Bisjkek, Kirgistan – Midden in de nacht loop ik over een donker, onverlicht pad naar een verlaten fabriek. Van een afstand klinkt de zware bas van techno, die de deuren van het vervallen gebouw hard doet trillen. Deze voormalige vleesfabriek is het grimmige decor van een club genaamd Plur.
Naast de ingang staan dj’s met Guy Fawkes-achtige maskers op te draaien in een uitgewoonde caravan. Verderop, achter een industrieel plastic gordijn, zijn verschillende kamertjes te vinden. In een van de kamers worden tatoeages gezet, in een ander staat een versleten bank naast een oude tv die alleen ruis vertoont. Een jongen kijkt er versuft naar.
In een grotere ruimte staan mensen uitzinnig te dansen in een rode gloed. Het zijn vooral twintigers, met haar in allerlei kleuren, piercings, tatoeages, met schaarse kleding of juist oversized.
Plur is een van de nieuwe clubs die het afgelopen jaar zijn geopend in de Kirgizische hoofdstad Bisjkek. Sinds eind 2021 de eerste undergroundclub werd geopend, is de technoscene hier bezig met een langzame opmars. Inmiddels zijn er drie clubs in de hoofdstad, maar de gemeenschap die dit soort feesten bezoekt blijft klein. Hoewel de technoscene een extra impuls heeft gekregen van Russen die na de invasie van Oekraïne zijn gevlucht voor de mobilisatie van Poetin.
Dj Sao: ‘De technoscene is een vrijplaats voor jongeren. Een vorm van verzet’
Voor mijn boek over de post-Sovjet generatie in Kirgistan (de naam Kirgizië wordt door veel Kirgiziërs in verband gebracht met de kolonisatie door Rusland) reis ik regelmatig naar het land. Deze generatie vormt de grootste demografische groep van het land, waar de gemiddelde leeftijd 27 is. Vooral jongeren in de hoofdstad zuchten onder de conservatieve en autoritaire politiek van president Sadyr Zjaparov, die sinds eind 2020 aan de macht is. Voor hen komt de bloei van de technoscene op het juiste moment; het is een van de weinige plekken waar ze vrij kunnen zijn.
‘Ongebonden seks’
Al is de vraag: voor hoelang nog? Op 13 april werden twee clubs, Plur en de Ailan Bar, opgeschrikt door een inval van speciale politie-eenheden op zoek naar drugs. Zwaarbewapende militairen doorzochten de locaties met een huiszoekingsbevel dat aangaf dat de clubs werden bezocht door jongeren die zich inlaten met ‘westerse tradities zoals drugsgebruik en ongebonden seks’.
‘Het gaat hier steeds slechter’, zegt Zack Frydavich (42), een van de eerste organisatoren van technofeesten in de stad. ‘Elke keer als je het nieuws opent, wacht je een shock.’ Om de haverklap is er een inval bij een onafhankelijk nieuwsmedium, wordt een journalist, activist of artiest gearresteerd, of een nieuwe restrictieve wet geïntroduceerd. ‘Het is alsof we ons hoofd in een strop hangen die steeds strakker wordt aangetrokken. Kirgistan beweegt zich richting totalitarisme. Onze overheid heeft geen eigen opinie: men kijkt altijd naar Rusland, om hetzelfde te doen.’
Lees ook:
Hoe Rusland met de wet ‘buitenlandse agenten’ de laatste onafhankelijke journalisten de mond snoert
Drie volksrevoluties
Frydavich noemt de technoclubs, zoals de voormalige vleesfabriek, ‘eilandjes van democratie en van gemeenschappen, waar mensen elkaar kennen en dezelfde normen en waarden delen’. Pro-lhbti, pro-feminisme, anti-overheid en anti-Russisch imperialisme zijn vaak de gemene delers.
