Een pandemie was het laatste wat Venezuela er nog bij kon hebben, vertelt Fabiana Rosales via een videoverbinding. Haar man, Juan Guaidó, riep zichzelf twee jaar geleden na de omstreden herverkiezing van Nicolás Maduro uit tot interim-president van Venezuela. Sindsdien verkeert het land in een enorme politieke crisis. Maduro, die in 2013 de socialist Hugo Chávez opvolgde, heeft de steun van het machtige leger, Guaidó de steun van veel westerse landen. 

Daarnaast kampt het Zuid-Amerikaanse land al jaren met hyperinflatie door de dalende olieprijzen en is er een groot gebrek aan werkgelegenheid, voedsel en medicijnen. In grote steden valt de stroom voortdurend uit en er is te weinig water, brandstof en gas. Sinds 2014 zijn bijna 5,5 miljoen van de 32 miljoen Venezolanen het land ontvlucht – na Syrië is het de grootste vluchtelingencrisis ter wereld. Van de mensen die zijn achtergebleven leeft zo’n 95 procent in armoede, zei de Venezolaanse mensenrechtencommissaris Humberto Prado in april.  

Guaidó probeert met buitenlandse fondsen humanitaire en medische hulpprogramma’s op te zetten. ‘Het regime van Maduro maakt zich daar niet druk om’, vertelt Rosales. ‘Het enige wat ze doen is deze organisaties lastigvallen. Iedereen die hier iets probeert te doen voor de bevolking wordt uiteindelijk het slachtoffer van het regime.’ Tegenstanders van Guaidó zien hem en zijn vrouw als een verlengstuk van de Amerikanen. Niet alleen in Venezuela ligt zijn positie gevoelig, ook in andere Latijns-Amerikaanse landen. Dat komt vooral door Amerikaanse inmenging in Latijns-Amerika ten tijde van de Koude Oorlog. 

Niet langer erkend

Voor veel westerse landen is de rol van Rosales die van First Lady. Zo werd ze in maart 2019, twee maanden nadat Guaidó zichzelf tot president uitriep, ontvangen door toenmalig president Trump. Hij sprak zijn steun uit voor Guaidó, en noemde Rosales ‘een dappere vrouw’. Terugblikkend zegt Rosales: ‘We zijn de Amerikanen veel dank verschuldigd.’  

De internationale aandacht voor Venezuela en Juan Guaidó lijkt de afgelopen tijd echter te zijn afgenomen. Hoewel de Europese Unie de uitslag van de parlementsverkiezingen van 2020, die Maduro uiteraard won, niet erkende, werd in januari besloten Guaidó niet langer te erkennen als interim-president van Venezuela. Niet alleen een diplomatieke tegenslag, maar ook een financiële: nu de EU Guaidó slechts beschouwt als ‘bijzondere gesprekspartner’ verliest hij onder meer toegang tot fondsen van de Venezolaanse regering in het buitenland. 

‘Als ik naar buiten ga, rijden er constant drie motors en een auto achter mij aan’ 

Rosales: ‘Wij hebben nog steeds een goede relatie met de EU. Maduro niet. Juan blijft interim-president van Venezuela en leider van het parlement, ondanks de laatste verkiezingen. Het huidige parlement heeft geen legitimiteit’, zegt ze. 

Binnen de landsgrenzen zwaait Maduro – mede dankzij het coronavirus – echter nog steeds de scepter, vertelt Rosales. ‘De regering heeft strenge beperkingen afgekondigd. Ze hebben er baat bij om de bevolking binnen te houden.’  

Lange tijd was er een avondklok, en momenteel mogen mensen alleen nog naar buiten met een goede reden. Volgens Rosales kunnen ziekenhuizen maar weinig patiënten aan. ‘Het gezondheidssysteem was al zwak en is door het coronavirus helemaal ingestort. In alle opzichten staat Venezuela nu op de rand van totale ineenstorting’, zegt ze. 

