Als Tineke Strik (60) de voordeur opendoet, springt haar hond Beer enthousiast blaffend op me af. Terwijl hij ons achterna rent, loopt de GroenLinks-politica haar achtertuin in. Het is het eind van de zomer; een van de weinige warme dagen. Links ligt een boerderij met een boomgaard, rechts een weiland en verderop stroomt de Waal.

Zo’n twee jaar geleden verhuisde Strik vanuit Oosterbeek naar Dodewaard, vlak onder Wageningen, waar ze tussen 2002 en 2006 wethouder van Sociale Zaken was. Ook de Radboud Universiteit van Nijmegen, waaraan ze verbonden is als hoogleraar migratierecht, is dichtbij. Sinds de zomer van 2019 is ze Europarlementariër voor GroenLinks. Ze schrijft het ene na het andere kritische rapport – of het nu gaat over migratiedeals met Turkije en Libië, het Europese asielbeleid of grensbewakingsagentschap Frontex. ‘Wat we nodig hebben is meer Europese solidariteit’, zal ze steeds herhalen.

In plaats van Europese solidariteit, verschijnen er de laatste jaren vooral hekken aan de grenzen – in Polen, Hongarije, Litouwen. En Griekenland is net klaar met een flinke uitbreiding van zijn hek aan de grens met Turkije. Dat komt de regering goed uit in verband met de verwachte vluchtelingen uit Afghanistan, waar de Taliban in razendsnel tempo de macht hebben overgenomen.

De Europese Commissie vreest voor een herhaling van 2015, het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis, toen ruim 1 miljoen Syrische, Afghaanse en Iraakse vluchtelingen naar Europa kwamen. EU-landen zijn eensgezind over het tegenhouden van vluchtelingen. In een ontwerpverklaring die de lidstaten eind augustus naar buiten brachten, ligt de nadruk sterk op het opvangen van Afghanen in de regio. In één zin, zeer vaag omschreven, wordt gesproken over het opvangen van kwetsbare vluchtelingen, zoals vrouwen, kinderen en mensenrechtenactivisten.

‘Als je nu aankomt op een Grieks eiland, krijg je een afspraak voor over anderhalf jaar’

‘Beschamend’, zegt Strik. ‘Dit is het failliet van het Europese asielsysteem. Deze verklaring is alleen maar gericht op de eigen veiligheid. Elke stap om vluchtelingen te helpen wordt gezien als aanzuigend. Alles is gericht op opvang in de regio, zonder dat duidelijk is of mensen daar veilig zijn en of de buurlanden op ze zitten te wachten.’

Luxemburg weigerde de verklaring te ondertekenen, omdat het land wilde dat eerst afspraken gemaakt zouden worden over hervestiging van de meest kwetsbare vluchtelingen. Ook Strik dringt daarop aan. ‘Merkel heeft gezegd: we kunnen tot 40 duizend Afghanen opvangen die in gevaar verkeren. Er zit nu een duidelijk plafond aan, wat in 2015 niet zo was. Ze heeft ook gezegd: Duitsland kan het niet alleen. Nu komt het erop aan dat andere landen het juiste doen.’

Instrument tegen EU

De Europarlementariër verwacht dat vluchtelingen, onder wie veel Afghanen, straks vast komen te zitten in doorreislanden waar de asielprocedures niet werken of onder grote druk staan. Dat is nu ook al vaak het geval in bijvoorbeeld Turkije en Libanon, waar miljoenen vluchtelingen zitten. Dit soort landen vangt al meer dan 80 procent van de vluchtelingen wereldwijd op. ‘Door de verantwoordelijkheid af te schuiven, maken we de druk nog veel groter op die fragiele landen.’

In het geval van Afghanistan wordt er naar Pakistan, Iran en Turkije gekeken. De EU-landen spraken af om extra geld vrij te maken om de buurlanden te ondersteunen. Dat terwijl dit soort migratiedeals volgens Strik vaak leiden tot mensenrechtenschendingen. Als voorbeeld noemt ze de Turkije-deal en Libische detentiekampen, waarover ze kritische rapporten schreef. ‘Begrijp me goed, ik ben groot voorstander van meer financiële steun aan landen in de regio. Maar daar moet je niet de voorwaarde aan verbinden dat ze vluchtelingen tegenhouden of van ons terugnemen.’ Bovendien maakt de EU zich kwetsbaar voor chantage door derde landen, vindt Strik. ‘Kijk naar Libië, Wit-Rusland, Marokko en Turkije, die migratie inzetten als instrument tegen de EU. Zij kunnen ieder moment zeggen: wij willen meer geld of wij willen dat je dit voor ons doet, anders zetten we de grenzen open.’

