblijfsvergunning in Syrië mochten de kinderen de grens niet over, dus moesten ze zoeken naar een illegale weg.  

Slaappil

‘Mijn dochter was 3 jaar. Ze kreeg een slaappil om rustig te blijven tijdens de tocht door de bergen. Maar ze viel op de grond en begon te huilen. Dat klinkt heel hard in de bergen. De smokkelaar heeft haar in haar gezicht geslagen om te zorgen dat ze zou stoppen. Ik vond het zo erg om dat achteraf te horen, echt een van de pijnlijkste dingen die ik heb meegemaakt. Mijn zoon was ook nog maar 6 jaar. De bergen zijn daar heel steil, het was heel zwaar. Hij viel een paar keer, maar hij moest doorgaan. Ze hebben het me later allemaal verteld.’ 

In artikel 10 van het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK) staat dat gezinsherenigingsverzoeken met ‘welwillendheid, menselijkheid en spoed’ behandeld moeten worden. ‘Als je kinderen en ouders willens en wetens langdurig van elkaar gescheiden houdt, doe je dus precies het tegenovergestelde’, zegt Martin Vegter, jurist bij Defence for Children. ‘Dan vertrap je moedwillig de rechten van deze kinderen. Mooier kunnen we het niet maken. Het is ronduit een schande dat de partijen zich zulke plannen überhaupt hebben voorgenomen. Dit gaat een ongelofelijke hoeveelheid leed teweegbrengen bij kinderen en hun ouders.’ 

Ook voor de Nederlandse maatschappij is dat niet goed. Snelle gezinshereniging bevordert integratie in de samenleving, stelde expertisecentrum Pharos al in 2018. Met een hoofd vol zorgen lukken dingen als een taal leren en nieuwe contacten opdoen minder goed.  

Wanhoop

En er is nog een gevaar. Als de ‘legale migratieroute’ van gezinshereniging verdwijnt, betekent het niet dat mensen niet meer zullen komen. Als de wanhoop groot genoeg is, zullen mensen op zoek gaan naar alternatieve routes. ‘Dan zorgt dat voor meer irreguliere bewegingen op de Middellandse Zee’, zegt Mark Klaassen. ‘Vorig jaar stond er een foto in de krant van een Syrische vrouw die alsmaar niet door de procedure kwam om naar haar echtgenoot in Duitsland te komen. Uiteindelijk koos ze er uit wanhoop toch voor op een bootje te stappen, en ze is verdronken. Dat gaan we vaker zien. Het raakte me toen enorm omdat het zo beeldend was: een dode mevrouw in de krant, die eigenlijk met een visum met haar echtgenoot had moeten worden herenigd.’ 

Toen Şeners gezin in Nederland aankwam, moest hij de band met zijn dochtertje herstellen. ‘Ze was afstandelijk. Ze wilde me niet knuffelen, ze wilde geen kusjes, en als ik iets leuks ging doen met mijn zoon, wilde ze niet mee. Ik vond dat heel erg, ik merkte echt dat ik haar start in het leven en al haar eerste dingen heb gemist.’ Het gezin woont nu in een rustig dorpje in de buurt van het Brabantse Oisterwijk. Şener volgt een inburgeringscursus en leert de Nederlandse taal. Hij hoopt over een tijdje weer te kunnen werken als leraar Engels of zich desnoods om te scholen. Zijn dochter gaat naar de basisschool en hun band is nu weer hecht. ‘We komen er wel. We zijn veilig en relaxed, ik hoef niet meer zo bang te zijn.’ 

Menselijkheid

Mohammad Kafina is inmiddels al bijna tien jaar in Nederland, zijn gezin ruim acht jaar. Allemaal hebben ze nu de Nederlandse nationaliteit. Mohammad en zijn vrouw Zohor hebben allebei een baan bij VluchtelingenWerk, de kinderen zijn tieners en de jongste gaat bijna naar de middelbare school. ‘Toen mijn gezin hier kwam, ben ik opnieuw geboren’, zegt Kafina. ‘Het heeft mij heel veel pijn gedaan dat ik niet aan mijn dochtertje kon uitleggen waarom ik weg was gegaan. Ze was te klein om te begrijpen hoe wreed de wereld is. Het heeft wel twee jaar gekost om de emotionele band met haar weer echt te herstellen.’  

‘Om eerlijk te zijn: ik ben nu Nederlander en ik schaam me dood voor hoe we hier over vluchtelingen praten. De mens die hier niet vandaan komt, wordt niet als mens gezien. Niet als iemand met wie wij iets mee te maken hebben. Maar de wereldproblemen zijn ook onze problemen. Menselijkheid verbindt ons. Dat is de boodschap die ik wil overbrengen.’