Valsspelen

Drie jaar geleden werd in de hoofdstad Bakoe het Eurovisiesongfestival gehouden‚ waarvoor Nederland overigens al vooraf was uitgevallen. En in juni van dit jaar komen zesduizend sporters naar Bakoe om aan de Europese ‘Olympische’ Spelen deel te nemen. Ze zijn afgevaardigd door de Nationale Olympische Comités van zo’n vijftig landen uit Europa en omgeving.

Die evenementen zouden Azerbeidzjan niet meteen tot speerpunt van Amnesty’s aandacht maken. Ware het niet dat Azerbeidzjan vals speelt. En de wereld dat toelaat. De president van het land‚ Ilham Alijev‚ vertelt graag dat alle fundamentele vrijheden in zijn land worden gerespecteerd. Hij heeft het dan niet over de meer dan twintig journalisten en mensenrechtenverdedigers die er vorig jaar in de cel zaten. Over de voortdurende inperking van onafhankelijke organisaties. Over de ‘bekentenissen’ die door marteling worden afgedwongen. Of over hoe de politie‚ als die niets heeft om je op te pakken‚ wat drugs tussen je kleren stopt bij een huiszoeking.

President Alijev heeft de sport hard nodig. Niet om er zijn conditie mee op te bouwen‚ maar om het prestige van zijn regime te versterken. En dus zorgde hij voor stadions en een enorme publiciteitsmachine om de Europese Spelen naar zijn land te halen.

Amnesty vindt dat met die praktijken moet worden afgerekend. Want Azerbeidzjan is niet het eerste land dat sport misbruikt voor politiek. We kwamen in actie toen China de Olympische Spelen van 2008 kreeg en dissidenten alvast in eigen huis of cel opsloot. Toen Rusland vorig jaar de Winterspelen organiseerde en tegelijkertijd de homobeweging en bijna elke kritische organisatie monddood maakte. Toen Brazilië het wereldkampioenschap voetbal kreeg en tienduizenden mensen met een ongekende politiemacht dwong te verhuizen‚ om de sloppenwijken op te ruimen.

Het verschil met eerdere evenementen is dat we nu gezamenlijk kunnen optreden. Begin dit jaar is de Sport and Rights Alliance (SRA) opgericht. Daarin zitten Amnesty en Human Rights Watch‚ maar ook bijvoorbeeld de FIFPro (voetballers) en Football Supporters Europe. Ze schreven het Internationaal Olympisch Comité: zorg ervoor dat bij het toewijzen van locaties de mensenrechten en arbeidsrechten voortaan zwaar tellen. De Olympische Spelen van Rio (2016) en de voetbalkampioenschappen in Qatar (2022) staan ons nog te wachten. En een reeks landen met een bedenkelijke mensenrechtenreputatie trappelt om aan de beurt te komen.

De buitenwereld heeft macht bij dit soort evenementen‚ want het organiserende land is tot veel bereid. Dus liggen er kansen voor mensenrechten. Misschien dat Azerbeidzjan nog eens een heel herkenbare naam wordt – als het land dat de ommekeer was in ons gedogen van politiek vals spel.