Pushbacks

Strik vreest dat vluchtelingen straks nauwelijks nog asiel kunnen aanvragen in de EU. Naast de migratiedeals is dat een gevolg van pushbacks aan de Europese grenzen, waarbij volgens The Guardian sinds maart vorig jaar 40 duizend mensen die asiel wilden aanvragen in de EU terug de grens over werden gestuurd. Daarbij vielen zeker tweeduizend doden, bijvoorbeeld door verdrinking.

Verschillende onderzoeken wijzen erop dat de pushbacks onderdeel zijn van bewust regeringsbeleid in Griekenland en Kroatië, maar de landen zelf ontkennen. ‘De Europese Commissie moet echt hard optreden’, stelt Strik. ‘Dat gebeurt nu gewoon niet. Ik heb de aanbeveling gedaan aan de Commissie, en die is overgenomen door het Parlement, dat zij fondsen voor grensbeheer moeten koppelen aan naleving van de mensenrechten. Je zult Griekenland voor het Europees Hof van Justitie moeten sleuren, maar naar geld luisteren ze misschien nog beter.’

Ondertussen wordt het Europese grensbewakingsagentschap Frontex, dat lidstaten ondersteunt, beschuldigd van betrokkenheid en wegkijken bij pushbacks. Vlak voor de zomer publiceerde Strik namens een speciale commissie van het Europees Parlement een onderzoek naar Frontex, met als belangrijkste conclusie dat mensenrechten er nauwelijks een rol spelen. Zo schrijft ze dat kritische rapporten van de Verenigde Naties, de Raad van Europa en mensenrechtenorganisaties als Amnesty ‘volledig worden genegeerd’. Fel: ‘Ik was echt geschokt dat de directeur soms zelfs het bestaan van rapporten ontkende en niet reageerde op interne alarmberichten.’

Je moet nog veel meer doen als je die cultuur binnen de organisatie wil veranderen

Grenswachten van Frontex die schendingen waarnamen, werden ontmoedigd ze te rapporteren, concludeert Strik. En de directeur, Fransman Fabrice Leggeri, heeft te veel macht. Ze pleit voor zijn vertrek, ‘maar je moet nog veel meer doen als je die cultuur binnen de organisatie wil veranderen’.

Volgens Strik is het moeilijk, maar zeker niet onmogelijk om iets gedaan te krijgen in Brussel. Het Frontex-rapport is daar een voorbeeld van, maar zo stemde eind mei ook een meerderheid van het Europees Parlement in met haar voorstellen om mensenrechten beter te beschermen in migratiedeals met landen als Turkije. Zo moet er een toezichtsysteem komen en moet de EU de migratiesamenwerking met derde landen stopzetten als de mensenrechten worden geschonden.

Het Parlement staat op dit moment nog geheel buiten die deals, omdat het informele overeenkomsten zijn. Strik wil dat daar verandering in komt. Een voorstel om er formele afspraken van te maken werd in mei aangenomen door het Parlement. Het is nu aan de Commissie om er formele overeenkomsten van te maken. ‘Dat gaan ze niet zomaar uit zichzelf doen’, verwacht ze. ‘Wij moeten haar daar steeds aan blijven herinneren.’

Ze kent de vluchtelingenwereld van binnenuit; de lange procedures, de trauma’s. Maar Strik weet net zo goed haar weg te vinden in de Brusselse bureaucratie, waar besluiten soms jaren duren. Ondanks de groeiende vreemdelinghaat in Europa, blijft ze oproepen tot naleving van de mensenrechten en de rechtsstaat. Ze voert stevige druk uit op de Commissie, terwijl ze weet dat ze soms als een roepende in de woestijn is.

