Goor, Overijssel
‘Het dorp, het huis: alles was te klein voor mijn ouders. Er was een buurman die hen begluurde want het gerucht ging dat er onophoudelijk seksfeesten plaatsvonden in onze woning. Zo wild ging het er niet aan toe, maar mijn ouders waren perfecte kinderen van de generatie ’68, dus rumoerig en kleurrijk was het zeker.
Ik was 2 jaar oud toen mijn moeder, namens mijn vader, solliciteerde naar een baan in het onderwijs op Aruba. Hij werd aangenomen. We vertrokken met de Prins der Nederlanden richting de Caraïben en zetten drie weken later voet aan wal.’
Aruba
‘Soms snuif ik ergens een vleugje van die droge, zanderige geur op en dan word ik onmiddellijk gewiegd in een diep gevoel van wat je thuiskomen zou kunnen noemen. Ons witte huis stond boven op een heuvel, onder die oneindige, cyaanblauwe koepel.
Ik groeide op in een pas gemaakte wereld, het leek of ik de eerste mens op aarde was. Dat ik op mijn 10e uit dit paradijs werd verdreven, had ik aan mezelf te danken.
Op een dag reed ik heel hard met mijn fiets de heuvel af en kwam onder een Toyota pick-up-truck terecht. Vanwege een gecompliceerde heupfractuur moesten we naar Nederland. Het herstel sleepte zich zo lang voort dat mijn ouders besloten niet meer naar Aruba terug te keren.
Als dat allemaal niet was gebeurd dan… tsja, dan was ik nu een Antilliaan geweest. Je kunt ook zeggen dat alles wat daarna kwam – de ontheemding, de desolate jaren bij mijn vader na de scheiding – er uiteindelijk toe heeft bijgedragen dat ik niets anders kon worden dan de schrijver die ik van jongs af verlangde te zijn.’
Tussen Djibouti en Addis Abeba
‘In 1998 reisde ik voor het tijdschrift Rails per trein van Djibouti naar Addis Abeba, Ethiopië. Ik had al een aantal boeken geschreven, maar ik zat vast, wist niet hoe het verder moest.
In de trein door de steenwoestijn boden mannen me qat aan. Terwijl ik de bladeren in mijn mond stak, dacht ik aan de verhalen die ik tot dat moment had geschreven; hoe ze niet uit de verbeelding maar uit pijn en verwarring waren voortgekomen.
‘Als wij nu niet willen helpen hun vrijheid te verdedigen, wat is de onze dan nog waard?’
En toen – na een tijd kauwen – gebeurde het: de vlakte om mij heen rolde zich uit als een toverkleed, een weldadige, schitterende ruimte waarin zich álles kon afspelen wat ik maar wilde. Het was alsof de weidsheid van buiten zich naar binnen keerde en ik werd bevrijd…
Die ruimte was de ruimte van mijn Arubaanse jeugd.
Na die hallucinerende ervaring zou alles veranderen. Het was alsof ik ineens de juiste versnelling vond. Ik had te lang in z’n achteruit geleefd. Ik was de 30 al gepasseerd; hoogste tijd om af te rekenen met het geromantiseerde verleden.’
El Real, Panama
‘E.L. Doctorow heeft eens gezegd: als je een situatie wil beschrijven waarin een maffioso iemand met z’n voeten in een emmer cement zet en hem vervolgens in de rivier gooit, wat doe je dan? Ga je naar zo’n gangster toe en vraag je: ‘Hoe gaat zo’n afrekening precies in z’n werk?’ Of blijf je achter je bureau zitten en probeer je je zoiets gewoon voor te stellen?
Zijn antwoord – je blijft natuurlijk achter je bureau – vond ik volstrekt teleurstellend. Volgens mij moet je juist zo dicht mogelijk bij de ervaring zien te komen.
Lees ook:
Adriaan van Dis: ‘Japanners kunnen van pijn schoonheid maken’
Voor mijn boek Caesarion voer ik in 2008 per kano van Yaviza naar El Real, over een rivier die almaar smaller werd, steeds dieper het oerwoud in. Het laatste stuk moesten we ons bootje door dikke modder trekken tot we uitkwamen bij een paar huizen op palen waar de rook van een vuurtje boven de daken kringelde – we waren aan de rand van de wereld aangekomen. Het was een zware tocht, maar het ongemak maakte deel uit van de ervaring, het was alsof ik een offer had gebracht voor het boek dat ik wilde schrijven.
Ik zoek ervaringen die me voorbij de grens van mijn verbeelding brengen. Eigenlijk stap ik keer op keer aan boord van de Prins der Nederlanden. Zoals Konstantínos Kaváfis het verwoordde in zijn gedicht ‘Ithaka’:
Wens dat de weg dan lang mag zijn
Dat er veel zomermorgens zullen komen
waarop je, met grote vreugde en genot
zult binnenvaren in onbekende havens.’
Oekraïne
‘De rand van de wereld waar ik me nu mee heb geëngageerd, is de rand die “front” heet. Ik zat met grote woede op de bank toen in februari 2022 de Russen Oekraïne binnenvielen.
Jaap (Scholten, vriend en collega-schrijver, red.) kwam meteen in beweging. Hij richtte de stichting Protect Ukraine op om terreinwagens en medische hulpgoederen naar het front te brengen en vroeg of ik meeging. Inmiddels zit ik er tot over mijn oren in.
De bemoeienis met deze oorlog heeft ervoor gezorgd dat de constante zoem over die freaking klimaatcrisis wordt overstemd. Voor het eerst in lange tijd kan ik weer aan iets anders denken. Natuurlijk, in het licht van een dovende zon wordt alles nutteloos, maar ik ben een hopeloze idealist, niet zozeer gedreven door hoop, maar vanuit de overtuiging dat je moet doen wat je kunt. Spullen leveren. Leugens bestrijden. Die mensen daar helpen waar mogelijk.
Ik was al eerder in Oekraïne om research te doen voor mijn boek Dit zijn de namen en ik heb de Oekraïners leren kennen als een volk met een enorme vrijheidsdrang. Zelensky kreeg tijdens de presidentsverkiezingen van 2019 maar liefst 73 procent van alle stemmen. Dat was een schreeuw om anticorruptie, een smeekbede te mogen behoren tot de westerse moderniteit. Als wij nu niet willen helpen hun vrijheid te verdedigen, wat is de onze dan nog waard?’
In september verschijnt bij uitgeverij De Bezige Bij Konvooi, over de reizen die Tommy Wieringa onder de vlag van Stichting Protect Ukraine naar het land in oorlog maakte.
