Lhbti-activist Dorottya Rédai: ‘Hongarije is nooit een sterke democratie geweest’

‘De bekendheid vervaagt nu, gelukkig’, zegt de Hongaarse lhbti-activist Dorottya Rédai lachend via Teams. Ze heeft het over de aandacht die ze kreeg vanwege het Hongaarse boek Sprookjesland is van iedereen, een inclusieve hervertelling van traditionele sprookjes waarin ook lhbti-personages zijn opgenomen. Het boek, dat Rédai had samengesteld, kwam in de schijnwerpers te staan toen een radicaal-nationalistische politicus in 2020 een exemplaar versnipperde tijdens een persconferentie.

Ook de Hongaarse premier Viktor Orbán mengde zich in het debat en waarschuwde: ‘Van onze kinderen blijf je af.’ De ophef leidde uiteindelijk tot de invoering van een volledige ‘anti-lhbti-propagandawet’ in 2021, die het tonen of bespreken van lhbti-gerelateerde inhoud aan minderjarigen verbiedt. 

‘We werden opeens een politieke speler’

‘Toch heeft al die negatieve aandacht ook voordelen gehad’, merkt Rédai op. De Labrisz Lesbian Association, de organisatie waar zij werkt en die het boek publiceerde, is zichtbaarder geworden. ‘We werden opeens een politieke speler’, legt ze uit. ‘Daardoor kregen we meer aandacht, ook vanuit de lhbti-gemeenschap.’ 

Naast haar werk als activist bij Labrisz deed Rédai als academicus onderzoek naar gender en onderwijs. ‘Als kind vond ik het al heel oneerlijk dat mijn broer bepaalde privileges had die ik niet had’, vertelt Rédai. ‘Toen ik ging studeren en het feminisme ontdekte, voelde dat als een grote openbaring.’ In 2015 promoveerde ze in genderstudies aan de Central European University (CEU), die inmiddels uit Hongarije is vertrokken.  

Inmiddels is ze Rédai directeur van Labrisz: ‘Tot vorig jaar probeerde ik activisme met academisch werk te combineren, maar nu heb ik dat losgelaten.’ 

Waarom heeft u uw academische werk losgelaten?

‘Het is moeilijk om onderzoek te doen naar seksualiteit in het onderwijs wanneer ik niet eens toegang krijg tot scholen (als gevolg van de propagandawet, red.). Als activist kan ik meer invloed uitoefenen dan als academicus.’ 

De Propagandawet is nu vier jaar in werking. Wat is het effect?

‘Het algemene effect, dat niet alleen lhbti’ers treft, is dat mensen zichzelf censureren. Ook in culturele instellingen. Neem bijvoorbeeld de World Press Photo-tentoonstelling in het Nationaal Museum in Hongarije vorig jaar. Er was een fotoserie over een lhbti-bejaardentehuis op de Filippijnen. De overheid heeft de museumdirecteur ontslagen omdat hij dit toestond.’ 

Amnesty publiceerde begin 2024 een rapport over de Propagandawet, waaruit blijkt dat deze zelfcensuur voornamelijk voortkomt uit angst. Herkent u dit?

‘Niet bij activisten. Maar anderen, zoals leraren, durven nauwelijks nog over lhbti-onderwerpen te spreken. Er zijn zelfs situaties geweest waarin schooldirecteuren leraren hebben bedreigd of ontslagen.’  

ZIt de overheid al boven op Labrisz?

‘We krijgen op dit moment geen directe aanvallen. Omdat we internationaal zo bekend zijn, wil de overheid geen schandaal veroorzaken. Maar de regering heeft wel eind 2023 het Bureau voor de Bescherming van de Soevereiniteit opgericht (een omstreden bureau dat onbeperkte toegang heeft tot persoonlijke gegevens, om vermeende buitenlandse agenten onder de Hongaarse bevolking op te sporen, red.). Zo proberen ze onze internationale financiering te kunnen stopzetten.’ 

Lees ook: De Hongaarse strijd om lhbti’ers in kinderboeken Reportage 23 november 2023

Is uw manier van actievoeren veranderd sinds Orbáns lastercampagne tegen lhbti’ers?

‘Ik was vroeger niet direct betrokken bij de politiek. En nu ben ik met Labrisz overal bij betrokken. We zijn een soort oppositie geworden tegen de regeringspartij. En we blijken een behoorlijk krachtige oppositie te zijn: ondanks alle politieke onderdrukking hebben we steeds meer supporters.’  

Net als in Hongarije leven ook in Nederland zorgen over de rechtsstaat, na de overwinning van Geert Wilders bij de parlementsverkiezingen in 2023. Denkt u dat deze zorgen terecht zijn?

‘Ik weet het niet. Nederland is een sterke democratie. Hongarije is dat nooit geweest. Het is een jonge democratie met een communistisch verleden dat je nog steeds elke dag kan voelen. Ik hoop dat het waar is dat je een democratie die al veel langer bestaat en stabieler is, niet zomaar kapot kunt maken. Maar in de Verenigde Staten is Donald Trump voor de tweede keer verkozen… Dus wat zegt dat? 

‘Het probleem is ook dat ze allemaal vrienden zijn: Trump, Wilders, Orbán. Nu breidt Orbán zijn invloed uit naar Afrikaanse dictaturen. Als het bondgenootschap van vrienden groot genoeg is zal het, vroeg of laat, de wereld regeren. Dat vind ik heel bedreigend.’ 

Veel activisten overwegen om Hongarije te verlaten weg te gaan. U ook?

‘Het is heel moeilijk is om iets te bereiken tegen dit regime. Mijn generatie is gewend geraakt aan deze situatie, en je begint op je 50e geen nieuw leven meer. Maar voor jongere mensen ligt die kans er nog. In andere landen kunnen lhbti’ers trouwen en kinderen krijgen. Zelf wilde ik destijds als academicus wel weg. Maar nu, als activist: waarom zou ik ergens anders heengaan als hier zoveel te doen is?’