Kirgistan zelf werd ook lang een eiland van democratie genoemd, omdat in de omringende landen autoritaire regimes aan de macht zijn. Sinds de onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie hebben drie volksrevoluties de regering omvergeworpen, een unicum in de regio. Revoluties konden ontstaan door het rijke maatschappelijk middenveld en de relatief vrije en diverse pers, wat publieke mobilisatie mogelijk maakte. Corruptie en verkiezingsfraude waren vaak de aanleiding voor opstanden.
Maar de laatste revolutie, in 2020, heeft iemand aan de macht geholpen die het land in rap tempo heeft veranderd in een autoritaire staat: Sadyr Zjaparov. Begin april ondertekende de Kirgizische president de omstreden wet over ‘buitenlandse agenten’, vrijwel exact gekopieerd uit Rusland. De wet verplicht elke organisatie die buitenlandse financiering ontvangt of zich bezighoudt met politieke activiteiten, zich te registreren als buitenlandse agent. Critici hekelen de vage definiëring van ‘politieke activiteiten’, waardoor bijna elke activiteit als politiek kan worden beschouwd.
Leiderschap à la Poetin
Het leidt weinig twijfel aan wie Zjaparov zijn autoritaire inspiratie ontleent. In Rusland zorgt de wet op buitenlandse agenten al sinds 2012 voor een kaalgeslagen maatschappelijk middenveld. Net als in Rusland worden ‘buitenlandse agenten’ in Kirgistan beschuldigd van westerse inmenging. Ze worden onderworpen aan strenge controles en de autoriteiten hebben uitgebreide bevoegdheden gekregen om organisaties te sluiten bij vermeende wetsovertredingen. Het is niet verrassend dat Zjaparov de leiderschapsstijl van Poetin imiteert, gezien de afhankelijkheid van Rusland voor de veiligheid en economie van zijn land. En met Poetin als beschermheer lijkt het bevorderen van democratie en mensenrechten geen prioriteit.
Na protesten bij de Russische ambassade in Bisjkek tegen de oorlog in Oekraïne werd demonstreren in de stad verboden, op één plein na buiten het centrum. Dit tijdelijke verbod uit 2022 is sindsdien elke drie maanden verlengd. In januari 2024 viel de politie de kantoren van de lokale onafhankelijke nieuwszenders KG24 en Temirov Live binnen, nam computers mee en arresteerde medewerkers. Op 10 februari werd bevolen dat het overheidskritische onderzoekplatform Kloop wordt geliquideerd.
Niet voor niets zakte Kirgistan op de Press Freedom Index vijftig plaatsen naar 122 van de 180. Freedom House degradeerde het land naar de status ‘onvrij’. In rapporten van deze organisaties staat dat sinds het aantreden van Zjaparov het land van ‘een democratisch bolwerk is afgegleden tot een autoritaire staat’.
‘Op deze feestjes kun je spreken met gelijkgestemden, je vrienden, met je gemeenschap’
Toch heeft het merendeel van de bevolking op Zjaparov gestemd. De revoluties veroorzaakten instabiliteit en economische neergang in het toch al verarmde land. En voor velen is het belangrijk dat Zjaparov voor stabiliteit zorgt en de economie opbouwt, zelfs als dit ten koste gaat van mensenrechten en vrijheid.
Maar Zjaparov gaat verder dan alleen het ontwikkelen en versterken van de politieke en economische structuren. Ook wil hij de sociale normen, waarden en levenswijzen van de bevolking dicteren en controleren. Sinds zijn aantreden spreekt hij van een moraliteitscrisis in het land en propageert hij het leven volgens de traditionele normen en waarden. Dat technofeesten daar niet onder vallen, werd duidelijk in april tijdens de politie-invallen. De agenten begonnen morele gesprekken met de bezoekers over hun gedrag, het belang van trouwen en dat de club een ‘duivelse’ plek is.
Veilige plekken
Op een nog frisse avond eind maart, ga ik met twee Kirgizische kennissen naar een feest in de Ailan Bar. Ik heb hen ontmoet tijdens eerdere reizen. Beiden werken voor een grote internationale ngo die subsidies verleent aan onafhankelijke media en projecten ondersteunt die bijdragen aan het bevorderen van een open samenleving in Kirgistan.
