Buenos Aires – ‘Het verhaal van een willekeurige trans persoon hier is ook jouw verhaal. We vinden elkaar in de pijn en het verlies van vrienden onderweg.’ De paars opgemaakte ogen van Manu Mireles stralen wijsheid en ervaring uit. Opgedaan in de afgelopen 44 jaar waarin zij dagelijks de wereld mooier probeert te kleuren. Magenta is haar favoriete kleur. Als haar op school in Venezuela gevraagd werd om een boom te tekenen, liet zij de groene potloden links liggen en koos zij voor paars.
‘Het is geen wonder dat ik, na vele omzwervingen, in Buenos Aires terecht ben gekomen. De stad die in november letterlijk lila kleurt door de duizenden Jacaranda-bomen.’ Na haar studie in Buenos Aires was het de goedgeorganiseerde en zeer activistische lhbti-beweging waardoor ze zich hier thuis voelde en wilde blijven. Mireles is bestuurder van Mocha Celis, sinds 2011 de eerste middelbare school ter wereld voor trans personen, travestieten en non-binaire personen. Zo’n tweehonderd leerlingen, van 18 tot 50 jaar, komen hier om niet eerder gevolgd of afgemaakt onderwijs te volgen. Zo’n 75 procent behoort tot de doelgroep, maar de deuren zijn geopend voor iedereen.
Een wet is geen toverstaf. Het duurt jaren voor de samenleving ook culturele veranderingen accepteert
‘Op het Mocha Celis bouwen we aan iets wat onszelf overstijgt, namelijk de mogelijkheid om te bestaan en nieuwe werelden te creëren. Vroeger was ik bang om over straat te gaan’, glimlacht Mireles. ‘Voor veel trans mensen betekent onderwijs hier dat ze kunnen beginnen met dromen.’
De Argentijnse overheid, internationale ngo’s en verschillende bedrijven financieren de school en zijn vele projecten. Mocha Celis was een bekende travestiet uit Noord-Argentinië die in 1996 door politiekogels om het leven kwam. De situatie rondom haar dood (ze zag zichzelf als een zij) is altijd onopgehelderd gebleven. Mocha maakte nooit haar middelbare school af.
Terwijl op de gang de leerlingen met volle rugtassen gillend achter elkaar aan rennen, is Luana Salvá (42) stilletjes naast Mireles aangeschoven. Ook haar verhaal is zoals Mireles het omschreef: een onvoorstelbare pijn en strijd, die haar getekend heeft voor het leven.
Geen eerlijke kans
De school is onderdeel van de sociale metamorfose van de transgemeenschap, legt Mireles uit. Vroeger was er weinig tot geen steun vanuit maatschappelijke organisaties, de staat of families voor hun welzijn. Zeker op juridisch vlak is dat de afgelopen tien jaar verbeterd. In 2012 kreeg Argentinië een genderwet: zonder tussenkomst van psycholoog of arts kun je je naam en geslacht laten wijzigen. En in 2020 kwam de regering met een wet die overheidsinstellingen verplicht om 1 procent trans personen en travestieten in dienst te hebben. Mireles: ‘De transbeweging zelf heeft een leidende rol gespeeld bij het ontwerp van die wetten. Maar een wet is geen toverstaf. Het duurt jaren voordat een maatschappij zulke culturele veranderingen accepteert.’
Want laat je niet voor de gek houden. Trans zijn in Argentinië betekent voor velen nu nog het verlies van het recht op onderwijs, gezondheidszorg en werk. In de praktijk houdt dat in dat je geen eerlijke kans hebt op de arbeidsmarkt of dat medici zich geen raad (willen) weten met je gezondheidsproblemen. De meerderheid van de trans personen verdwijnt anoniem in de
prostitutie.
Mentaal en fysiek wordt deze groep kopje onder geduwd door een maatschappij die hen naar de marges drijft waar stigmatisering heerst. Verklaringen liggen uiteen. Sommigen spreken van vijandigheid en onwetendheid. Anderen verwijzen naar het kolonialisme en de Spanjaarden die het katholicisme naar Argentinië brachten en een patriarchaal systeem met duidelijke man-vrouw verhoudingen en genderrollen.
