🎵 De soundtrack van het verzet: tien protestsongs uit de 21e eeuw 🎵

Beluister hier de volledige playlist van Wordt Vervolgd met protestsongs uit de 21ste eeuw. En zie hier alle nieuwe afleveringen van de rubriek Protestsongs.

‘Elke succesvolle progressieve sociale beweging heeft een geweldige soundtrack’, zei Rage Against the Machine-gitarist Tom Morello eind 2011 bij een optreden voor de protestbeweging Occupy Wall Street. Maar het was juist zo’n soundtrack waar het de Occupy-beweging aan ontbrak. Er was geen We Shall Overcome, zoals het lijflied van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging.  

Erg succesvol was de Occupy-beweging niet, maar dat neemt niet weg dat de beweging voor veel muzikanten – van Rage Against the Machine tot David Crosby – een reden was om zich uit te spreken. Want waar protest is, is meestal ook muziek te vinden.  

Muziek kan mensen verbinden, ontroeren en raken tot in het diepst van de ziel. Ze kan een boodschap overbrengen, opzwepen of mensen in beweging brengen. Niet voor niets censureren despoten en machthebbers sommige muziek het liefst. Blatnaya pesnya, ofwel ‘criminele muziek’, had je in de Sovjet-Unie, Entartete Musik in nazi-Duitsland, en ten tijde van de Gouden Eeuw werd het slaafgemaakten verboden om muziek te maken op plantages. Zodoende werd muziek een vorm van verzet. 

De jaren zestig en zeventig worden vaak gezien als het absolute hoogtepunt van de protestmuziek. Zo verscheen in hetzelfde jaar (1964) dat Bob Dylans The Times They Are a-Changing werd uitgebracht, ook Nina Simones Mississippi Goddam en Sam Cookes A Change is Gonna Come. En de Franse zanger Renaud schreef met Crève salope de soundtrack van de Franse studentenprotesten in mei 1968 – het jaar dat The Beatles Revolution zongen en James Brown Say It Loud, I’m Black and I’m Proud.  

The Beach Boys droegen ondertussen het nummer Break Away op aan de Praagse Lente en de Portugees Zeca Afonso gaf met Grândola, Vila Morena het startsein voor de Anjerrevolutie. Terwijl de Nigeriaanse muzikant en activist Fela Kuti de nieuwe muziekstijl Afrobeat ontwikkelde, zong Bob Marley Get Up Stand Up, en in Chili legden Victor Jara en Violetta Parra de basis voor La Nueva Canción Chilena, waarmee ze de stem van de sociaal-politieke beweging van Chili vertolkten. Ook de Vietnamoorlog zorgde voor protestmuziek over de hele wereld, van War [what is it good for?] (1970) door Edwin Starr tot Boudewijn de Groot met Welterusten Mijnheer de President (1966). 

Muziekjournalist Dorian Lynskey schrijft in de epiloog van zijn boek over de geschiedenis van protestmuziek 33 Revolutions Per Minute dat die tijd – de tijd van de mainstream protestsong, toen zelfs de grootste artiesten zich genoodzaakt voelden om er een of twee te schrijven – toch echt voorbij is.  

Wel is het duidelijk, schrijft hij, dat de 21e eeuw opnieuw wordt gekenmerkt door een golf van protest. De Arabische Lente, oorlogen in Afghanistan en Irak, de financiële crisis, Black Lives Matter, #MeToo: het zijn voorbeelden van grote gebeurtenissen die protestzangers ook nu weer hebben geïnspireerd om muziek te maken. Misschien niet altijd mainstream, maar daardoor niet minder belangrijk. Wordt Vervolgd maakte een selectie:

Ramy Essam – Irhal

Egypte (2011)

De Egyptische muzikant Ramy Essam schreef Irhal op het hoogtepunt van de Arabische Lente. Het lied, dat zich laat vertalen als ‘Vertrek’, werd al snel de hymne van de demonstranten die het vertrek van dictator Hosni Mubarak eisten. Ook Essam zelf zong het lied bij demonstraties op het Tahrir-plein in Caïro. Mubarak trad weliswaar af, maar werd al snel vervangen door een nieuwe autoritaire leider: Abdul Fatah al-Sisi. Essam ontvluchtte zijn land en vroeg asiel aan in Zweden. Drie jaar geleden bracht hij opnieuw een protestnummer uit, deze keer tegen Al-Sisi. De titel? Balaha, wat dadel betekent, maar ook een manier is om te zeggen dat iemand dom is. 