Vader overleden

De 28-jarige Rosales werd geboren in de boerenstreek Merida. Haar vader was een boer en haar moeder journalist. Als tiener maakte ze regelmatig mee hoe haar vaders oogsten – ze hielp hem vaak – in beslag werden genomen door het regime. Later ging Rosales journalistiek studeren in Maracaibo, een rijke stad vlak bij de Colombiaanse grens, en op de universiteit zocht ze aansluiting bij de studentenbeweging. Samen met haar broer nam ze deel aan de grootschalige (studenten)protesten in 2007, die begonnen vanwege de sluiting van Venezuela’s laatste onafhankelijke tv-zender en opnieuw werden aangewakkerd toen Hugo Chávez grondwetswijzigingen voorstelde die hem meer macht zouden geven. 

‘Als ik de waarheid moet verdraaien om te zorgen dat mijn dochter geen angst voelt, dan doe ik dat’

Toen Rosales 21 jaar was overleed haar vader aan een hartaanval. Volgens haar had dat voorkomen kunnen worden als er medicijnen en een ambulance voorhanden waren geweest. De schaarste die al in 2013 in Venezuela heerste in het eerste jaar van Nicolás Maduro raakte haar persoonlijk en motiveerde haar de politiek in te gaan. Rosales zocht aansluiting bij Voluntad Popular, een centrumlinkse politieke partij, die rond die tijd werd opgezet door oppositieleider Leopoldo López. Ze organiseerde demonstraties tegen het regime, ging de straat op voor de partij en werkte mee aan documentaires over mensenrechtenschendingen door het regime. 

Constante dreiging

Tijdens haar werk voor de Venezolaanse oppositie ontmoette ze Guaidó, die zich net als Rosales inzette voor Voluntad Popular. Guaidó maakte al snel carrière in de nationale politiek. Toen haar echtgenoot zichzelf jaren later uitriep tot interim-president van  Venezuela, veranderde hun leven en dat van hun dochter (nu 3) ingrijpend. Rosales stond aan de zijde van Guaidó tijdens toespraken en werd zo in binnen- en buitenland bekend. Met alle gevolgen van dien. ‘Juan en ik hebben alles besproken toen hij hieraan begon. Je houdt rekening met geweld. In het begin denk je: ze gaan alleen hem bedreigen. Maar dan zie je dat ze ook je familie, je dochter en jouzelf lastigvallen’, zegt Rosales. De constante dreiging van groeperingen gelieerd aan Maduro, tot op de dag van vandaag, is een zwaar offer voor de familie. 

‘Er zijn altijd mensen om ons huis heen, die ons bespioneren, de wacht houden, ons bedreigen. Het is abnormaal en toch moeten we eraan wennen. Als ik naar buiten ga, rijden er constant drie motors en een auto achter mij aan, onderdeel van Maduro’s veiligheidstroepen.’  

Rosales’ toon wordt feller als ze het heeft over haar dochtertje Miranda. Ook zij is het doelwit van de bedreigingen, zegt Rosales. ‘Ik ging met Miranda naar de kleuterschool en mensen van Maduro’s veiligheidsdiensten kwamen het schoolgebouw binnen. Ze vroegen waar Miranda was, maar gelukkig zeiden haar leraren dat ze niet op school was.’ 

‘Families weten niet of hun geliefden zijn overleden aan het virus, of zijn meegenomen’ 

Hoewel Rosales toegeeft bang te zijn, wil ze dat niet uitstralen. Tenminste, niet voor haar dochter. ‘Als we worden gevolgd, zeg ik altijd tegen haar dat het mensen zijn die ons beschermen. Ik wil mijn dochter niet opvoeden in angst of onzekerheid. Ze moet zich altijd veilig en zelfverzekerd voelen. Deze jaren zullen bepalend zijn voor hoe zij later is’, zegt Rosales, die inmiddels zwanger is van een tweede kind. ‘Daarom wil ik haar een blije jeugd geven. Als ik de waarheid moet verdraaien om te zorgen dat zij geen angst voelt, dan doe ik dat. Dat is mijn rol als moeder, en dat is een rol die ik altijd zal hebben.’   