De klant wilde borsten, dus injecteerde ze zich met vliegtuigmotorolie
In 2022 zijn zeker negen trans vrouwen vermoord in het Zuid-Amerikaanse land. Bovendien is de gemiddelde levensverwachting van trans personen volgens Argentijnse activisten en organisaties niet hoger dan 40 jaar. Sociale uitsluiting, institutionele discriminatie en het gebrek aan onderwijs duwen velen richting prostitutie en verslavingen. Luana Salvá heeft dit alles aan den lijve ondervonden.
Vliegtuigmotorolie
Sinds haar 4e wist Salvá dat ze geen jongen is. Haar moeder wees haar eigen kind af. Wat volgde was een naargeestig opvanghuis waar ze werd misbruikt. Op haar 8e zag Salvá zich daarom genoodzaakt om op straat te leven in het noordelijke stadje San Salvador de Jujuy. En wie honger heeft, laat van zich eten. Dus belandde ze in de prostitutie. Een alternatief was er niet. Salvá en haar straatvriendinnen werden constant door de politie opgejaagd en vastgezet. Afgaande op iemands uiterlijk pakten politieagenten destijds vaak mensen op die in hun ogen niet onder de noemer ‘normaal’ vielen – een overblijfsel uit de tijd van de militaire junta van generaal Jorge Videla (1976-1983). ‘Als ik ’s middags een brood kocht, werd ik al opgepakt’, blikt Salvá terug. In de cel behandelden ze haar als volwassene, niet als kind. Ze had geen idee wat haar rechten waren. Ook onder de politie waren misbruik en geweld gemeengoed.
Achter de tralies maakte Salvá veel vriendinnen die haar bijstonden en op haar 17e sloot ze zich aan bij een groep trans vrouwen die naar Buenos Aires vertrokken. Net als veel anderen injecteerde ze zichzelf met vliegtuigmotorolie in de borst om een bolling en dus borsten te krijgen, want dat verlangde de klant nu eenmaal. Levensgevaarlijk, wist ze wel. Maar het was de snelste en goedkoopste manier, want siliconen via een arts waren simpelweg te duur of werden geweigerd. Wat volgde was ruim twintig jaar prostitutie in een wereld vol kraakpanden, verslavingen, verdwijningen, moorden en gezondheidsproblemen.
Van mijn vijftig vriendinnen uit het noorden ben ik de enige die nog leeft
Journaliste in wording
De coronapandemie hield Salvá uiteindelijk verplicht binnen. ‘Ik realiseerde mij: van mijn vijftig vriendinnen uit het noorden ben ik de enige die nog leeft.’ Via-via kwam ze op het spoor van het Mocha Celis. ‘Onderwijs is hét middel voor elk mens op aarde om vooruit te komen. Het verbreedde mijn wereld en ik ben nu activiste.’ Kortgeleden lanceerde Salvá haar eigen ngo om trans personen van boven de 40 jaar richting de overheid te vertegenwoordigen om (financiële) genoegdoening te krijgen voor geleden schade en gederfde inkomsten.
‘In deze ongelijke en harde wereld vol Rupsjes Nooitgenoeg is veel moed nodig om als vlinder tot bloei te komen’, citeert Salvá Lohana Berkins (1965-2016), een Argentijnse transactiviste die voor velen het boegbeeld van hun beweging is. ‘Mijn vleugels werden mij als kind bruut afgesneden. Ik wilde altijd kunnen lezen en schrijven. Die wens komt nu eindelijk uit.’ Salvá wil journaliste worden om de niet-gehoorde verhalen uit de transwereld op te tekenen.
