Jean-Pierre Bemba
Judes Mbetingou is een van de 1861 slachtoffers die deelnemen aan het proces tegen de Congolese krijgsheer Jean-Pierre Bemba dat sinds 2010 dient bij het Internationaal Strafhof. Deze maand trad mister Judes‚ zoals voorzittend rechter Sylvia Steiner hem noemt‚ op als getuige. De wat oudere en gedistingeerde Judes komt uit het dorp Sibut in de Centraal- Afrikaanse Republiek waar de troepen van Bemba tijdens de burgeroorlog in 2003 huis hebben gehouden. Twee dagen lang beantwoordt hij vragen van de aanklager‚ de rechters en Bemba’s advocaat over de moordpartijen en plunderingen door Bemba’s mannen.
Maar op de derde dag houdt de vermoeide mister Judes het voor gezien. Hij zegt niet langer mee te werken aan het verhoor‚ hij heeft genoeg van de eindeloze ondervraging door Bemba’s advocaat‚ die hem doorzaagt over een bijeenkomst in Sibut waar Bemba wel of niet zou zijn gesignaleerd en over wie wel en wie niet bij de gebeurtenissen aanwezig was. Boos kijkt hij voor zich uit‚ zijn armen stijf over elkaar. Zijn koptelefoon heeft hij afgezet zodat hij niemand meer kan verstaan‚ ook niet rechter Steiner die hem geduldig vraagt te blijven meewerken. Judes zegt dat hij naar Den Haag is gekomen om te vertellen over wat hem is overkomen‚ niet over futiele details als het uiterlijk van mensen die hij niet kent. Peter Haynes‚ Bemba’s ietwat lompe Britse advocaat‚ gaat koelbloedig door met zijn verhoor. Bemba zelf kijkt geamuseerd toe.
Hier openbaart zich het grote dilemma over de deelname van slachtoffers in een strafzaak voor het Internationaal Strafhof. Zij hebben het recht om te spreken tijdens het proces‚ wat een novum is in het internationale strafrecht. Bij de oprichting van het strafhof had men slechts vage ideeën hoe dit recht vorm zou krijgen. De invulling hiervan lijkt echter een onmogelijke opgave. Het strafhof houdt zich in de regel bezig met misdrijven waarbij duizenden en soms tienduizenden of onderdduizenden slachtoffers betrokken zijn. Maar de zaken die nu lopen‚ waaronder die tegen Bemba‚ mogen niet te lang duren en de rechten van de verdachte mogen niet worden geschonden. Voor de aanklagers‚ de verdediging en de rechters draait het hele strafproces om de vaststelling – of verwerping – van de schuld van de verdachte en de bescherming van de regels van een eerlijk proces. De consequentie hiervan is dat deze hoofdrolspelers bepalen hoe de slachtoffers aan bod komen. Voor Judes Mbetingou is dat een bittere pil. Ik denk dat het tijd is te zoeken naar andere manieren om slachtoffers van massaal geweld een stem te geven‚ bijvoorbeeld buiten het strafproces om.
