De foto toont een groot rood ballonnenhart, met in witte letters het woord CIVIL erop. Zo immens dat het parlementsgebouw in Boedapest erbij in het niet valt. ‘Een hart van twintig meter hoog en vijf meter breed om onder de riem van Hongaarse mensenrechtenorganisaties te steken’, vertelt Júlia Iván (35), interim-directeur van Amnesty Hongarije. De organisatie, die de actie bedacht, mag met zeven medewerkers relatief klein zijn, ze laten wel van zich horen. Vastberaden: ‘We zijn niet bang.’
Iván is in Nederland om aandacht te vragen voor de mensenrechten in haar moederland Hongarije. Die staan sinds het aantreden van de populistische premier Viktor Orbán, in 2010, ernstig onder druk. De Hongaarse brengt een bezoek aan de Tweede Kamer en geeft studenten een stoomcursus mensenrechten onder Orbán. Met haar jeugdige uitstraling, hoge knot en modern broekpak zou ze zo een van hen kunnen zijn. Het gaat goed, antwoordt ze desgevraagd, met een glimlach en ietwat nuchter. ‘Maar ik slaap slecht. Intimidatie werkt wel.’
In permanente staat van emergency
Iván heeft reden om in ‘in permanente staat van emergency’ te verkeren, zoals ze een dag later in de lobby van haar Amsterdamse hotel vertelt. Premier Orbán, die we vooral kennen van de hoge hekken om migranten te weren, richt zijn pijlen namelijk steeds meer op maatschappelijke organisaties als Amnesty. Met woorden en wetten probeert hij mensenrechtenwerk en hulp aan migranten onmogelijk te maken. Zo stemde het Hongaarse parlement op 20 juni met grote meerderheid voor een pakket wetswijzigingen dat hulp aan migranten strafbaar stelt. Hongaren die bijvoorbeeld voedsel uitdelen aan of informatie verspreiden over vluchtelingen, zoals ook Amnesty doet, kunnen tot een jaar achter de tralies belanden. ‘Beschamend en onacceptabel’, aldus Iván.
De Hongaarse regering spendeerde naar verluidt tientallen miljoenen aan een ‘anti-Soros’-campagne
Nu al prevaleren laster en haat: ‘We worden afgeschilderd als zondebokken en staatsvijanden.’ Van de woordvoerder van Orbáns Fidesz-partij kreeg Amnesty in juni stickers op de deur geplakt met daarop de tekst dat de organisatie illegale migratie faciliteert, en de suggestie dat hun werk terroristische activiteiten steunt. ‘Hij hield tegelijkertijd een persconferentie. Heel intimiderend’, zegt Iván. ‘Daarna kregen we nog meer telefonische bedreigingen.’
Ook werd Amnesty samen met een aantal andere mensenrechtenorganisaties genoemd in het pro-Orbán weekblad Figyelo, dat een lijst namen publiceerde van zogeheten ‘huurlingen van Soros’. De Hongaars-Amerikaanse miljardair en filantroop George Soros is een uitgesproken voorstander van mensenrechten en oprichter van de Open Society Foundations (OSF), die zich inzet voor mensenrechtenorganisaties, meer persvrijheid en beter onderwijs. De Hongaarse regering spendeerde naar verluidt tientallen miljoenen aan een ‘anti-Soros’-campagne. Met effect. De stichting, waar meer dan honderd mensen werken, kondigde in mei aan haar activiteiten in Hongarije te staken en naar Berlijn te verhuizen. ‘De operaties en medewerkers kunnen niet meer beschermd worden tegen inmenging van de regering’, schrijft de OSF op haar website.
Massa-immigratie ‘promoten’
De wetswijzigingen, ook wel het ‘Stop-Soros’-pakket genoemd, volgen op eerdere maatregelen, zoals de verplichting voor organisaties zich te registreren als ‘buitenlandse agent’, als ze financiële steun uit het buitenland ontvangen. Ook moeten ze over dat geld 25 procent ‘immigratiebelasting’ afdragen. Met die financiële middelen versterkt de regering dan, cynisch genoeg, verder de grenzen. Want ‘massa-immigratie’ bedreigt de nationale veiligheid, vindt Orbán, en dus zijn zij die dat ‘promoten’ staatsvijanden.
Die laster is schadelijk, zegt Iván. ‘Het tast de legitimiteit van ons werk aan.’ Maar celstraf is haar grootste zorg. ‘Stel je voor: vastgezet worden vanwege je werk.’ Hongarije is geen Rusland of Turkije, heeft geen langdurige politieke gevangenen, ‘maar het ontbreekt de regering aan elke moraal’. En de wet is zo vaag omschreven dat niet duidelijk is wie precies strafbaar zijn, zegt Iván. ‘Het kan ook zomaar faciliterende organisaties betreffen die bijvoorbeeld ruimtes verhuren.’
