Arnon Grunberg over Navalny: ‘Moet een gewetensgevangene echt een onbevlekt blazoen hebben?’

Weinig wordt zo verkeerd begrepen als vrijheid van meningsuiting. Die vrijheid garandeert je dat de staat je niet zal aanklagen, beboeten of zal opsluiten voor dingen die je hebt gezegd. Uiteraard is ook die vrijheid aan bepaalde grenzen gebonden. Een bekend voorbeeld: je mag geen ‘brand, brand,’ roe-pen in een volle zaal.

De vrijheid geeft je niet het recht om op televisie of kranten je mening te verkondigen. De vrijheid vrijwaart je van negatieve gevolgen, maar betekent niet dat je aanspraak kunt maken op de megafoon die jou het meeste aanstaat.

Over de vraag wat de consequenties zijn als bijvoorbeeld Twitter je voor altijd blokkeert is discussie mogelijk. Zo liet de Russische dissident Aleksej Navalny op 9 januari via Twitter weten: ‘I think that the ban of Donald Trump on Twitter is an unacceptable act of censorship.’

Ik heb sympathie voor die opvatting. Hoewel ik zoals bekend allesbehalve een vriend van Trump ben, gaat het erom, zoals ik vaker heb beweerd, hoe je omgaat met je vijanden. Niemand is perfect, ook ik niet, een debat zal fel worden gevoerd, maar je vijanden het zwijgen opleggen is eigenlijk altijd een nederlaag, een bewijs van onmacht.

Ook daarom vind ik de veelgebruikte slogan dat racisme geen mening is kortzichtig. Racisme is bij uitstek een mening, een verwerpelijke mening, een immorele mening, maar wel een mening. De beschuldiging van racisme, discriminatie, zelfs antisemitisme, hoe terecht soms ook, heeft allang geen werkelijk afschrikwekkend effect meer. Het gevaar bestaat, zoals dat gaat, dat de zwakste schakels (mensen) worden gestraft voor hun onwenselijke meningen, terwijl de sterkeren ongemoeid blijven. En ook hier is de vraag: welke straf is op zijn plaats?

Op 24 februari schreef Eva Cukier in NRC dat Amnesty International had besloten Navalny niet langer ‘gewetensgevangene’ te noemen omdat hij zich tien jaar geleden schuldig zou hebben gemaakt aan xenofobie, onder andere ook de BBC en The Economist berichtten hierover. Overigens zet Amnesty zich nog wel in voor Navalny. De consequenties van onthouding van bovengenoemd predicaat zijn onduidelijk, allicht draagt dit alles bij aan de beeldvorming dat Navalny een onwaardig slachtoffer zou zijn.

Wie geen hoofd- van bijzaken kan onderscheiden is niet in staat morele uitspraken te doen

Ik besef dat het niet eenduidig is wanneer iemand een gewetensgevangene is. In theorie is iemand die bijvoorbeeld de Holocaust ontkent en daarvoor naar de gevangenis gaat een gewetensgevangene. Begrijpelijk echter dat Amnesty zo iemand geen gewetensgevangene wenst te noemen.

Moet een gewetensgevangene echt een onbevlekt blazoen hebben? Stel dat Sophie Scholl, lid van de verzetsgroep Weiße Rose in München, onthoofd door de nazi’s vanwege haar geweldloze verzet, ooit een antisemitische opmerking zou hebben gemaakt, zouden wij niet meer ons diepe respect voor haar mogen betuigen? Zouden wij haar niet meer mogen eren? Natuurlijk wel.

Nogmaals: dit was een hypothetisch voorbeeld. Wie geen hoofd- van bijzaken kan onderscheiden is niet in staat redelijke, morele uitspraken te doen. Wie een mensheid wil kweken zonder zonden, zal een schrikbewind installeren.

Wie de strijd tegen onverdraagzaamheid op onverdraagzame wijze voert zal haat en onverdraagzaamheid oogsten.