Wanneer is bloedvergieten te billijken?

We weten dat staten soms eigen en andermans bloed moeten vergieten, dit noemen we oorlog. Sommige oorlogen vinden we rechtvaardig.

Het is menselijk, en vermoedelijk ook lekker, te geloven dat men in het slechtste land leeft, gebukt gaat onder de allerslechtste politici. Of het nu om de bestrijding van de pandemie ging of om de problemen op Schiphol, dan wel de vraag hoe de klimaatcrisis bestreden moet worden, steeds is er de neiging te doen alsof Den Haag het centrum van alle ellende is. Andere vliegvelden, bijvoorbeeld Heathrow, hebben met soortgelijke problemen als Schiphol te kampen, het definitieve oordeel over de bestrijding van de pandemie zal over tien jaar worden geveld en of er dan nog mensen in geïnteresseerd zijn is de vraag. Dat de klimaatproblematiek geen lokale aangelegenheid is wordt ook soms vergeten.

Politiek brengt niet het beste in mensen naar boven, zeker. Maar welke bedrijfstak doet dat wel? De horeca? De verpleegkunde? Het hangt er maar vanaf wie je het vraagt.

Overal waar competitie bestaat, waar grote prijzen in het vooruitzicht worden gesteld, macht, geld en aanzien, zullen minder aangename trekjes van mensen boven komen drijven. Daarmee is niet gezegd dat alle mensen onder bepaalde omstandigheden hufters of erger zijn, wel dat in de soep waarin wij langzaam gaar worden gekookt en die maatschappij wordt genoemd, die minder aangename eigenschappen altijd weer zichtbaar zullen worden.

We mogen van de staat vragen zo min mogelijk mensen te vermorzelen

Dat betekent niet dat we nooit meer iemand op zijn gedrag mogen aanspreken of dat we nooit meer iets van een politicus mogen verwachten. Hooguit zullen reëlere verwachtingen bijdragen aan beter begrip voor politici, aan meer inzicht in wat politiek is, zeker in een democratie, waar compromissen onvermijdelijk zijn. Wie het compromis verafschuwt, en soms is het afschuwelijk, moet verhuizen naar een dictatuur.

Een reële eis

We weten dat staten er goed in zijn burgers en ingezetenen te vernietigen. We weten ook dat staten soms eigen en andermans bloed moeten vergieten, dit noemen we oorlog; sommige oorlogen vinden we rechtvaardig. Ingewikkeld: wanneer is bloedvergieten te billijken? Een eenduidig antwoord daarop valt niet te geven.

Hoe dan ook mogen we van de staat vragen zo min mogelijk mensen te vermorzelen. Dat is een reële eis. De overheden moeten altijd weer worden gecontroleerd en waar nodig moet hun macht worden bevraagd en ingeperkt.

Maar een land is geen veldhospitaal, de staat geen liefdevolle moeder die ons altijd en overal zal redden en verzorgen. Een beetje redding, veel verder zal het niet gaan.

Enige zelfredzaamheid van volwassenen vragen – uitzonderingen daargelaten, de waarlijk zieken – is geen neoliberaal wangedrocht, maar een fundamentele eis die minimale autonomie waarborgt.

Natuurlijk is het verlangen begrijpelijk verantwoordelijkheden te ontvluchten en succes en enige zelfredzaamheid zijn twee totaal verschillende dingen. Wie echter zijn verantwoordelijkheid wil ontvluchten, moet bij de lieve God zijn toevlucht zoeken, niet bij de staat. Waar de staat de rol van God overneemt, zal hij vreselijk onheil gaan aanrichten.