Pussy Riot –  Mother of God, Drive Putin Away

Rusland (2012)

Een punkoptreden van nog geen minuut maakte Pussy Riot begin 2012 in één klap wereldberoemd. Met felgekleurde jurkjes en bivakmutsen zongen vijf leden van de groep in de Kathedraal van Jezus de Verlosser in Moskou: Mother of God, Drive Putin Away. De actie was bedoeld als protest tegen de herverkiezing van de Russische president Poetin, en zijn innige band met de orthodoxe kerk. Het kwam twee van de vrouwen op twee jaar strafkamp te staan. Hoewel de meeste Russen hun actie veroordeelden, kregen de vrouwen veel steun uit het Westen. Ondanks bedreigingen en geweld liet de groep zich niet de mond snoeren. Tientallen nummers en protestacties volgden, zoals bij de Olympische Winterspelen in Sotsji en het WK Voetbal in 2018, toen een van de leden als streaker het veld op rende uit protest tegen Poetin. 

Lees ook dit interview uit 2017 met Nadja Tolokonnikova (Pussy Riot): ‘Normaal bekommert niemand zich om Russische politieke gevangenen’

Lyapis Trubetskoy – Voiny Sveta

Oekraïne (2014)

Bij de Maidan-protesten tegen het bewind van president Viktor Janoekovitsj in Oekraïne ontstond in 2014 een rijke cultuur van protestmuziek. Tal van bekende en minder bekende Oekraïense artiesten gaven op het Onafhankelijkheidsplein in Kyiv concerten om de demonstranten een hart onder de riem te steken. Okean Elzy, Oekraïne’s bekendste rockband, bijvoorbeeld. En de Dakh Daughters, een groep punkrockers met poëtische en intellectuele teksten. Of Songfestival-winnaar (2004) Ruslana, die het Oekraïense volkslied zong. Veel meegezongen werd het strijdlied Voiny Sveta, ofwel ‘Strijders van het licht’, van de Wit-Russische punkrockband Lyapis Trubetskoy, wiens zanger Siarhei Mikhalok in Kyiv woont. Het was een van de weinige nummers die op het Maidan-plein in het Russisch werden gezongen. 

Kendrick Lamar – Alright

VS (2015)

In het jaar dat het nieuws in de VS werd gedomineerd door de dood van de zwarte Amerikanen als Eric Garner, Michael Brown, Freddie Grey en Philando Castile, groeide Alright uit tot het lijflied van de Black Lives Matter-beweging. ‘We Gon’ Be Alright’,  scandeerden demonstranten overal in de VS. Het stond bovenaan de hitlijsten en Kendrick Lamar won in 2016 twee Grammy’s met het nummer – het werd vier keer genomineerd. Lamar rapt over zijn eigen worstelingen, de dreiging van (politie)geweld, maar ook over veerkracht en optimisme. 

Childish Gambino – This is America

VS (2018)

Het is het eerste rapnummer aller tijden dat een Grammy heeft gewonnen voor Record of the Year en Song of the Year. Daarnaast won This is America ook nog in de categorieën Best Rap/Sung Performance en Best Music Video. In het nummer zingt Childish Gambino over wapengeweld in de VS, politiegeweld, massa-schietpartijen, racisme en discriminatie. In de heftige videoclip, die vol zit met politieke en historische verwijzingen, wordt Gambino’s dans afgewisseld met zwaar geweld. Zo schiet hij met een automatisch wapen een koor – dat met hem meezingt – neer, wat waarschijnlijk een verwijzing is naar de schietpartij in Charleston in 2015. Ook schiet hij een man door zijn hoofd en neemt daarna de houding aan van een racistische karikatuur van Afro-Amerikanen uit de negentiende eeuw. Overigens bestaat er ook een Nigeriaanse versie: This is Nigeria van rapper Falz. 

Bobi Wine – Kyarenga 

Uganda (2018)

Ruim een jaar voordat de Ugandese zanger, acteur en politicus Bobi Wine zijn kandidatuur voor de presidentsverkiezingen van 2021 aankondigde, bracht hij het nummer Kyarenga uit, wat ‘het is voorbij’ betekent. Een doodgewoon liefdesliedje – niet overduidelijk met een dubbele lading. Enkele maanden na de verschijning ervan werd Wine gearresteerd en naar eigen zeggen gemarteld door het regime van president Yoweri Museveni. Eigenlijk daarna pas groeide het nummer uit tot een hit, en een echte protestsong die door alle aanhangers van Wine werd gezongen. Ook buiten Uganda, in Tanzania en Kenia, werd het nummer populair. Voordat Wine kon deelnemen aan de presidentsverkiezingen werd hij eind vorig jaar gearresteerd en onder huisarrest geplaatst.  

