Syriërs bij het Joegoslavië-tribunaal

Met vijftien naar Nederland gevluchte advocaten uit Syrië bezocht ik begin maart het Joegoslavië-tribunaal. Om te zien hoe internationale strafrechtspleging werkt en om met tribunaal-medewerkers van gedachten te wisselen over de vraag of het tribunaal wellicht model kan staan voor een naoorlogs Syrië.

De Syrische juristen zitten verspreid over de azc’s, in het verre Ter Apel, de tenten bij Nijmegen, en de tot azc verbouwde gevangenis van Alphen aan den Rijn. Op weg naar Den Haag grappen ze over het feit dat de advocaten nu – weliswaar niet als criminelen maar als asielzoekers – aan de andere kant van de tralies zitten maar dat een cel ook zo z’n voordelen heeft, veel rust en privacy. De kunst van het relativeren hebben de Syriërs zich op bewonderenswaardige wijze eigen gemaakt.

Bij aankomst bij het Joegoslavië-tribunaal is het er stil. De laatste getuigen in de laatste fase van het laatste proces – tegen Ratko Mladic – zijn niet komen opdagen en in de rechtszaal zijn de lichten uit. Met tribunaal-medewerkers blikken we uitgebreid terug op twintig jaar internationale vervolging van oorlogsmisdrijven, hoe het er de eerste jaren aan toeging toen de oorlog in Joegoslavië nog woedde en onderzoek hoogst problematisch was. Maar ook hebben we het erover hoe het inmiddels is, nu het tribunaal zoveel hoogstaande juridische beginselen heeft ontwikkeld.

Belangrijkste gespreksonderwerp voor de Syriërs is de vraag hoe de aanklager bewijs levert. De werkelijkheid van de oorlog in Syrië wordt permanent en op alle niveaus verdraaid. Het gezegde dat de waarheid als eerste sneuvelt op het slagveld is de essentie van de Syrische ervaringen. Men is in de loop der jaren de draad kwijtgeraakt wie betrokken is bij welke bomaanval en wie schuldig is aan welk oorlogsmisdrijf. Geen foto of film op het internet is niet gefotoshopt of gemanipuleerd. Hoe kan film of fotomateriaal dan als bewijs dienen in een rechtszaak? Het kan, zeggen de tribunaal-medewerkers. Als je maar genoeg getuigen vindt, kunnen deze tezamen overdonderend bewijs leveren.

Van rechter Orie, voorzitter in het Mladic-proces, willen de Syriërs weten hoe onafhankelijk je kan zijn als je de internationale gemeenschap dient. In de ogen van de Syrische burger is die internationale gemeenschap partij bij de Syrische oorlog en mede oorzaak van de huidige ellende. Het kan, zegt Orie. Het duurt lang, maar met goed onderzoek en gedegen afwegingen, komt de waarheid uiteindelijk op tafel.

De Syriërs zijn onder de indruk en hoopvol gestemd als we Den Haag achter ons laten. Ze realiseren zich dat iedereen een deel van de waarheid over de oorlog met zich meedraagt, en dat alle persoonlijke ervaringen uiteindelijk kunnen bijdragen aan het vaststellen van de feiten waarover een onafhankelijke rechter op een goede dag zal oordelen.

Voor de Syriërs is een tribunaal een toekomstdroom, voor de Joegoslaven bijna verleden tijd. Ik hoop dat de Joegoslaven door het Syrische perspectief een grotere waardering zullen krijgen voor het werk van het tribunaal.