Splijtzwam

De GroenLinks-politica groeide op in Alphen aan de Maas, als jongste van zes kinderen. Haar vader was gemeenteraadslid voor het CDA, moeder zorgde voor het huishouden. Strik ging studeren aan de sociale academie en ging daarna rechten studeren in Nijmegen. Ze specialiseerde zich in mensenrechten, vreemdelingenrecht en Europees recht, en werkte begin jaren negentig voor VluchtelingenWerk en de rechtbank.

Eind vorige eeuw maakte ze de overstap naar de politiek, eerst als fractiemedewerker voor de Tweede Kamerfractie van GroenLinks, in de jaren daarna als wethouder in Wageningen. Tussen 2007 en 2019 was ze lid van de Eerste Kamer.

In 2013 was Strik in de Evros-regio in Griekenland, waar een hek werd gebouwd aan de grens met Turkije. Ze deed onderzoek voor de Raad van Europa. ‘Wat mij destijds vooral opviel was dat Griekenland totaal geen asielbeleid had. Mensen werden opgepakt en met honderden vastgezet in cellen. Ze kregen geen advocaat te zien, geen informatie. Absurd, dat dat in Europa gebeurde.’ Verontwaardigd: ‘Drie jaar later werd de Turkije-deal gesloten en werd Griekenland de belangrijkste verantwoordelijke voor de EU om asielzoekers op te vangen en in procedure te brengen.

Ze bezocht meermaals de Griekse eilanden, waar tienduizenden vluchtelingen vastzitten in erbarmelijke omstandigheden. Recent voelde ze grote machteloosheid toen ze in Moria en op Samos was. Ze zag de overbevolkte kampen en de uitzichtloosheid. ‘Als je nu aankomt op een Grieks eiland, krijg je een afspraak voor over anderhalf jaar. In die zin is er weinig veranderd sinds 2013.’

Het nieuwe migratiepact van de Europese Commissie, dat in september vorig jaar werd uitgebracht maar waar door de lidstaten nog steeds over gesteggeld wordt, beloofde een einde te maken aan Moria en aan de onevenredige verdeling van vluchtelingen over Europa. ‘Maar als je goed naar de plannen kijkt, dan zie je dat dat niet gaat gebeuren. De verantwoordelijkheid blijft vooral bij de grenslanden liggen. Juist die landen moeten grensprocedures gaan uitvoeren in gesloten centra. Het gevolg is dat mensen waarschijnlijk veel te lang in detentie worden gehouden.’

Centrale registratie

Als ze naar de huidige crisis in Afghanistan kijkt, is volgens Strik de enige oplossing: hervestiging van vluchtelingen uit de regio en een gezamenlijk Europees migratie- en asielbeleid dat uitgaat van solidariteit tussen de lidstaten. Als eerste vindt ze dat de Dublin Verordening, die bepaalt dat het land van eerste binnenkomst verantwoordelijk is voor een asielaanvraag, van tafel moet. ‘Ik denk echt dat dat de grote splijtzwam is van het huidige Europese asielbeleid. Omdat het er eigenlijk op neerkomt dat je de grenslanden, zoals Griekenland en Italië, verantwoordelijk houdt voor een veel groter gedeelte van de asielzoekers dan de andere landen. Volgens mij kun je pas echt ergens komen als de regelgeving uitgaat van gelijke verdeling. Dan heb je ook recht van spreken als EU en kun je landen aanspreken.’

Voor de Groenen schreef ze mee aan een mogelijke oplossing. ‘Ons idee is: centrale registratie door een EU-instantie, en een verdeelsysteem waarbij je rekening houdt met waar iemand familie heeft, welke taal iemand spreekt. Dan zorg je ervoor dat alle lidstaten hun asielprocedure en opvang op orde hebben. Dan kunnen mensen veel sneller door de procedure heen. Zowel de integratie van vluchtelingen als het eventuele terugsturen wordt dan gelijk verdeeld over de lidstaten.’

Zo’n gezamenlijk Europees asielbeleid lijkt op dit moment echter verder weg dan ooit. Met name vanwege onwil van de lidstaten, ziet Strik. Dat blijkt ook nu weer met de verwachte komst van vluchtelingen uit Afghanistan. Maar hoe streng het EU-beleid ook is, ‘mensen blijven komen en ze gaan doorreizen, want we hebben geen interne grenscontroles in Europa’, zegt Strik. ‘Dus we zullen het hoe dan ook samen moeten regelen!’