‘De staat moet het recht op energie erkennen als grondrecht.’ Of niet?

Een koude winter is voor steeds meer mensen een schrikbeeld, omdat gas voor hen onbetaalbaar wordt. Hebben we recht op energie? Iris van Geer, voorzitter van DWARS, de jongerenorganisatie van GroenLinks is voor: ‘Recht op betaalbaar gas of elektriciteit is een basisbehoefte’. Hoogleraar Filosofie René ten Bos is tegen: ‘Wat is het volgende recht, autobezit?’ 

VOOR: Iris Vergeer 

Grondrecht

‘Zonder elektriciteit of gas kun je geen normaal leven leiden – het is een basisbehoefte, net als fatsoenlijke huisvesting en gezondheidszorg. Volgens het CBS komen 1,2 miljoen huishoudens echter in de problemen als de energieprijzen hoog blijven. De staat is verantwoordelijk voor sociale zekerheden en moet daarom het recht op energie erkennen als grondrecht.’  

Neoliberaal beleid faalt 

‘Zelfs middeninkomens worden nu geraakt. Dat zou eigenlijk niet moeten kunnen in een welvarende maatschappij, ook niet als dat komt door uitzonderlijke situaties zoals de oorlog in Oekraïne. Energiearmoede is het gevolg van de gestage afbraak van sociale zekerheden binnen het neoliberale politieke beleid van de afgelopen decennia. Door de privatisering van de energiemarkt tussen 2001 en 2004 verdienen bedrijven nu veel geld met onze basisbehoeftes.’ 

Verduurzaming verplichten 

‘De overheid zou het recht op energie op verschillende manieren moeten afdwingen. Ten eerste door eigenaren van huurwoningen, zoals woningcorporaties en beleggers, wettelijk te gaan verplichten om energiebesparende maatregelen te nemen. Dat geeft huurders de mogelijkheid om, als hun huurbaas dat niet doet, naar de rechter te stappen. En particuliere woningbezitters zouden subsidie moeten krijgen. Het energieverbruik gaat dan omlaag en het is bovendien duurzaam – je slaat zo twee vliegen in één klap.’ 

Energiebedrijven terug bij overheid 

‘Ook moeten de prijzen omlaag. De energietransitie is de manier daartoe: duurzame energie wordt steeds goedkoper, fossiele energie juist schaarser. Bedrijven die veel energie verbruiken moeten meer belasting gaan betalen, evenals energiemaatschappijen die nu grote winsten maken. Daarnaast zou er een maximum energietarief moeten komen dat zij aan mensen mogen vragen. Ook financiële compensaties helpen, zoals de overheid nu al eenmalig uitkeert aan minima. Als dat allemaal niet werkt, moeten energiebedrijven in overheidshanden komen, zoals voor de privatiseringsgolf het geval was. Energiearmoede is een groot sociaal probleem, de overheid heeft een inspanningsverlichting om dat te verhelpen.’

TEGEN: René ten Bos

Recht op autobezit 

‘Er is een trend om aan alles rechten toe te kennen: aan dieren, aan rivieren. Als je mensen het recht op energie geeft, waar houdt het dan op? Krijgen we ook protesten van mensen die het recht op autobezit eisen? Dit soort dingen komt voort uit de neiging om dingen te juridiseren. Die wind is over komen waaien vanuit de Verenigde Staten. Maar daarmee los je de problemen niet op.’ 

Rechter te machtig 

‘Mijn grootste bezwaar is dat het toekennen van rechten de balans binnen de trias politica verstoort (de wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht, red.). Nederland wordt steeds meer een dikastocratie: de rechter bepaalt steeds meer beleid, zie de stikstofproblematiek en de Urgenda-klimaatzaak. Als een recht op energie wettelijk vastgelegd wordt, gaan rechters straks ook het energiebeleid sturen. Maar rechters zijn daarvoor helemaal niet toegerust. Het rechtssysteem is bovendien overbelast.’ 

Andere risico’s 

‘Dit soort regelgeving brengt ook andere risico’s met zich mee; er kan bijvoorbeeld voor bedrijven onduidelijkheid ontstaan over wie precies eigenaar is van een product als gas: het energiebedrijf, de burger, of  de staat? 

Geen eenvoudige oplossingen 

‘Het toekennen van energietoegang als basisrecht is een maatregel die voortkomt uit ongeduld. De inflatie rijst de pan uit, mede door alle coronamiljarden die de overheid in de economie heeft gepompt, en door de Oekraïne-oorlog. Daar wil je nú iets aan doen, maar eenvoudige, prettige oplossingen zijn er niet. Je kunt gasvelden openen op de Noordzee – daarvan ben ik eigenlijk geen voorstander – of supermarkten knevelen, die profiteren van gestegen prijzen. Dat soort koopkrachtmaatregelen helpen meer dan alles juridiseren. Kijk naar de slachtoffers van de recente watersnood in Pakistan. Wat schieten zij ermee op wanneer gewapperd wordt met mensenrechten?’