‘Kulüp is gewaagd en indrukwekkend’ – Turkse serie over minderheden in de jaren vijftig

De Turkse Netflix-serie Kulüp (The Club) laat het kosmopolitische Istanbul van de jaren vijftig zien met een hoofdrol voor de niet-islamitische minderheden én queer personages. ‘Er is zoveel gewist uit ons collectief geheugen.’

Uit welk land kom je? Wanneer ben je hier gekomen? Het zijn vragen die niet-islamitische minderheden in Turkije vaak krijgen. ‘Terwijl mijn familie hier zes eeuwen geleden al was!’, zegt de Turks-Joodse Zeynep Koban. De familie van de 22-jarige student Heritage & Memory Studies woont al generaties lang in Istanbul. Ooit gevlucht vanuit Spanje. In 1492 werden tienduizenden Sefardische joden verjaagd door het katholieke Spaanse koningspaar en verwelkomd in het Ottomaanse Rijk. ‘Als ik een praatje maak met iemand in een café en het gesprek komt op mijn Joodse achtergrond, reageren mensen verbaasd. Ze weten niet dat mijn familie en “Turkse” Turken eenzelfde geschiedenis delen’.

Daar brengt de Turkse Netflixserie Kulüp (The Club) verandering in. Centraal staat een nachtclub in het kosmopolitische Istanbul van de jaren vijftig en de Turks-Joodse Matilda. Na zeventien jaar gevangenisstraf ziet ze haar dochter Raşel weer, die is opgegroeid in een weeshuis. Het is een tumultueuze periode voor minderheden in Turkije: de beruchte Welzijnsbelasting wordt ingevoerd, een belasting die in de praktijk gericht was op niet-islamitische minderheden. Wie niet aan de betalingen voldeed, moest zijn bezittingen afstaan; mensen zonder bezittingen werden naar werkkampen gestuurd. En in 1955 vindt de Istanbul Pogrom plaats, waarbij groepen mannen bewoners aanvallen in Joodse, Armeense en Griekse wijken en winkels vernielen.

Külup in het echte verleden

‘Eindelijk een serie die dit laat zien’, verzucht Zeynep. Haar grootmoeder was 7 jaar tijdens de Pogrom, maar ze herinnert het zich glashelder. Ze woonden in de wijk Pera (nu Beyoglu) in een appartement met alleen maar niet-moslims. Behalve de portier, hij maakte Turkse vlaggen als bijbaan. Op de dag voor de Pogrom bekladden nationalistische groepen woningen en winkels van de minderheden met onder meer kruisen zodat duidelijk was waar ze woonden. De portier hing snel een Turkse vlag over het kruis om het te verbergen. Zeyneps oma verstopte zich onder een tafel, haar vader stond met een mes in de aanslag voor als de agressors verschenen. Maar de vlaggen van de portier redden hun leven.

Haar oma vindt Kulüp prachtig, alleen al omdat er Ladino wordt gesproken. Een taal die Turkse Joden bijna niet meer spreken, als gevolg van een overheidscampagne die niet-Turkstaligen onder druk zette om in het openbaar Turks te spreken.

Normale inwoners

‘Kulüp is gewaagd en indrukwekkend’, vindt Zeynep Koban. ‘Niet alleen vanwege de representatie van niet-moslim minderheden maar ook door de queer personages. Dit keer is Netflix niet gezwicht.’ Ze verwijst naar een gebeurtenis eerder dit jaar toen Netflix in opdracht van de Turkse Raad voor Radio en Televisie een homoseksueel personage uit een Turkse serie verwijderde.

Kulüp heeft het gesprek op gang gebracht over het verborgen verleden van Turkije. ‘Er is zoveel gewist uit ons collectief geheugen.’ Haar grootste wens is dat mainstream Turkse soaps deze diversiteit aan personages overnemen, dat een Armeen of Jood een hoofdrol heeft zonder dat het per se over hun identiteit gaat. ‘Als normale inwoners van Istanbul. Zodat we niet meer hoeven uit te leggen dat we gewoon “van hier” zijn.’

Zeynep Günay Tan en Seren Yüce (regie)
The Club / Kulüp
Te zien op Netflix, 2 seizoenen

Lees ook over Turkije: ‘Online komen de Moeders in ieder geval geen politiebarricade tegen’