Op een hete avond in april doorbreekt alleen het razen van cicaden de stilte rond het lage stenen gebouwtje in de Thaise grensstreek. Verderop in het glooiende landschap vormt een rivier de grens tussen oorlog en vrede. Myanmar ligt zo dichtbij dat de afgelopen dagen regelmatig inslagen van mortiergranaten te horen waren.  Binnen fungeert een felverlichte ruimte van een paar vierkante meter als geïmproviseerde studio. Hier zendt Thet Swe Win (35) met enkele collega’s via een YouTube-kanaal wekelijks Synergy uit, een praatprogramma over de situatie in Myanmar na de staatsgreep van 1 februari 2021. Live heeft Synergy een publiek van zo’n vijftienhonderd mensen, maar met de optie om de talkshow terug te zien, kijken er tussen de 50 en 120 duizend van de 55 miljoen Myanmarezen. 

Lees ook: Activist en arts Nang Pann Ei Kham uit Myanmar: ‘Ook opiumboeren hebben hulp nodig’ Interview 1 oktober 2019

Talkshowhost Thet Swe Win draagt zijn lange haren in een staart. Een forse bril bedekt een groot deel van zijn wangen. Het is moeilijk voor te stellen dat deze gemoedelijke verschijning hoog op de wanted-lijst van de junta staat. Opruiing, oordeelden de militairen over zijn deelname aan de protesten tegen de coup, een misdaad waarop maximaal levenslang staat. Vlak na de staatsgreep van vorig jaar begon de klopjacht op demonstranten. Het is een wonder dat hij toen na enkele zenuwslopende weken vanuit een onderduikadres naar Thailand wist te ontkomen.  

IJskoffie

Na een haastige sigaret en een paar slokken ijskoffie neemt hij plaats aan tafel. Terwijl op een flatscreen aan de wand een logo verschijnt met twee handen die in elkaar grijpen en de tekst Harmony in our society, telt de redacteur uit het driekoppige team de seconden af: ‘Vijf, vier, drie, twee, één.’ Dan is Synergy online. 

‘In deze revolutie verloren sommigen hun leven, anderen werden gemarteld of gearresteerd of hun bezit werd afgenomen. Maar we moeten niet opgeven en voor een betere toekomst strijden’, opent Thet Swe Win de avond. Op het flatscreen verschijnt het gezicht van een jonge vrouw. Het beeld is korrelig en de audio hapert. Ze bevindt zich nog in Myanmar. Haar woordenstroom lijkt niet te stoppen, maar haar boodschap is duidelijk: haar generatie zal de strijd tegen de junta niet opgeven. ‘De militairen kunnen proberen ons te overheersen, maar wij zwaaien met de vlag “geen overheersing”. Ze kunnen proberen ons te hersenspoelen, maar onze generatie weet wat goed en fout is, wat recht en onrecht is, ongeacht etniciteit, religie of klasse. In onze toekomst zal er in de politiek geen plaats zijn voor het leger. Wij willen een federale staat met gelijke rechten voor iedereen en respect voor mensenrechten.’  

Lees ook: Rohingya-activiste waarschuwde al jaren voor staatsgreep in Myanmar Interview 4 februari 2021

In haar betoog klinken de slogans door van de jongeren die het voortouw namen in de protesten tegen de staatsgreep. Deze generatie wil niet alleen af van de dictatuur, maar ook van de tradities dat ouderen en Birmanen (de grootste bevolkingsgroep in het etnisch zeer diverse land) per definitie de dienst uitmaken. Onze strijd is een revolutie, beaamt ook Thet Swe Win.  

De controle kwijt 

Tegenover die gloedvolle woorden staan grimmige statistieken. In een jaar tijd liep het aantal politieke gevangenen op tot zeker 11 duizend, het hoogste uit de geschiedenis. Het werkelijke aantal ligt vermoedelijk hoger, omdat informatie moeilijk verkrijgbaar is. Meer dan negentienhonderd burgers werden door leger en politie gedood tijdens de protesten en in detentie. Naar schatting nog eens duizenden kwamen om in de burgeroorlog die voortvloeide uit de staatsgreep. 500 duizend à 800 duizend mensen raakten door gevechten ontheemd. De helft van de bevolking koerst af op armoede. Maar ondanks dat, zijn er nog dagelijks demonstraties en stakingen.  

