Samen verwerken Nepalese vrouwen seksueel oorlogsgeweld

Tijdens de Nepalese Burgeroorlog van 1996 tot 2006 zijn duizenden vrouwen seksueel misbruikt. De daders gingen vrijuit. De documentaire Devi, die vanaf 22 maart te zien is op het Movies that Matter Festival, vertelt het verhaal van een van de overlevers, die zich inzet voor gerechtigheid.

‘Wat als honderd vrouwen zoals ik naar de overheid stappen en gerechtigheid eisen?’ vroeg Devi Khadka, overlever van seksueel geweld tijdens de burgeroorlog in Nepal, zich hardop af in een interview met filmmaker en journalist Subina Shrestha. De vraag zette de twee vrouwen aan tot het maken van de documentaire Devi, die in maart voor het eerst in Nederland te zien is. ‘Het was helemaal niet het plan dat het zo’n groot project zou worden’, vertelt regisseur Shrestha via Teams.   

Vijf jaar lang volgde ze Devi, die mede-overlevers van seksueel geweld mobiliseerde in een strijd voor gerechtigheid. Met resultaat: een half jaar na de wereldpremière van Devi, nam de Nepalese overheid een wet aan voor het versterken van rechten van overlevenden van seksuele oorlogsmisdaden. ‘Ik heb altijd onderwerpen gekozen die iets met onrecht te maken hebben’, vertelt Shrestha. ‘Er ligt een verantwoordelijkheid bij filmmakers om de stemmen van activisten te versterken.’  

Vergeten en vergeven

Devi is een van de duizenden vrouwen die seksueel zijn misbruikt tijdens de burgeroorlog in Nepal van 1996 tot 2006. Zowel overheidstroepen als de maoïstische rebellen gebruikten seksueel geweld tegen vrouwen als oorlogswapen. De in 2014 opgerichte waarheids- en verzoeningscommissie, verantwoordelijk voor het vaststellen van mensenrechtenschendingen tijdens de oorlog, nam casussen van seksuele oorlogsmisdaden steevast niet in behandeling. Vrijwel geen enkele dader is berecht, sommigen bekleden inmiddels zelfs machtige posities binnen de overheid.  

Devi begon in 2019 met het verzamelen van getuigenissen van haar lotgenoten, die ze verenigde onder de naam ‘The Undefeated’. Al snel groeide ze uit tot het gezicht van de beweging. ‘De toenmalige premier zei dat we moesten vergeten en vergeven’, vertelt Devi in de documentaire.  

‘De commissie is niet alleen voor mannen, hij is ook voor ons, de overlevers van seksueel oorlogsgeweld. Wat hebben ze tot nu toe voor ons gedaan?’, vraagt ze zich af. ‘Ik besloot het gezicht te zijn van al die onzichtbare vrouwen.’   

Geen vangnet

In de documentaire worden Devi’s gesprekken met overlevers, politici en advocaten afgewisseld met huiselijke scènes van haar familie. ‘De reden dat Devi een leider kon worden, is dat ze een familie heeft die achter haar staat’, vertelt filmmaker Shrestha. Veel van de vrouwen die in de documentaire hun verhaal met Devi delen, hadden geen vangnet om op terug te vallen. In de sterk patriarchale Nepalese cultuur bestaat een taboe rondom seksueel geweld, wat in veel gevallen leidt tot verstoting uit gemeenschappen en families.   

‘Alles is ons ontnomen. Onze eer, ons leven, we hebben niets meer te verliezen’, vertelt een overlever aan Devi. ‘Iedereen in het dorp wist ervan, dus ik besloot ver weg te trouwen’, vertelt een ander. ‘Ik had het mijn man niet verteld, maar een vriendin verraadde me. Hij ging bij me weg, ik was twee maanden zwanger.’ Hun gezichten zijn onherkenbaar gemaakt.   

De kleur verdween

Tijdens het maken van de documentaire verdween Devi soms maanden naar een dorp in de bergen. ‘Dan had ze tijd nodig om haar trauma’s te verwerken’, vertelt Shrestha. Dat wilde ze in de film laten zien door ruimte te maken voor beelden van de adembenemende Nepalese natuur.  

Het duurde bovendien jaren voor Devi open stond voor een gesprek, aldus Shrestha. ‘Mensen die zo veel trauma met zich meedragen hebben tijd nodig. Toen we elkaar voor het eerst spraken, beschreef Devi zichzelf als iemand waarvan de kleuren uit haar leven waren gestolen. Ik zag haar veranderen naarmate ze meer vrouwen sprak die hetzelfde meegemaakt hadden. Ze herkenden elkaar. Langzaam zag ik hoe de kleuren weer terugkwamen.’   

Devi is op 22, 23 en 25 maart te zien op het Movies that Matter Festival (van 21 t/m 29 maart). Bij alle screenings zal een Q&A plaatsvinden met Devi en Shrestha. Wordt Vervolgd-lezers krijgen 50 procent korting op een film naar keuze: MtMF25#WV