Amnesty weigert zich als ‘buitenlandse agent’ te laten registeren, zoals de nieuwe wet voorschrijft
Het werk van Amnesty staat als gevolg van de hetze steeds meer onder druk. De organisatie weigert zich als ‘buitenlandse agent’ te laten registeren, zoals de nieuwe wet voorschrijft. Wel ziet ze zich door de druk gedwongen de focus van het werk te verschuiven. ‘Minder vluchtelingenwerk, meer aandacht voor en bescherming van de mensenrechtenorganisaties in Hongarije zelf’, aldus Iván. Daarmee maakt Amnesty Hongarije zich nu hard voor de organisaties die zich inzetten voor migranten, transgenders, Roma of vrouwenrechten. Vergeet niet, zegt Iván, dat migranten worden afgeschilderd als terroristen, Roma ernstig worden gediscrimineerd en vrouwen in Hongarije vooral ‘babymachines’ moeten zijn. ‘Feministen worden afgeschilderd als een soort die mannen verslindt voor het ontbijt.’
Negatieve sfeer
Hoog tijd dus voor een tegenbeweging, vindt Iván. ‘Zoals het populistisch rechts van Orbán mensen mobiliseert en hun het gevoel geeft ergens bij te horen, zo moeten wij dat ook doen.’ Lang niet iedereen is namelijk nationalistisch en conservatief. Orbán mag dan een meerderheid van de zetels hebben gekregen, hij kreeg uiteindelijk maar 2,6 miljoen van de acht miljoen stemmen, aldus Iván. ‘Er zijn nog steeds mensen en organisaties die zich inzetten voor anderen, die pro-Europees zijn en democratische waarden onderschrijven. We moeten lokale steun creëren voor hun werk, laten zien dat het normaal is om migranten en Roma te helpen’, zegt Iván. Door de negatieve sfeer raken organisaties volgens haar geïsoleerd. ‘Er heerst echt angst, voor intimidatie en smaad. Dus als wij het voortouw nemen, zullen anderen zich hopelijk gesterkt voelen en ook van zich laten horen.’
Er is een gebrek aan debat in Hongarije. Mensen kunnen niet meer kalm blijven. Iedereen schreeuwt
Aan de deuren sluiten of zelf het land verlaten, denkt ze nog niet. ‘We moeten hier blijven, juist nú de verbinding zoeken met de gewone Hongaren’, zegt Iván. Er is een gebrek aan debat. ‘Mensen kunnen niet meer kalm blijven. Iedereen schreeuwt alleen maar.’
Dat steeds meer Hongaren weg willen, snapt Iván wel. Onder de studenten die ze toesprak in Amsterdam, telde ze zeker zeven Hongaren. ‘Het is hun goed recht te willen verblijven in een open maatschappij met hogere salarissen en betere zorg en onderwijs. Maar we moeten er wel wat mee’, aldus Iván. ‘We krijgen ze niet terug naar Hongarije, maar zij weten beter wat er aan de hand is in ons land dan de inwoners zelf. Onze problemen zijn over de grens beter zichtbaar dan in eigen land.’ Deze jonge Hongaren kunnen wellicht iets betekenen voor de Hongaarse jeugd die achterblijft. ‘Uitwisseling kan heel nuttig zijn. Ik zou er graag eens met ze over van gedachten wisselen, hoe zij de situatie zien en hoe ze de mindset van hun leeftijdgenoten in Hongarije kunnen beïnvloeden. Maar ook hoe ze tegen Europa aankijken. Kritisch denken is zo belangrijk.’
Niet meer aan tafel met ministeries
Activisme wordt volgens Iván steeds noodzakelijker, nu het regime van Orbán de ruimte voor dialoog en lobby steeds kleiner maakt. ‘Voorheen, vlak na de vluchtelingencrisis, zaten we aan tafel met ministeries en parlementariërs. Het Helsinki Comité mocht bijvoorbeeld juridische bijstand verlenen aan gevangenen. Maar nu we staatsvijanden zijn, telt onze mening niet meer’, zegt Iván. ‘Zelfs een grote internationale vluchtelingenorganisatie zoals de UNHCR zit niet meer aan tafel met ministeries. Heel alarmerend.’
