Vier cultuurtips voor de herfst van 2023
Pitou Schütz, Simpele dromen. 23 oktober, NPO 2, 23.00 uur (daarna op NPO Start)
Gesprekjes over het nieuwe been
Als kind had de Soedanese vluchteling Jamal simpele dromen: in vrede leven in zijn dorp, te midden van vrienden en familie. Het liep allemaal anders. Hij werd ontvoerd, moest vechten in een oorlog waarmee hij niets te maken wilde hebben, ontsnapte en raakte bij een aanval op het dorp een deel van zijn been kwijt. Bij zijn vlucht naar en door Europa brak dat hem behoorlijk op. Zijn prothese overleefde de tocht niet: regelmatig viel er een stuk af.
Terwijl filmmaker Pitou Schütz werkt aan een nieuw prothese, vertelt Jamal wat hem is overkomen. Jamals krankzinnige levensverhaal, dat wordt geïllustreerd met behulp van animaties, wordt regelmatig even onderbroken door gesprekjes over het nieuwe been en de materialen die Schütz daarvoor gebruikt. Die opzet werkt bijzonder goed en levert een geweldig portret op van een man die zich niet makkelijk uit het veld laat slaan.
Help ons, sister Sally
Het begon voor freelance onderzoeksjournalist Sally Hayden met een bericht via Facebook Messenger. ‘Hi sister Sally, we need your help’, schreef een vluchteling haar vanuit een detentiecentrum in Libië. De man stuurde informatie over de benarde situatie waarin hij en andere vluchtelingen zich bevonden. Bij een poging om de Middellandse Zee over te steken, waren ze opgepakt en in een gevangenis gedumpt. Vrouwen werden verkracht, kinderen leden honger en anderen werden gedwongen om als slaven te werken in de huizen van rijke Libiërs.
Slachtoffers van een toevallige vergissing, denkt Hayden aanvankelijk. Maar al snel wordt duidelijk dat het beleid is om rechteloze vluchtelingen in Noord-Afrika mensonwaardig te behandelen. In haar schokkende boek En de vierde keer zonken we schrijft Hayden over de gevolgen van de deals die de Europese Unie sluit met landen als Libië om de migratie in te perken. ‘Hoe immuun zijn we geworden voor de vernietiging van levens?’, vraagt ze.
Ongemerkt ontsnappen uit China in je zomerkleding
‘Als je een paar jaar geleden een taxi pakte in Washington D.C. was er een kansje dat de man achter het stuur een van de grootste Oeigoerse dichters van onze tijd was’, schrijft vertaler Joshua L. Freeman in de inleiding van het boek Wachten op mijn arrestatie in de nacht van Tahir Hamut Izgil. In 2017 wist Izgil met zijn gezin naar het buitenland te ontkomen. Om geen argwaan te wekken bij de Chinese autoriteiten, boekte hij retourtickets en nam hij alleen wat zomerkleding mee naar de VS. Vanuit zijn nieuwe woonplaats schrijft Izgil over het alledaagse leven van de Oeigoeren. Dat doet hij op een toegankelijke en onderkoelde toon. Zo meldt de schrijver bijna terloops dat de Chinese autoriteiten hem in 1996 anderhalf jaar in de gevangenis gooiden omdat hij in Turkije wilde gaan studeren. ‘Elke Oeigoer kon onder willekeurig welke smoes worden opgepakt. Dit keer was het gewoon mijn beurt.’
Sneeuw in Syrië
De documentaire 5 Seasons of Revolution van de Syrische filmmaker Lina vertelt het verhaal van de opstand tegen Assad in vijf bedrijven. In de laatste akte gebeurt er iets bijzonders: er valt sneeuw in Damascus. Iedereen gaat naar buiten om foto’s te maken. Als de Syrische hoofdstad is bedekt onder een sprookjesachtige witte laag, zou je bijna vergeten hoe zwaar de bevolking het sinds 2011 heeft. Bijna. Want Lina drukt je meteen weer met je neus op de feiten: elke foto met een familielid of vriend kan de laatste zijn. Veel van Lina’s vrienden, die aan het begin van de film nog hoopvol zijn, zijn inmiddels gevlucht. Een vriend is om het leven gekomen.
De intieme film van camerajournalist Lina toont vooral de gevolgen van Assads ongekende repressie op een groep vrienden. Naarmate de tijd verstrijkt, groeit de verdeeldheid over wat de juiste wijze van verzet is. Moet je vreedzaam demonstreren of de wapens opnemen?
