Ahmed (34) werd in 2018 opgepakt omdat hij goed bevriend zou zijn met een politiek activist. Twee dagen lang werd hij op een onbekende locatie vastgehouden, waar hij geslagen werd. Daarna zat hij een jaar lang vast in de beruchte Tora-gevangenis in de hoofdstad Cairo.
Ahmeds zaak – omwille van veiligheidsredenen kan hij niet bij zijn echte naam genoemd worden – is nooit ingediend bij de rechtbank. Hij bleef in illegaal voorarrest. Vorig jaar kwam hij vrij op voorwaarde dat hij zich zes uur per week meldt bij het politiebureau in zijn buurt. Ook kreeg hij een reisverbod opgelegd en moet hij zich regelmatig melden bij de staatsveiligheidsdienst voor een gesprek.
Vinger in de pap
Sinds president Abdel Fattah el-Sisi in 2014 aan de macht kwam, verslechtert de politieke situatie in Eypte. Het leger heeft grote delen van de economie in handen: het heeft een vinger in de pap bij bedrijven en zit achter grote infrastructurele projecten. Ook maakt het zich schuldig aan grootschalige corruptie.
‘Als je een vonnis krijgt, weet je: die dag kom ik vrij. Maar ik zal het nooit weten’
Iedereen die een kritisch geluid laat horen – oppositieleden, activisten, academici, advocaten, jongeren die berichten op sociale media plaatsen – wordt de mond gesnoerd. Volgens Human Rights Watch (HRW) telt Egypte ruim 60 duizend politieke gevangenen. Zij worden regelmatig onderworpen aan marteling, zoals elektrocutie, langdurige eenzame opsluiting, ophanging aan ledematen en soms verkrachting. In maart adviseerde HRW de Egyptische overheid om politieke gevangenen voorwaardelijk vrij te laten, uit vrees dat het coronavirus zich zal verspreiden in de overvolle gevangenissen.
Dwarszitten
De laatste jaren gebruiken de Egyptische autoriteiten voorwaardelijke vrijlating juist steeds vaker als middel om politieke gevangenen dwars te zitten. Deze maatregel kan opgelegd worden als onderdeel van de straf, zegt Karim Ennarah van mensenrechtenorganisatie Egyptian Initiative for Personal Rights. ‘We hebben geen specifieke cijfers. Maar de laatste drie jaar zien we een stijging in het aantal politieke gevangenen dat in voorarrest werd vastgehouden en vrijgelaten wordt op voorwaarde dat ze zich melden op het politiebureau.’ Oftewel, de situatie van Ahmed.
De lengte van de proeftijd en de tijd die een politieke gevangene moet doorbrengen op het bureau variëren van een paar maanden tot vijf jaar, en een paar uur per week tot twaalf uur per dag. Meestal gaat dit gepaard met een reisverbod.
Foto’s van demonstratie
In sommige gevallen moeten gevangenen na hun vrijlating elke nacht doorbrengen op het politiebureau. Zoals fotojournalist Mahmoud Abu Zeid (beter bekend als Shawkan), die in 2013 werd opgepakt toen hij foto’s maakte van het neerslaan van een demonstratie. Na vijf jaar in de Tora-gevangenis te hebben gezeten, moet hij vijf jaar lang elke dag van zes uur ’s avonds tot zes uur ’s ochtends aanwezig zijn op het politiebureau. Of neem activist Alaa Abd El Fattah, die meerdere keren werd opgepakt. In maart 2019 werd hij vrijgelaten op voorwaarde dat hij vijf jaar lang elke nacht doorbrengt op het bureau. In september 2019 werd hij opnieuw gearresteerd, nadat hij het politiebureau verliet.
Elke nacht op het politiebureau
Volgens Karim Ennarah erkent de Egyptische wet verschillende proeftijdmaatregelen: voorwaarden aan iemands woonplaats, aan wanneer iemand naar buiten mag, dat je je op het politiebureau moet melden. Proeftijd doorbrengen op het politiebureau mag alleen in heel uitzonderlijke gevallen, bijvoorbeeld wanneer iemand geen vast adres heeft.
De praktijk is echter anders. ‘De politie dwingt mensen om de nachtelijke uren van hun proeftijd op het bureau door te brengen. Dit toepassen als standaardmethode is niet alleen onevenredig en buitensporig, maar ook gewoon illegaal’, zegt Ennarah. ‘Dit is niet geoorloofd, omdat het neerkomt op detentie. In feite maakt de politie van de uitzondering op de wet, de norm.’
Aankaarten van het probleem gaat moeizaam, omdat ook advocaten steeds vaker worden gearresteerd
In een rapport van Amnesty International uit maart 2017 zegt Najia Bounaim, plaatsvervangend directeur van het regionale Amnesty-kantoor in Tunesië, dat ‘het misbruiken van de proeftijd het nieuwste middel is dat de autoriteiten inzetten om afwijkende meningen te onderdrukken’. Aankaarten van dit probleem gaat moeizaam, omdat ook advocaten steeds vaker worden gearresteerd. Het regime van El-Sisi ontkent politieke gevangenen vast te houden en ontkent het gebruik van voorwaardelijke vrijlating als straf.
Willekeurigheid
Omdat de zaak van Ahmed nooit is ingediend bij de rechtbank heeft hij nooit een vonnis gekregen. Hij leidt als het ware een half leven en kan door de meldplicht op het politiebureau zijn werk niet goed doen. ‘Als je een vonnis krijgt, weet je: die dag kom ik vrij. Maar dat gebeurt niet. En ik zal nooit onschuldig verklaard worden. Ja, ik ben uit de gevangenis, maar ik heb geen controle over mijn leven.’
Ahmed vertelt dat hij het moeilijk vindt te genieten van het leven. ‘Ik heb een leuke tijd met vrienden en de dag erna moet ik me melden. En alles daar herinnert me aan de tijd dat ik in de gevangenis zat. Het geluid van dichtslaande deuren, het geluid van metaal, het geluid van handboeien. En ze verwachten dat ik me als gevangene gedraag, ik kan niet onderuitgezakt of met mijn benen over elkaar op een stoel zitten. Verder hangt het af van de agent in kwestie: heb je een goede band gekregen, dan mag je misschien muziek luisteren of op je telefoon.’
Gefrustreerd: ‘Ik weet niet wanneer dit ophoudt. Ik heb steeds minder hoop en dat maakt me minder gemotiveerd om dingen te doen. De willekeurigheid heeft een enorm destructief effect, het neemt alle betekenis weg. Waarom werd ik opgepakt? Waarom werd ik vrijgelaten? Ik weet het niet. Ik ben gestopt met geloven in mezelf, mijn vaardigheden en mijn doel in het leven. Ik ben mijn ambitie kwijt.’