Geheime locaties

Wat zij en haar man doen verandert naar eigen zeggen niet door de dreiging. Ze gaat naar ziekenhuizen om hulpverleners tijdens de coronacrisis te steunen, bezoekt nabestaanden van slachtoffers en houdt toespraken. Ze focust zich vooral op de mensenrechtenschendingen. 

Amnesty International schreef in haar laatste rapport over Venezuela dat tussen januari en oktober 2020 zeker tweeduizend mensen zijn omgekomen bij wat de regering van Maduro omschrijft als ‘veiligheidsoperaties’. Volgens getuigen komt dat neer op invallen in huizen van tegenstanders van het regime.  

Toen Michelle Bachelet, hoge commissaris voor de mensenrechten bij de VN, in 2019 een fact-finding mission naar Venezuela stuurde, werden daar zestien gevallen van marteling gedocumenteerd, onder meer op geheime locaties. De internationale druk op Maduro, die wordt beschuldigd van misdaden tegen de menselijkheid, is groot. Amnesty stelde in februari dat het Internationaal Strafhof in Den Haag buitengerechtelijke executies door de Venezolaanse politie moet onderzoeken.  

Noodtoestand 

Door de afgekondigde noodtoestand in Venezuela vanwege corona is de situatie volgens Rosales alleen maar erger geworden. Wie zich uitspreekt, loopt de kans gearresteerd te worden, benadrukt Rosales. Zoals de ruim vijftienduizend demonstranten en politieke opponenten die sinds 2014 onrechtmatig werden opgepakt vanwege hun deelname aan protesten. Vaak zit de FAES daarachter, de elitetroepen van Maduro. Vaak gemaskerd en met zware wapens zijn ze de schrik van  Venezolanen die hun stem laten horen. Onder meer Amnesty International beschouwt de militaire politie-eenheid als verantwoordelijk voor een groot deel van de executies en de verdwijningen in Venezuela.  

‘Ik vecht al mijn hele leven tegen het regime, ik weet wat ik doe’ 

Rosales: ‘Door de lockdown-maatregelen zijn de onrechtmatige arrestaties nog erger geworden. Mensen die na de avondklok op straat zijn of die langs barricades willen waar militairen of andere groeperingen de wacht houden, verdwijnen soms. Families weten niet of hun geliefden zijn overleden aan het virus, of zijn meegenomen’, zegt ze. ‘Mensen die hun familie eten of medicijnen willen brengen, lopen het risico door soldaten of politieagenten beroofd te worden.’   

Volgens Rosales blijven de protesten ondanks de zware repressie doorgaan. ‘Zorgpersoneel blijft, met gevaar voor eigen leven, demonstreren tegen het gebrek aan medicijnen. Leraren gaan de straten op, feministen, studenten, het gaat door.’ 

Licht aan het einde van de tunnel

Zelf zegt ze de demonstraties op dit moment te vermijden. Haar man Guaidó gaat nog wel de straat op en loopt daarmee het risico gearresteerd te worden. ‘Dit volk heeft zoveel meegemaakt en toch blijft het vechten.’  

Hoezeer het ook een uitzichtloze situatie lijkt, met crisis na crisis in Venezuela, er is volgens Rosales licht aan het einde van de tunnel. Ze ziet dat Maduro steeds eenzamer is, dat hij de steun van het leger verliest en dat zijn aanhang het geloof in hem verloren is. Venezuela verlaten zal ze, ondanks de dagelijkse dreigingen, dan ook nooit doen. ‘Ik vraag mijzelf iedere dag weer af: wil ik mijn familie in gevaar brengen? Maar ik weet dat de situatie in Venezuela niet eeuwig is. We zijn op het juiste pad, ondanks de moeilijke situatie. Ik vertrouw blindelings op Juan. Bovendien, ik vecht hier al mijn hele leven tegen, ik weet wat ik doe.’  

Het is de liefde voor haar land en een vechtlust die haar overeind houden. ‘Ik wil dat Miranda opgroeit in een Venezuela zonder geweld, zonder angst. Een land waar ze dicht bij haar familie woont. Waar ze binnen twintig minuten naar het strand kan of naar de bergen. Het zijn die dingen die ervoor zorgen dat ik zo van Venezuela houd.’