Toch zit er ook een schaduwzijde aan activisme, weet Iván als geen ander. De acties als de rode megaballon voor het Hongaarse parlement trekken veel media-aandacht. ‘Maar dat zijn ook de momenten dat de stroom haatberichten piekt’, zegt de Hongaarse. ‘Anonieme mails, telefoontjes, berichten op sociale media, zelfs handgeschreven brieven. Met onschuldige verwijten dat we onzinnig werk doen, tot regelrechte beschuldigingen dat we parasieten zijn, dat me mijn burgerschap moet worden ontnomen, dat ik gedeporteerd, verkracht en vermoord moet worden. Extreem seksistisch als ze aan mij of andere vrouwen zijn gericht.’ Pro-Orbán-media verspreiden ronduit leugens, valse beschuldigingen, aldus Iván. ‘Heel negatief en angstaanjagend.’
Orbán zit bij wijze van spreken bij je aan de keukentafel
Die constante golf anonieme haat laat haar en haar collega’s niet koud. De situatie houdt haar dag en nacht bezig, thuis en op het werk. ‘Orbán zit bij wijze van spreken bij je aan de keukentafel’, zegt Iván. ‘Het zijn nu nog alleen woorden, maar de vraag is wanneer we aangifte moeten doen.’ Voorlopig scherpt Iván alleen de veiligheidsmaatregelen aan en organiseert ze psychologische coachingsessies voor haar medewerkers. ‘Dan is het heel fijn onderdeel te zijn van een internationaal netwerk als dat van Amnesty, dat ons met advies steunt.’
Ook krijgt ze alle steun van haar ouders en vriend. ‘Mijn ouders betreuren het dat hun kinderen opgroeien in een land dat zich in zichzelf keert en conservatief wordt. Zij zijn trots op wat ik doe en vinden dat ik tot de jongere generatie behoor die het land moet redden’, lacht ze. Haar vriend, een IT’er, stelt haar weleens confronterende vragen. ‘Of mijn werk wel zin heeft in dit politieke klimaat en wat ik precies heb bereikt. ‘Onze doelen zijn ambitieus. Maar dat we zichtbaar zijn en een gedreven team hebben, geeft moed.’
Tandenloze tijger
Ronduit teleurgesteld is ze in de EU, die ze typeert als ‘een oude tijger zonder tanden’. De wetswijzigingen zaten er allang aan te komen, aldus Iván. En dan fel: ‘Zit Brussel te slapen? Waar is de Commissie, waar is het Hof?’ Maar de mogelijkheden zijn beperkt. Zo probeert Europarlementariër en Hongarije-rapporteur Judith Sargentini het land zijn stemrecht te ontnemen op basis van het Lissabonverdrag. Dat kan worden ingezet als een EU-lid de EU-waarden met voeten treedt, wat in Hongarije dreigt. Hoop is ook gevestigd op de EVP-fractie (Europese Volkspartij) in het Europees Parlement, waar naast de Fidesz-partij ook het CDA deel van uitmaakt. Begin juni namen CDA-leden een resolutie aan die Orbán tot de orde roept en waarin staat dat de democratische rechtsstaat in Hongarije wordt bedreigd. Als dialoog niet werkt, mag Fidesz wat het CDA betreft op non-actief gesteld worden of volledig uit de Europese fractie worden gezet. Orbán reageerde woedend en eist excuses.
De gemiddelde Hongaar vindt veiligheid belangrijker dan mensenrechten, zegt Iván. ‘Alles draait om eigenbelang. En Orbán past zich aan, doet zich voor als de archetypische Hongaarse man, die pálinka drinkt en goulash eet. In plaats van een leider te zijn die verandering realiseert, kiest hij voor de comfortabele weg. En hij geeft iedereen, inclusief de EU, de schuld van de problemen in Hongarije.’
Toch is Iván hoopvol gestemd. Hongarije is een van de grootste netto-ontvangers van EU-geld. ‘Jullie belastinggeld gaat naar dit corrupte regime. Niemand wil dat. Media zouden daar veel meer aandacht aan moeten besteden. Op termijn zullen corruptie en kortzichtigheid Orbán de das omdoen.’
Biografie
Naam
Júlia Iván
Geboren
In 1983 in Boedapest
Scholing
Studeerde rechten aan de rechtsfaculteit van de Eötvös Loránd Universiteit (ELTE) in Boedapest, en studeerde met een Erasmusbeurs International Law and Legal Studies aan de Université Paris Descartes (2004-2005). Ze is gespecialiseerd in mensenrechten en asielrecht.
Werk
Interim-directeur van Amnesty International Hongarije sinds januari 2017, tot oktober 2018. De afdeling zet zich in voor migranten en versterking van het maatschappelijk middenveld.
Jurist
Tussen 2007 en 2015 werkte ze onder meer als advocaat voor de Hongaarse afdeling van de mensenrechtenorganisatie Helsinki Comité en gaf juridische bijstand aan asielzoekers in een netwerk van advocaten.
Privé
Iván heeft een vriend en woont in Boedapest.
