Moet je een politieke partij kunnen verbieden?

Politieke partijen die de democratie ondermijnen of willen afschaffen, moeten verboden kunnen worden door de rechter. Dat staat althans in een wetsvoorstel van minister Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties). Is dit plan wel zo verstandig?

VOOR: Jan de Vetten

Als de NSDAP zou zijn verboden

‘De democratie mag zichzelf verdedigen tegen ondemocratische aanvallers. Als een ondemocratische partij de democratische rechtsstaat om zeep wil helpen en dat staat in de doelstellingen, dan moet die partij uiteindelijk verboden kunnen worden. Wat als de NSDAP in het Duitsland van begin jaren dertig van de vorige eeuw zou zijn verboden? Dat lijkt me een doorslaggevend argument.’  

Discriminatie en racisme

‘Je moet wel klip en klaar uitleggen wat de gronden zijn voor een verbod, al is dat buitengewoon lastig scherp te krijgen. De huidige wet is nogal vaag geformuleerd: als de doelen en/of acties in strijd zijn met de openbare orde. Wat betekent dat precies? Het herhaaldelijk aanzetten tot discriminatie en racisme waren de gronden waarop in 1998 de extreemrechtse partij Centrumpartij ’86 (CP’86) werd verboden.’ 

Uiterste redmiddel

‘Het is belangrijk af te spreken dat een partijverbod een uiterste redmiddel is, dat terughoudend moet worden toegepast. Je moet zo lang mogelijk met elkaar in discussie blijven. Als een partij of partijprominenten anderen bedreigen, zet dan vooral eerst het strafrecht in. Ga niet te snel over tot een partijverbod. Het risico bestaat dat die partij ondergronds gaat, waarna je het zicht erop verliest.’ 

Waarschuwing: ga niet te ver

‘Het verbod is ook van belang als waarschuwing voor partijen. Dat werkt. De dreiging van een verbod maakte partijen in het verleden voorzichtig. Zo matigden de Centrumdemocraten (CD) van Hans Janmaat als gevolg daarvan hun uitlatingen. Een verbod wilden de CD niet riskeren, “gezien de doelstelling waar we voor staan”, zoals het destijds in hun partijblad geformuleerd stond.’ 

Rare kreten

‘Ik zie momenteel weinig gebeuren dat echt grond biedt voor een partijverbod. Wel zijn er zorgelijke ontwikkelingen zoals de soms wat rare kreten uit de hoek van Forum voor Democratie. Toch moet een partijverbod uiteindelijk mogelijk zijn, om het omverwerpen van de parlementaire democratie tegen te kunnen gaan. En wacht dan niet totdat de betreffende partij de grootste is geworden.’ 

TEGEN: Matthijs Tieleman

Vrijheid van meningsuiting

‘Een verbod beperkt de vrijheid van meningsuiting en vereniging, en criminaliseert wat niet crimineel moet zijn: het denken, praten en organiseren rondom ideeën die we niet democratisch achten. Iemand die zegt het parlement te willen bestormen, heeft dat nog niet gedaan. Pas als je dat gaat organiseren, wordt het illegaal. Maar je mag er best over praten en zeggen dat dat een goed idee is.’  

Niet liberaal

‘Het invoeren van een wet is democratisch, maar niet liberaal. We verankeren bepaalde vrijheden en rechten, zoals de vrijheid van meningsuiting, niet voor niets in een grondwet. Die kunnen we dus niet zomaar opheffen. En meningen die iedereen accepteert, hebben geen bescherming nodig.’ 

Argumenten aanscherpen

‘Bovendien verzwakt zo’n verbod de democratie. Als je argumenten tegen de democratie niet wilt horen, dan doe je alsof die argumenten niet bestaan. Je kunt bovendien je eigen argumenten niet aanscherpen. Ook kijk je neer op mensen, omdat je het niet waard vindt om ze te overreden.’ 

Lastpak

‘De nieuwe wet is heel vaag geformuleerd. Met deze wet kan je bij wijze van spreken ook de coalitiepartijen verbieden, omdat zij Pieter Omtzigt – een lastpak in hun ogen – een andere functie wilden geven. Is dat geen aanval op de rechtsstaat?’  

Averechts

‘De wet werkt averechts. Verboden ideeën verdwijnen niet, maar gaan ondergronds. Dat wordt zelfs aantrekkelijk. Kick against the establishment. En je maakt mensen met radicale ideeën slachtoffer. In Duitsland bestaat al jaren een partijverbod, toch werd onlangs een groot ondergronds netwerk opgerold dat een staatsgreep wilde plegen.’  

Uitdagen

‘Je moet de liberale democratie blijven verdedigen, er zijn altijd mensen die uitdagen. Naar een ander perspectief moet je luisteren, en dat vervolgens beantwoorden. Dat kan alleen met de vrijheid van meningsuiting. Je moet niet het debat opsluiten en de sleutel weggooien, wat deze wet beoogt.’