Hong Kong is al lang niet meer zoals de activistische kunstschilders Lumli en Lumlong het in 2021 achterlieten. Ze wonen in Londen, maar videobellen vanuit een hotelkamer in Edinburgh, waar ze zijn vanwege een expositie. Samen zitten ze op de rand van het hotelbed. Af en toe legt Lumli haar hoofd op de schouder van haar man. Als de één niet meer weet wat te zeggen, maakt de ander het verhaal af. Het echtpaar – Lumli en Lumlong zijn overigens niet hun echte namen – maakt al hun schilderijen samen. In hun surrealistische werk wordt het macabere niet geschuwd. Zij vinden dat ze niks meer doen dan de werkelijkheid afbeelden. ‘De waarheid kan soms angstaanjagend zijn. Dat creëert angstaanjagende kunst’, zegt Lumli.
Ze kozen er niet voor om politieke kunstenaars te zijn: ‘We houden niet van die titel, maar we zeggen altijd dat de tirannie ons ertoe heeft gedwongen’, vertelt Lumlong, ‘Wij vragen ons steeds af: “hoe kan een schilderij een regering omverwerpen?” Maar als dat kan, dan zou dat betekenen dat de regering wel heel fragiel is.’
‘Mijn vader heeft longkanker. Ik ben bang dat ik hem nooit meer zie.’
‘Ja’, knikt Lumli, ‘als de overheid niks verkeerd doet, waarom is ze dan bang voor onze schilderijen? Kunst is als een pistool gericht op de machthebbers. Maar tegelijkertijd wordt kunst ook beschoten door de machthebbers.’
Vanwege de toenemende repressie in Hongkong, verlaten steeds meer mensen de stad. De Britse immigratie-autoriteiten meldden begin dit jaar dat sinds 2021 al meer dan 140 duizend Hongkongers de stad hebben ingeruild voor het VK. Lumli en Lumlong zijn dus niet de enigen in ballingschap. Het stel kon niet meer vrij werken in Hongkong, dat de afgelopen jaren steeds meer in de greep van China is gekomen. Zo had hun schilderij Red Brick Wall People (2022) bijvoorbeeld niet in Hongkong gemaakt kunnen worden. Het werk beeldt de belegering uit van de polytechnische universiteit in Hongkong in 2019. Terwijl de campus wordt omringd door een vlammenzee, probeert een jonge vrouw haar hoofd boven water te houden in het gebouw dat langzaam overstroomt en wordt omsingeld door politieagenten.
Toen het echtpaar nog in Hongkong woonde werd hun kunst in pro-Chinese media zwartgemaakt. De Hongkongse politie kwam zelfs dreigen aan de deur van hun studio. Er zou een zaak tegen hen zijn aangespannen, maar ze konden nog niet zeggen waarover. Tien minuten nadat hun studio door de politie was doorzocht, verscheen een man met een grote stok voor de deur. Het leek een triadegangster.
Gangster of agent, voor hen was het een duidelijk teken dat ze snel weg moesten. In 2021 sloten ze in het geheim hun studio en verscheepten hun grootste schilderijen naar het Verenigd Koninkrijk. De verhuizing duurde niet langer dan twee weken. ‘We hadden mijn vader niet eens verteld dat we weggingen’, zegt Lumli. ‘En hij heeft longkanker. Ik ben bang dat ik hem nooit meer zie.’
‘Als de CCP onze échte naam zou willen vinden dan zou hun dat makkelijk afgaan’
‘Onze schilderijen zijn misschien angstaanjagend, maar we zeggen altijd dat de realiteit veel angstaanjagender is’, zegt Lum Long. Ze studeerden beeldende kunst in Parijs, niet ver van hun huidige standplaats. Toch ervaren ze ook in Europa de gevolgen van hun China-kritische kunst. Eenmaal in het VK werden hun Facebook, Instagram en Whatsapp alledrie gehackt en tijdelijk offline gehaald. Dat was in 2022. Het IP-adres van de hacker kwam uit Vietnam. Nog steeds kan de hacker hun Facebookpagina beheren.
Lees ook:
Hongkongse kunstenaars zijn boos op Nederland
De Hongkongse identiteit staat onder druk. Wat merken jullie hiervan?
‘Veel’, zegt Lumli. Ze kan het niet laten even te lachen. ‘Wij hopen met onze schilderijen te voorkomen dat de machthebbers de geschiedenis herschrijven. Op school wordt verteld dat Hongkong nooit een kolonie was van het Verenigd Koninkrijk en dat in 1997 Hongkong slechts ‘autoriteit’ kreeg, maar geen soevereiniteit. In de schoolboeken staat zelfs dat we tot tranen geroerd zouden moeten zijn bij het zien van de Chinese vlag.’
Ze schudt kort haar hoofd: ‘Het is belachelijk.’