Minder eenzaam
De behaalde diploma’s op het Mocha worden officieel door de Argentijnse staat erkend. Maar ondanks dat – plus het genoemde 1 procent quotum – blijft het zeker voor trans vrouwen moeilijk om een goede baan te vinden. ‘Koffie serveren, kopiëren of receptioniste zijn: dat zijn allemaal banen die we kunnen en willen doen, maar we gaan voor meer: CEO van multinationals, senatoren, ziekenhuisdirecteuren, universiteitsrectoren’, stelt Mireles strijdbaar. ‘We willen nieuwe werelden waarin wij zichtbaar zijn en onze legitimiteit wordt erkend.’
Zonder hoop kan ze niet leven, stipt Mireles nog even aan. Volgens haar voelen trans personen zich vandaag de dag steeds minder eenzaam en vindt men elkaar gemakkelijker in het collectief. ‘Ook al is iedereen verschillend. Dat is het mooie: iedere trans persoon is voor mij een afspiegeling van een enorme variëteit. Transmensen vertegenwoordigen een universum vol verschillende werkelijkheden.’
De dagelijkse werkelijkheid op het Mocha is meer dan alleen onderwijs, liefde en een papiertje straks. Ook een tegenwicht bieden aan het leven in de marge is belangrijk op de school: ‘Het barst hier van de paniekaanvallen. Dood, pijn en rouw zijn altijd aanwezig. Alleen vorig jaar al zijn zeven leerlingen overleden. Allemaal een gevolg van het ontbreken van zorg en liefde of het gevolg van haat.’
Mede daarom zet de school volop in op sociale projecten op het gebied van gezondheidszorg en voeding. Ook bereidt de school leerlingen voor op een vervolg aan een universiteit of de stap richting arbeidsmarkt. Dat varieert van cv’s maken, digitale vaardigheden aanleren en sollicitatiegesprekken voeren tot praktisch voorbereidend beroepsonderwijs, als een bakkersopleiding of het bedrukken van kleding. De school plaatst ook geregeld succesvol oud-leerlingen bij uiteenlopende bedrijven in diverse functies, zoals onlangs nog bij de nationale vliegmaatschappij en een in Buenos Aires gevestigde multinational.
Meer Mocha’s
‘Ik ben verliefd op deze school. Hier voel ik mij vrij en begrepen. Tot een paar jaar geleden leefde ik alleen maar ’s nachts, in een wereld die altijd donker was. Waar ik nooit een boek kon lezen. Nu kan ik mijzelf verdedigen en wil ik nooit meer op de hoek van de straat staan’, vertelt Salvá. De maatschappij associeert trans personen vooral met prostitutie, verslavingen en ziektes, vindt de journaliste in spe. ‘Maar wij zijn ook mensen met een hart. De liefde die ons werd ontzegd, is mijn drijvende kracht om de wereld te veranderen’, opnieuw haar heldin Lohana Berkins citerend.
Of het uiteindelijke doel van het Mocha Celis is om zichzelf op te heffen? ‘Nee, de ambitie is dat er juist meer Mocha’s zijn. Universiteiten, professoren en instituties die allemaal de Mocha-logica volgen. Want wij komen niet gemakkelijk de hetero-cis-wereld binnen (cis betekent dat het geslacht dat je toegewezen kreeg bij je geboorte, overeenkomt met je gevoel, red). Als zij het over inclusie hebben, denk ik altijd aan een glas water waarin je een druppel olie doet. Je bent dan wel in het glas, maar afgescheiden van de rest. Voor hen is dat inclusie. Allesbehalve organisch dus. Hier is iedereen welkom: heteroseksueel, cis, wie of wat je ook bent’, aldus Mireles.
Buiten hangen plukjes leerlingen – al dan niet verliefd – tegen elkaar aan, uitdagende selfies makend. Een schoolbel om ze de klas in te lokken is niet nodig. Hier komt de intrinsieke motivatie van binnenuit, niet van een bel. Mireles: ‘Nog te vaak wordt ons gezegd dat wij het leven niet waard zijn. Dat wij niet mogen bestaan. Maar hier kijken we je recht in de ogen, noemen we je bij jouw naam en bellen we je op als je niet komt. Het Mocha Celis is de plek die wél om jou geeft.’ ⓿
