Traumaverwerking

Hij beschreef toen de kritiek die hij kreeg nadat hij‚ drie dagen na ‘9/11’‚ in NRC Handelsblad had bericht dat de aardappelpannenkoekjes in een New Yorks restaurant na de aanslagen nog even lekker smaakten als daarvoor. Een ‘dame uit het literaire leven’ zei hem later dat hij dat wel had mogen schrijven‚ maar niet op dat moment.

Over traumatische gebeurtenissen zwijgen betrokkenen vaak lange tijd. Daardoor kunnen ze in de vergetelheid raken. In Guatemala bijvoorbeeld weten jongeren vaak meer te vertellen over de Tweede Wereldoorlog dan over de burgeroorlog in eigen land (1960-1996). En in Suriname was Desi Bouterse wellicht nooit president geworden als het jonge electoraat alles had geweten over de Decembermoorden van 1982.

Ook in Nederland komen pijnlijke herinneringen vaak pas veel later aan de oppervlakte. Het grote publiek kreeg pas in de jaren zestig belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog‚ vooral door de tv-serie De Bezetting van Loe de Jong. Hoewel de  historicus voorspelde dat de Nederlandse interesse voor de oorlog in de jaren zeventig weer zou afnemen‚ werd die alleen maar groter. Kennelijk hadden we even de tijd nodig voor we alle gruwelverhalen aankonden.

Dat geldt zeker voor de slachtoffers van de oorlog. Zo vertelde Jan van der Liet pas rond zijn tachtigste in het openbaar hoe hij in 1944 op 17-jarige leeftijd in een concentratiekamp terechtkwam. Hij zegt al die jaren simpelweg geen tijd te hebben gehad om bij zijn verleden stil te staan. Misschien heeft het zwijgen hem geholpen bij de verwerking ervan.

Voor sommige collectieve trauma’s zou een beetje vergetelheid geen kwaad kunnen. De haat tussen Serviërs en Albanezen gaat bijvoorbeeld terug tot de Slag om het Merelveld van 1389. Minstens zo pijnlijk is het echter als het verleden van officiële zijde wordt verdoezeld. Zoals de Armeense genocide van 99 jaar geleden die door de Turkse regering wordt ontkend‚ waardoor ook dat trauma langer dan nodig blijft dooretteren.

Het is een hele kunst voor een samenleving om het verleden goed te verwerken. Nederland lukt dat inmiddels aardig als het gaat om de Tweede Wereldoorlog. Het zal niet lang meer duren voordat we even weinig wrok voelen tegenover Duitsers vanwege ‘40-45’ als tegenover Spanjaarden vanwege de Tachtigjarige Oorlog. Dat geldt echter niet voor Nederlandse wandaden. De politionele acties in Indonesië of ons slavernijverleden hebben we nauwelijks nog verwerkt‚ getuige onder meer de recente Zwarte Piet-discussie. Deze zaken zullen de gemoederen nog wel een tijdje bezig houden.