Lees ook dit interview uit 2019: Bobi Wine wil de de nieuwe president van Uganda worden

Las Tesis – Un Violador en tu Camino 

Chili (2019)

Ruim een jaar nadat filmproducent Harvey Weinstein werd gearresteerd in de VS, #MeToo viral ging op sociale media, en vrouwen overal ter wereld hun ervaringen deelden over seksueel misbruik door (machtige) mannen, gebeurde er iets bijzonders in de Chileense havenstad Valparaiso. Samen met een paar honderd vrouwen zong en danste het Chileense collectief Las Tesis Un Violador en tu Camino, ofwel ‘Een verkrachter op je weg’. Het feministische protestlied – met bijbehorende choreografie – werd al snel omarmd door de MeToo-beweging en is inmiddels in meer dan vijftig landen opgevoerd en meer dan vierhonderd steden wereldwijd, waaronder Istanbul, Washington, Parijs en Amsterdam. 

Lees ook dit interview van vorig jaar: Dansen als protest met Las Tesis

Demonstrant Hongkong –  Mars voor de Geliefden

Hongkong (2019) 

In juni 2019, op het hoogtepunt van de protesten in Hongkong tegen de invloed van China, stapte een vrouw met een gitaar een podium op en zong de Mars voor de Geliefden. Dit lied komt oorspronkelijk uit Zuid-Korea, dat een lange geschiedenis van protestmuziek kent, maar werd nu in het Kantonees gezongen. Het werd geschreven door de Zuid-Koreaanse student Kim Jong-ryul ten tijde van het Bloedbad van Gwangju in 1980, een volksopstand tegen het militaire regime waarbij honderden doden vielen. Het werd het lijflied van het verzet tegen het regime dat in 1987 omver werd geworpen. Bij de herdenking van Gwangju in Zuid-Korea wordt het lied tegenwoordig nog altijd gespeeld. Bijzonder is dat het democratiseringslied zich over heel Azië heeft verspreid. Niet alleen Hongkong, maar ook Taiwan, Cambodja, Maleisië, Thailand en Indonesië hebben hun eigen vertaalde versies van het lied. In Zuid-Korea zelf werd het vijf jaar geleden opnieuw gezongen door meer dan een miljoen demonstranten die het vertrek van president Park Geun-hye eisten. 

Burna Boy – Monsters You Made

Nigeria (2020)  

Uit woede over de machtige oliebedrijven (zoals Shell) die zijn land exploiteren, schreef de Nigeriaanse rapper Burna Boy tijdens de corona-lockdown Monsters You Made. Het nummer gaat over Europees kolonialisme, racisme, corruptie, protesten en (politie-)geweld. Tijdens het tweede couplet uit Burna Boy zijn woede: op school leerde hij dat de 18e-eeuwse Schotse ontdekkingsreiziger Mungo Park de rivier de Niger ontdekte, terwijl er al eeuwen mensen woonden. Het nummer kwam uit ten tijde van de #EndSARS-beweging, toen Nigeriaanse jongeren de straat op gingen om vreedzaam te demonstreren tegen politiegeweld. Met SARS wordt niet de ziekte bedoeld, maar de Special Anti-Robbery Squad, een politiedienst die verantwoordelijk wordt gehouden voor veel buitensporig geweld. In oktober 2020 opende het leger het vuur op EndSARS-demonstranten bij de Lekki-tolwegovergang in Lagos. Zeker twaalf demonstranten kwamen om, waarschijnlijk meer. Over dit bloedbad maakte Burna Boy het nummer 20.10.20. Voor het album Twice as Tall, waar onder andere Monsters You Made op staat, won hij een Grammy. 

Griaz – Peremen

Belarus (2020)

‘Verandering, iedereen wil, iedereen wil verandering.’ Het lied Peremen van de Sovjet-rockband met cultstatus Kino gaat eigenlijk over persoonlijke verandering, maar werd na de val van de Sovjet-Unie een favoriet van protestbewegingen in voormalige USSR-landen. Zo ook in Belarus, waar afgelopen jaar grootschalige protesten uitbraken tegen de ‘laatste dictator van Europa’ Viktor Janoekovitsj. Hiphopartiest Griaz refereert in het refrein van zijn gelijknamige nummer duidelijk aan Kino’s Sovjetsong. Hij rapt in de vorm van brieven van een zoon aan zijn vader, die het land bestuurt. Eerst was hij een geliefde vader, maar toen stopte hij met luisteren naar de natie en begon hij een oorlog tegen zijn eigen volk. 

Beluister hier de volledige playlist van Wordt Vervolgd met protestsongs uit de 21ste eeuw.