Vier cultuurtips voor de winter van 2023

Hoe een klein stadje koppig weerstand bood 

Toen de Russische invasie eind februari 2022 begon, verwachtte Vladimir Poetin dat zijn militairen Oekraïne in korte tijd onder de voet zouden lopen. Dat was een misrekening. De weerstand bleek veel groter dan gedacht. Al meteen in de eerste dagen ging het op tal van plaatsen helemaal mis voor de Russen. In de plattelandsgemeente Voznesensk en het nabijgelegen dorp Rakove, bijvoorbeeld. Voormalig Ruslandcorrespondent Andrew Harding (BBC, The Guardian) beschrijft in zijn spannende boek Een kleine, koppige stad hoe de inwoners van die plaatsen moedig weerstand boden aan het invasieleger. De Oekraïners moesten, tot verrassing van de gehersenspoelde Russische soldaten, niets weten van de verzinsels over Volodymyr Zelensky ‘en zijn nazi’s’. Onder leiding van de 32-jarige burgemeester van Voznesensk kwamen ze in verzet. Kinderen en bejaarden vulden zakken zand, lassers zetten tankvallen in elkaar en weer anderen maakten molotovcocktails. De inspanningen sorteerden effect: de Russen moesten uiteindelijk met de staart tussen de benen vertrekken. 

Opvang in de regio

‘Te midden van de Russische oorlogsgruwel in Oekraïne zou je het haast vergeten, maar na al die tijd zijn er nog steeds meer Syriërs dan Oekraïners op de vlucht’, schrijft Midden-Oostenexpert Willem Staes in Niemandsland. Ongeveer 6,5 miljoen Syriërs zijn naar het buitenland vertrokken, en een kleine zeven miljoen mensen zijn intern ontheemd. Staes reisde veelvuldig door de regio om met de vluchtelingen te spreken. Zij zitten gevangen in een onzichtbaar niemandsland, zo is zijn sombere conclusie. In Syrië bestaat nog altijd de dreiging van oorlog en de martelkamers van Assad die overuren draaien, maar buurlanden willen de Syriërs niet langer opvangen. Ook de Turkse president Erdoğan, die jarenlang de mond vol had over solidariteit met de vluchtelingen, trok daarom eerder dit jaar bij de verkiezingen de antivluchtelingenkaart. Lichtpuntjes zijn zeldzaam, maar Staes weet ze toch te vinden. Hij spreekt onder meer met een jonge Libanese burgerrechtenactivist en een Turkse advocaat die vluchtelingen bijstaan en gedwongen deportaties proberen te voorkomen.

Van kindertelevisiemaker tot kinderredder 

Sommige mannen beginnen op hun 40e te sparen voor een Harley, Rob Timmerman besloot bootvluchtelingen te gaan redden. Hij werkte als maker van kindertelevisie, maar nadat hij in 2015 de foto van het verdronken jongetje Aylan had gezien, gooide hij zijn leven om. Hij hielp bij het redden van duizenden mensen die Europa op gammele bootjes probeerden te bereiken. Eén redding zal hem altijd bijblijven. Timmerman dacht aanvankelijk dat hij een tas in handen kreeg gedrukt, maar toen hij nog eens goed keek, zag hij dat hij een slapende baby in zijn armen had. Nog elke dag denkt hij terug aan het kind dat vermoedelijk Sarah heette. Samen met radio- en podcastmaker Laura Stek probeert hij het meisje nu terug te vinden. De indrukwekkende podcastserie over de zoektocht wordt afgewisseld met berichten van Timmerman vanaf de zee. Daar is hij nog altijd bezig om vluchtelingen van de dood te redden. 

Tieners in de kledingindustrie 

China is de fabriek van de wereld. Veel van wat we dragen, wordt daar in elkaar gezet. De Chinese kledingindustrie bedient ook nog een enorme binnenlandse markt. In de stad Zhili zijn 18 duizend bedrijven gevestigd die kinderkleding maken voor Chinese kinderen. Hun ongeveer 300 duizend werknemers zijn vaak niet veel ouder dan de doelgroep. Het zijn jongeren, tieners vaak nog, die uit de provincie naar de stad zijn getrokken. Voor de documentaire Youth (Spring) bracht filmmaker Wang Bing tussen 2014 en 2019 eindeloos veel tijd door in de naaiateliers langs de ‘Weg van het Geluk’. Hij volgde er textielarbeiders die op hun naaimachines in razend tempo kledingstukken produceren. Ze verdienen weinig, maken lange dagen en wonen doorgaans in mistroostige flats boven de werkplaatsen. Youth (Spring) is een flinke zit van ruim drieënhalf uur, maar daar krijg je een mooi, intiem portret van een groep economische migranten voor terug. De camera zit erbovenop als er een vechtpartij uitbreekt in een naaiatelier, als de werknemers onderhandelen met hun bazen en als een werkneemster een abortus overweegt.