Met de invoering van de nationale veiligheidswet in 2020 werd de macht van China in Hongkong een stuk groter met meer onderdrukking tot gevolg. Missen jullie het Hongkong van voor de nationale veiligheidswet?
‘We kunnen niet meer terug vanwege de wet’, begint Lumlong, ‘Dus, ja, we missen onze familie. Tegen mijn broer zei ik dat als hij me wil zien, hij maar naar het VK moet komen. We weten van mensen die zijn opgepakt op het vliegveld toen ze teruggingen naar Hongkong. Dat is een risico dat wij niet willen nemen.’
Gebruiken jullie daarom een pseudoniem?
‘Nee eigenlijk niet’, antwoordt Lumlong, ‘We gebruiken het pseudoniem al bijna tien jaar. Niet hierom. Maar dankzij het pseudoniem zijn we moeilijker te vinden. Al denk ik dat als de CCP onze échte naam zou willen vinden dat hun makkelijk afgaat.’
Lumli komt terug op wat haar man eerder zei: ‘Ik zou missen kunnen zeggen, maar ik voel eerder heimwee. Toch is het hopeloos om terug te verlangen naar Hongkong, dus hoe drukken we ons gevoel uit-’
‘Op ons doek’, maakt Lumlong af.
‘In één van onze schilderijen, Hong Kong Foodie, hebben we geprobeerd de cultuur van Hong Kong te tonen’, vertelt Lumli, ‘Het is een mix van Hongkongse protesten en eten: van een traditioneel broodje maakten we een helm, van eierwafels en melkthee een gasmasker en van visballetjes een bril. Zo proberen we Hongkongs cultuur hier te bewaren.’
In 2021 werd het grote M+ museum geopend in Hongkong. Vinden jullie dat het de Hongkongse cultuur goed weergeeft?
‘Nee’, zegt Lumlong fel. ‘M+ heeft nooit iets geëxposeerd wat te maken heeft met de Hongkongse protesten in 2019, wat een belangrijke herinnering is voor Hongkongers. De geest van Hongkong is afwezig in het museum. En een bekende foto van Ai Weiwei, waarop hij een middelvinger opsteekt naar het Tiananmenplein, die foto mocht niet in hun expositie.’
‘Gek genoeg vond Yung Hoi-Yan, een pro-Chinese politicus, dat het te veel “haat” tegen China verspreidde’, voegt Lumli toe. ‘Maar niks is minder waar: er komt een groot deel van de werken die daar hangen van Chinese kunstenaars. Het is dus geen museum van Hongkongers.’
Hoe denken jullie dat de toekomst van Hongkong eruitziet over tien jaar?
Allebei slaken ze een diepe zucht. ‘We zijn best pessimistisch’, begint Lumlong, ‘Als kunstenaars is het moeilijk leven in Hongkong. Voor veel Hongkongers draait hun cultuur slechts om het eten en een beetje shoppen. Dat snap ik, want onze cultuur is ook niet heel concreet. Dus dat betekent dat wij als kunstenaars harder moeten werken.’
‘We hopen de Hongkongse cultuur te bewaren’
Zo zien de gevolgen van de Chinese eenkindpolitiek eruit
‘Ja we zijn pessimistisch’, gaat Lumli verder. ‘Hongkong wordt ook wel een “culturele woestijn” genoemd. De mensen hebben het niet zo op kunst; het is een op geld gerichte plek. Toch kwam er in 2019 een duidelijke Hongkongse identiteit op, toen voor veel Hongkongers de gruwelen van China duidelijk werden. Een jaar later werd die bruut afgenomen door de nationale veiligheidswet. Maar wij die overzees zijn hopen de Hongkongse cultuur te bewaren. Er is een grote gemeenschap aan geleerden en experts in het buitenland die oorspronkelijk uit Hongkong komen. Misschien verdwijnt de Hongkongse cultuur wel in Hongkong, maar het zou goed kunnen dat die dan weer overal ter wereld verschijnt.’
Ai Weiwei zei ooit: ‘Als we veilig willen zijn, dan moeten we luid zijn.’ Hoe luid moeten jullie zijn?
Ze moeten hardop lachen. ‘Hoe luid?!’ roept Lumli.
‘Zo luid als we kunnen zijn’, zegt Lumlong stellig, ‘Het eerste jaar dat we hier in het VK waren, hielden we onze mond. Omdat we bang en verward waren. Maar we bedachten ons dat als we onze mond houden, we net zo goed in Hongkong hadden kunnen blijven.’
‘Ja, anders was weggaan uit Hong Kong nutteloos geweest’, gaat Lumli verder, ‘Eerlijk gezegd zullen we altijd bang blijven, hoe dapper we ook zijn. De Ierse dichter William Butler Yeats zei ooit: “In dromen begint verantwoordelijkheid.” Wij hebben een culturele verantwoordelijkheid. Dus ik weet niet hoe luid we daadwerkelijk zijn, maar we doen ons best.’
