Rebiya Kadeer, moeder der Oeigoeren

Met een legertje fans op haar hielen trok de ‘Dalai Lama van de Oeigoeren’ vorige maand door Den Haag. Het bezoek van mensenrechtenverdediger Rebiya Kadeer aan het Movies that Matter Festival bleef niet onopgemerkt.

Als een van de tien genodigde mensenrechtenverdedigers van het Movies that Matter Filmfestival trekt Rebiya Kadeer (63) ruim de aandacht. Zelf is de Oeigoerse klein van gestalte, maar haar aanhang compenseert dat. Waar ze ook gaat volgen uitgelaten Nederlandse en zelfs Duitse Oeigoeren haar. Plus een door het festival ingehuurde bodyguard – een aanslag op haar leven is voor de bedreigde activiste niet denkbeeldig.

Terwijl het Haagse Filmhuis The 10 conditions of love vertoont, de documentaire van Jeff Daniels over haar leven, geeft Kadeer gastcolleges, spreekt ze met de Vaste Kamercommissie Buitenlandse Zaken, bezoekt ze het The Hague Centre for Strategic Studies en dineert ze met de andere mensenrechtenverdedigers met prinses Mabel van Oranje van The Elders.

Boosheid

In de lobby van haar Haagse hotel wemelt het de klok rond van de fans. Hele families compleet met kinderwagens bivakkeren er in de hoop op een fotomoment met hun heldin. Maar niet iedereen is even enthousiast, vertelt Kadeer: ‘Waar ik kom, laten Chinezen geregeld hun afkeuring blijken, vaak met demonstraties. Bij mijn college op de Leidse universiteit zaten er Chinese studenten in de zaal die cynische en vijandige vragen stelden. Maar ik vraag me af hoe oprecht die boosheid is. Een paar maanden geleden was ik in Japan en daar gingen ook veel Chinezen de straat op om tegen mijn komst te protesteren. Later bleek dat de Chinese ambassade hen dertig dollar per uur betaalde.’

Ooit was Rebiya Kadeer de rijkste vrouw van China

Ooit was Rebiya Kadeer de rijkste vrouw van China. Ze had een zetel in het Chinese Volkscongres en leek een symbool voor het nieuwe China, waar geld verdienen niet langer taboe was. Maar haar strijd tegen de onderdrukking van de Oeigoeren werd haar noodlottig. Ze werd in 1999 gevangen gezet omdat ze krantenknipsels naar haar naar de VS gevluchte echtgenoot stuurde. Toen ze zes jaar later vrijkwam werd ze verbannen. Vanuit Washington zet ze samen met haar man de strijd voor de Oeigoerse zaak voort. Sinds 2006 is ze voorzitter van het Oeigoerse Wereldcongres. Kadeer streeft geen onafhankelijke staat na. Wel wil ze autonomie en strijdt ze tegen de onderdrukking in de Chinese provincie Xinjiang – zelf heeft ze het liever over Oost-Turkestan, zoals het gebied vóór de Chinese bezetting heette.

Chinese hackers

China doet er alles aan om de Oeigoerse zaak niet zoveel aandacht te laten krijgen als de Tibetaanse. Dat lukt niet altijd even goed. Tijdens de wereldpremière van The 10 conditions of love in Melbourne wisten Chinese hackers de website van het organiserende filmfestival te kraken. Onbedoeld kreeg de vertoning daardoor wereldwijd veel aandacht. Toch is Kadeer lang niet zo bekend als de Dalai Lama. Volgens Kadeer komt dat vooral door de succesvolle lobby van de Tibetaanse geestelijke. ‘Hij kon na de bezetting vluchten naar India. Ónze politieke leiders werden vermoord. Oost-Turkestan ging op slot en niemand wist wat er met de Oeigoeren gebeurde.’

Paniekvoetbal

Ze is wel optimistisch. De internationale gemeenschap overschat China, denkt ze: ‘Het land is zwakker dan het lijkt. De economie groeit misschien sterk maar heeft nog lang niet het niveau van die van Amerika.’ Kadeer verwacht dat de Chinese regering binnen niet al te lange tijd zal vallen. De autoriteiten spelen paniekvoetbal, zegt ze: ‘Ze beseffen dat ze zwak zijn, daarom verspreiden ze leugens en onderdrukken ze ons. Ze zijn bang de controle te verliezen.’

Als Rebiya Kadeer na afloop van een Q&A met het publiek het filmtheater uitloopt, rent er alweer een groepje jonge uitgelaten Oeigoeren achter haar aan. ‘Rebiya, Rebiya!’ Een meisje kust Kadeer spontaan op de wang – zoals een student in Amsterdam ooit bij Beatrix deed op Koninginnedag. Kadeers bodyguard houdt de jongeren met moeite op afstand. Dan verdwijnt de koningin van de Oeigoeren het hotel in.