(On)gecensureerd: Nederlandse schrijvers vertaald in het Chinees

In de hoop op een Chinese vertaling zullen veel Nederlandse schrijvers in september hun werk op de boekenbeurs van Beijing promoten. Dit jaar krijgt de Nederlandse literatuur daar speciale aandacht. Een vertaling lijkt eervol, maar hoe gaan de auteurs om met de Chinese censor? ‘In een contract laat ik vastleggen dat er niet geschrapt mag worden.’

Kluun

‘Nota bene in Wordt Vervolgd (december 2010, red.) las ik dat er seksscènes zijn gecensureerd in de Chinese vertaling van Komt een vrouw bij de dokter. Als schrijver heb je daar gewoon geen idee van. Mijn Chinees is mager.

Eerlijk gezegd vind ik het wel grappig. Het zijn echt niet zulke pornografische scènes. Het heeft wel iets aandoenlijks dat ze in China die fragmenten al te heftig vinden.

Zo’n ingreep zegt natuurlijk iets over het land. Maar ach, mijn boek is geen politiek manifest. Als ze zoiets zouden veranderen, zou ik er zeker ophef over maken.

Als mijn boek Haantjes ook vertaald wordt in het Chinees, wat ik natuurlijk hoop, dan wil ik er duidelijke afspraken over maken met de uitgeverijen. Ik wil niet dat ze de passages over homoseksualiteit aanpassen.

Het heeft wel iets aandoenlijks dat ze de seksscènes uit mijn boek al te heftig vinden

Het is moeilijk om je als Amsterdammer voor te stellen dat je denkpatroon wordt beïnvloed door een dictatuur, en hoe een verhaal daar gelezen wordt. Ik heb Komt een vrouw bij de dokter geschreven om open te zijn over wat er kan gebeuren als je geliefde een terminale ziekte krijgt terwijl je beiden in de bloei van je leven bent. Het boek is een controversieel sprookje over rouw. Het is voor mijn gevoel sterk Amsterdams georiënteerd. Toch is het verhaal al in meer dan 25 talen vertaald, en zijn er in China 75.000 exemplaren verkocht. Volgens mij ben ik daarmee een van de bestverkochte Nederlandse schrijvers in dat land.

Ik heb geen idee wie mijn lezers zijn in China. Ik zou er heel graag naartoe gaan om met hen in gesprek te gaan en het boek toe te lichten. Dat doe ik in veel landen waar mijn boek verschijnt. Het zijn vaak heftige gesprekken en moeilijke vragen, vanwege de controverse van het verhaal. Maar inmiddels ben ik daaraan gewend. En ik heb het boek natuurlijk niet geschreven om me vervolgens te verstoppen.’

Renate Dorrestein

‘Mijn boeken zijn in veel exotische talen vertaald, zoals in het Japans en Indiaas. Uitgevers hebben mijn werk toen gekozen omdat het iets universeels heeft. Waar we ook zijn ter wereld, we hebben vaak dezelfde ervaringen en gevoelens.

Toch is er nog nooit een Chinese vertaling van mijn werk geweest. De exacte reden ken ik niet. Ik schrijf natuurlijk heftige boeken over sociaal onrecht. Zo is het moederschap in mijn boeken niet heilig, en staan kinderen vaak centraal in mijn verhalen. Dat zijn in China natuurlijk delicate onderwerpen.

Daarom was ik ook verbaasd over het succes van mijn boeken in Italië. Daar is het gezin heilig. De uitgever legde mij uit dat je daar in Italië als buitenlander iets over mag zeggen. Blijkbaar speelt er van alles onder de vrouwen en willen ze er graag over lezen, maar is het minder confronterend als het geen Italiaanse is die het schrijft.

Ik denk overigens dat een Chinese uitgever de kern van een boek niet zal aanpassen. Waarom zou een uitgever heel veel moeite doen en kosten maken om een boek aan te kopen, om het vervolgens te verminken? Het feit dat ze mijn werk in China niet willen zegt al genoeg.

Waarom zou een uitgever een boek aankopen, om het vervolgens te verminken?

Ik ben naar mijn weten nooit gecensureerd. Er wordt altijd wel iets veranderd in vertalingen, maar dat is logisch. Zo werd het paard van Sinterklaas in een Finse vertaling het paard van Pippi Langkous. Omdat ze Sinterklaas gewoonweg niet kennen. In het Amerikaans werd een spacecake die kinderen aan het bakken zijn omgedoopt tot hasj-brownie. Daar was in Nederland ophef over, maar ik denk: die hasj zit er toch nog in. Dan is het geen censuur.’

Tommy Wieringa

‘De Chinese vertaling van Joe Speedboot had er al moeten zijn. Die heeft wat vertraging opgelopen, maar hij gaat er vast wel komen. Ik vind iedere vertaling van mijn boek een feest, en al helemaal als je de taal zelf niet meer kunt lezen. Dan herken ik mijn eigen boek alleen nog aan de voorkant, waar ze vaak een vliegtuigje opzetten. Of er staat op de achterkant: Groene Amsterdammer, dubbele punt, en dan allemaal tekens die je niet begrijpt. Prachtig.

Joe Speedboot is geen politiek geladen roman, ik ben een volstrekt ongevaarlijke schrijver. Maar je weet nooit hoe de censor denkt, die drijft op paranoia. In een Chinees contract laat ik vastleggen dat er niet geschrapt mag worden. Er zijn natuurlijk kleine aanpassingen die door cultuur bepaald zijn, maar aan politiek en moraal kom je niet.

Zo wordt mijn boek momenteel ook in het Arabisch vertaald. In het verhaal eet een islamitische man varkensvlees. Ik vind het heel belangrijk dat zoiets erin blijft staan.

Je weet nooit hoe de censor denkt, die drijft op paranoia

Het is waarschijnlijk te pretentieus als ik zeg dat mijn boek bijdraagt aan het democratisch bewustzijn in China. Maar het boek gaat wel over individuele vrijheid. Geen politiek geladen vrijheidsdrang om een plein te bestormen, maar het type vrijheidsdrang op een mooie lenteochtend. Eén van de gedachten van het boek is dat een individu zich vrij durft te maken, maar daarin wordt gehinderd door de gemeenschap en zijn handicap. Dat is de verborgen boodschap van mijn boek aan Chinese lezers, verzin ik nu: dat een met stomheid geslagen persoon zichzelf tóch probeert uit te drukken.

Ik zou graag naar China gaan om mijn boek toe te lichten, dat vind ik altijd zeer de moeite waard. Een vertaling is een lastig iets. Het is schieten met hagel als het zulke onbekende literatuur is, en het is goed om een handje te helpen door naar de lezers toe te gaan. Wat dat betreft is China het nieuwe Nederland: het heeft internationaal gezien tamelijk onbekende literatuur.’

Amnesty

In aanloop naar de Boekenbeurs van Beijing in september 2011 voert Amnesty International samen met de schrijversorganisatie PEN Nederland actie voor Chinese schrijvers die worden vervolgd. Hoewel vrijheid van meningsuiting is vastgelegd in de Grondwet is het in China zeer riskant kritiek te uiten op de staat. Vele schrijvers, journalisten, bloggers en dissidenten (onder wie Nobelprijswinnaar Liu Xiaobo) zitten gevangen. Kijk voor meer informatie over de campagne op www.amnesty.nl/actiechina. Daar vindt u onder andere een leeswijzer met beschrijvingen van vijf hedendaagse Chinese romans en een petitie voor Liu Xiaobo.