De hoop dat zijn generatie een einde maakt aan overheersing van het leger en etnische discriminatie koestert Thet Swe Win nog steeds

In een groot deel van het land zijn de militairen de controle kwijt. Enkele legers van etnische minderheden, die vanuit de jungle al sinds de onafhankelijkheid vechten voor meer autonomie en gelijke rechten, voerden na de staatsgreep de strijd op en hebben gebied op de junta veroverd. Burgers zetten na de gewelddadige reactie van het regime op de protesten, gewapende verzetsgroepen op die ook in Centraal-Myanmar actief zijn. Nooit eerder in de geschiedenis moest het leger van Myanmar op zoveel fronten tegelijk de strijd aangaan.  

Lees ook: Khin Zaw Win: ‘Myanmar loopt het risico uiteen te vallen’ Interview 1 mei 2018

‘Ik moet er zelf niet aan denken te gaan vechten, maar ik zal de gewapende strijd nooit ondermijnen’, zegt Thet Swe Win na afloop van de show. ‘Mensen zijn hiertoe gedwongen door het geweld van het regime. We hebben het recht ons te verdedigen.’    

Opgepakt 

De bescheiden studio ligt slechts enkele kilometers van de grens met zijn vaderland. ‘Veiligheid? Veiligheid bestaat niet’, zegt Thet Swe Win op laconieke toon terwijl hij later op de avond de auto door verlaten straten stuurt. De arm van het regime reikt ver en ook in de buurlanden opereren spionnen. Maar de locatie in de Thaise grensstreek heeft voordelen. Er woont een gemeenschap van gevluchte landgenoten en het contact met Myanmar kan zo veel mogelijk onderhouden worden.  

Hij handelt het zoveelste telefoontje van die dag af. In zijn hoofd vinkt hij een lange to-do-lijst af. Activisten die op de vlucht zijn voor de junta en in Thailand onderdak zoeken, doen een beroep op hem. Dorpsbewoners die door het oorlogsgeweld zijn verdreven en die rondzwerven in het gebied hebben dringend water en voedsel nodig. Thailand vangt al decennia tienduizenden vluchtelingen op uit Myanmar in kampen, vanwege gevechten tussen de etnische minderheden en het leger. Het land wil geen nieuwe crisis op zijn grondgebied en biedt slechts minimale, zo tijdelijk mogelijke, opvang.  

‘We willen geen land vol krijgsheren na de revolutie’

Net als anderen, werft Thet Swe Win fondsen onder landgenoten om deze ontheemden van hulpgoederen te voorzien. Ook neemt hij deel aan vergaderingen over het schrijven van een handvest voor een federale democratische staat. Hij lacht wat ongemakkelijk. Een taai en ingewikkeld proces met een coalitie van groepen die verspreid over de wereld en ondergedoken in Myanmar zitten. ‘Het werk houdt inderdaad nooit op en het voelt alsof ik nooit genoeg doe.’  

Een volgende ontmoeting wordt via een tekstberichtje uitgesteld. ‘Sorry de vergadering loopt uit.’ En dan opnieuw een afzegging: ‘Nog steeds druk. Een andere keer graag.’ Ook als hij enkele dagen later bij een ontbijt van koffie, cake en sigaretten zijn levensloop uit de doeken wil doen, wordt hij onderbroken door zijn smartphone: ‘Urgent nieuws.’ Een vriend is opgepakt terwijl hij fotografeerde hoe het leger en de politie een inval deden in het huis van de familie van een bekende activist.  

Zondebok 

Tijdens het gesprek trekt Thet Swe Win zijn T-shirt omhoog. Op zijn bovenarm komt een gelaat met twee gedaanten tevoorschijn. De ene helft is Boeddha, de andere helft de duivel. ‘Ik ken het kwaad. Het zit ook in mij’, licht hij de tatoeage toe.  

Lees ook: Creatief verzet door het Myanmar Film Collective Cultuur 7 april 2022

Op zijn Twitter-profiel staat tegenwoordig: ‘An outspoken human-rights activist. Humanist, Pro-People. Wannabe Vegetarian.’ Maar de jonge Thet Swe Win had weinig gemeen met de bevlogen 35-jarige van nu. Hij groeide op met wantrouwen naar iedereen die niet tot de Birmaanse boeddhistische meerderheid behoorde. ‘Ik haatte moslims’, zegt hij. Het vooroordeel voelde vanzelfsprekend. Het was, net als bij veel anderen, gecultiveerd door militairen en extremistische monniken die de samenleving vergiftigen met nationalistische propaganda waarin boeddhisten als superieure burgers worden neergezet. Maar toen hij in 2006 zag hoe een moslim die bij een pagode snacks verkocht, hardhandig werd verjaagd, kwam zijn geweten in opstand.  