Hun baan gaat echter verdwijnen, zeggen de twee vrouwen van 38 en 28, terwijl ze van hun cocktails nippen. De vrouwen willen uit veiligheidsoverwegingen beiden anoniem blijven. Na de invoering van de nieuwe wet over ‘buitenlands agenten’ besloot hun organisatie zelf de stekker eruit te trekken. ‘De directeur weigert om aangemerkt te worden als buitenlandse agent, in haar eigen land’, zegt een van de vrouwen. ‘En het is in alles duidelijk dat onze organisatie als eerste aangepakt gaat worden om een voorbeeld te stellen.’
Ik voel mij als queer steeds minder veilig, en wil het land uit
‘Ben ik eindelijk iets voor mijn land gaan doen, en dan dit’, zegt haar collega teleurgesteld, terwijl ze bespreken wat voor nieuwe baan ze kunnen gaan zoeken.
Of ze wel in Kirgistan willen blijven?
‘Nee’, zegt ze resoluut. ‘Ik voel mij als queer steeds minder veilig, en wil het land uit.’ Ze was de voorzitter van een queerorganisatie, maar heeft die uit angst voor haar veiligheid verlaten. ‘Veel jongeren willen het land uit’, zegt ze.
Plekken zoals de Ailan Bar, een voormalige stripclub verscholen in het grote Eikenpark achter het centrale Ala-Too-plein, behoren tot de laatst overgebleven veilige plekken. Vanavond wordt er een feest georganiseerd door dj Sao (28). Voor Saodat, zoals haar voornaam luidt (haar achternaam wil ze liever niet bekendmaken), is de scene ‘een vrijplaats voor jongeren. Een vorm van verzet. De enige plek waar je je kan verschuilen voor alle onrust’.
Ze merkt op: ‘Ik heb het gevoel dat donkere wolken zich samenpakken. Ik voel niet echt vrijheid. Je kunt niet zomaar zeggen wat je wilt. Ik was geshockeerd toen ik zag dat onlangs zelfs onze Kirgizische dichters (Bolot Nazarov en Azamat Isjenbekov, TB), die traditiegetrouw via hun gedichten de overheid bekritiseren, ook werden gearresteerd.’
In slechte tijden vinden mensen heil in dit soort bars en clubs, denkt Saodat. ‘Misschien is de muziek niet het belangrijkste punt, maar op die feestjes kun je spreken met gelijkgestemden, je vrienden, met je gemeenschap.’
Dansen en lachen
Sommige bezoekers dragen vanavond Centraal-Aziatische outfits. Een mix van moderne stijlen en Kirgizische elementen, zoals shirts van vilt met traditionele krullerige patronen. Sommige vrouwen hebben hun haren ingevlochten en dragen de oude zilveren juwelen van hun grootouders: grote zilveren ringen of haarhangers met rode stenen. In een kleine donkere ruimte is Saodat inmiddels aan het draaien; snelle techno knalt uit de speakers. Sommige bezoekers hebben een zonnebril op, leggen hun armen in hun nek terwijl ze ronddraaien op voortrollende beats.
Er wordt uitbundig gedanst en gelachen en er worden vele cocktails gedronken. Toch hangt er in de meeste gesprekken een serieuze ondertoon. Terloops wijzen mijn kennissen mensen aan die het land willen verlaten.
Laat in de nacht geeft een van de kennissen een toost: ‘Zelfs in deze moeilijke omstandigheden zullen we het redden. Ondanks deze crisis geloof ik nog steeds dat we van nature rebels en vrij van aard zijn.’ De groep luistert geboeid. ‘We hebben altijd op onze manier voor onafhankelijkheid gevochten. En uiteindelijk zal het allemaal goed komen!’ Mensen joelen na de toost, applaudisseren en ledigen de glazen.
Tegen het ochtendgloren verlaten we de bar. De vogels fluiten al, nog even en de nacht is weer voorbij.
Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. De namen van anonieme bronnen zijn bij de redactie bekend.