Blootsvoets  

Met geestverwanten zette hij Synergy op, een organisatie die sociale en religieuze harmonie bevordert. Een ervaring in 2007 versterkte zijn opvattingen. Monniken kwamen massaal in opstand tegen het bewind. Terwijl hij, net als zij, blootsvoets meeliep in het protest, bood een moslim hem zijn slippers aan toen het asfalt op het heetst van de dag onder zijn voeten begon te gloeien. Niet lang daarna stuurde zijn familie hem naar Singapore om daar net als talloze andere Myanmarezen een baan te zoeken. Hij kwam er terecht als opzichter in de bouw en werkte met mensen van allerlei achtergronden. ‘Het bleek helemaal geen probleem om een team, samengesteld uit zoveel verschillende etnische en religieuze groepen te hebben.’ 

Weer terug in Myanmar besefte hij nog scherper hoe de militaire autoriteiten de haat tegen moslims aanwakkerden met een beleid van verdeel en heers.  Met zijn collega’s van Synergy startte hij de ‘White Rose Campaign’. Naar het voorbeeld van een progressieve monnik deelde de organisatie bloemen uit in wijken waar moslims het slachtoffer waren van geweld.  

Lees ook: Minka Nijhuis: ‘Ziekenhuizen zijn de graadmeter van een oorlog. Ze zijn vaak mijn eerste stop’ Interview 1 april 2020

Zijn activiteiten leverden Thet Swe Win in 2019 de Human Rights Tulip op. Dat is een onderscheiding van de Nederlandse regering voor verdedigers van mensenrechten. Zijn boodschap bij die gelegenheid luidde: ‘We moeten de toekomst die we willen achterlaten voor de volgende generaties vormgeven, en die toekomst begint bij ons. […] Ik zie een samenleving waar discriminatie op basis van identiteit wordt overwonnen en mensen in volledige waardigheid en veiligheid leven.’ 

De hoop en de overtuiging dat zijn generatie een verschil kan maken, koestert hij nog steeds. Maar regelmatig steken ook somberte en twijfel de kop op. 

Schuldgevoel

In zijn persoonlijke leven is de prijs voor het verzet hoog. Hij leeft gescheiden van zijn echtgenote en twee jonge kinderen, die in de Verenigde Staten werden opgenomen. Een goede vriendin met wie hij destijds werkte aan de campagne is enkele maanden geleden gearresteerd. Een vriend uit hetzelfde netwerk heeft een eigen leger opgericht om te vechten tegen de junta. Elke dag in de jungle kan zijn laatste zijn.  

Bij de gedachte aan zijn kameraden, spookt schuldgevoel over zijn eigen vlucht door zijn hoofd. Die mangelende herinnering dempt hij met een belofte: ‘Ik blijf in Thailand om vanuit hier te doen wat ik kan.’  

Ook kijkt hij met zorg naar enkele ontwikkelingen in zijn vaderland. ‘Er wordt door degenen die zich actief verzetten tegen de junta vaak hard geoordeeld over degenen die dat niet doen. Maar ik begrijp de mensen wel die niet kunnen of durven deelnemen. We moeten ze de ruimte bieden om hun solidariteit op een andere manier te uiten in plaats van ze te veroordelen.’ Als voorbeeld noemt hij de oproep tot een silent strike, een jaar na de coup. Ook op de drukste verkeersaders werd het op 1 februari 2022 doodstil omdat mensen massaal binnenbleven uit protest tegen de militairen. 

Behalve steun, uit Thet Swe Win ook kritiek op de gewapende strijd. Het regime en aan hen gelieerde milities zijn verantwoordelijk voor verreweg het grootste deel van de burgerslachtoffers, maar ook de verzetsgroepen executeren burgers, zoals degenen die als collaborateurs worden gezien. Zij zouden niet zomaar het recht in eigen hand moeten nemen, vindt hij. ‘We willen geen land vol krijgsheren na de revolutie.’