Herni Ramdlaningrum, onderzoeker en activist, schetst een somber beeld van het leven in Cirebon op het Indonesische West-Java. In dit dorp protesteert de lokale bevolking al bijna twintig jaar tegen twee mede door ING gefinancierde kolencentrales: Cirebon 1 en 2. ‘Er is geen visserij meer en geen zoutwinning. Restaurants, garages, ze zijn allemaal gesloten. Je ziet de mensen daar werkloos zitten, onder de rook van de centrale. In dat gebied voel je je zo somber en donker. Mensen hebben hun oude levens verloren. Ze hebben de hoop opgegeven.’
Talloze demonstraties, brieven, onderzoeken, reportages, Kamervragen, rechtszaken en zelfs een ontmoeting met ING-vertegenwoordigers om de impact op mens en milieu aan te kaarten, hebben weinig uitgehaald. In de laatste brief, begin 2023, schrijft de bank – kort samengevat – dat beide centrales voldoen aan alle nationale en internationale normen. De financiering wordt niet gestopt.
‘Rubbish’, zegt Ramdlaningrum over die brief. Ze werkt voor Responsibank Indonesia, de Indonesische Eerlijke Bankwijzer, een collectief van vijftien milieuorganisaties dat beleid en praktijken van banken onderzoekt en de negatieve impact van hun financiering aankaart (zie kader). ‘ING ontkent alles en gaat helemaal niet in op de klachten en eisen van de gemeenschap.’
Smog en zure regen
Kolengestookte energiecentrales zijn hypervervuilend. De uitstoot van onder meer zwavel- en stikstofdioxide, CO2, fijnstof en zware metalen veroorzaakt smog en zure regen – zeer schadelijk voor de volksgezondheid. Maar Cirebon 1 – 660 megawatt, 595 miljoen dollar bouwkosten – ging met steun van ING en enkele Aziatische banken in 2012 gewoon van start. Vier jaar later kondigde ING aan te willen investeren in een tweede centrale, Cirebon 2.
De effecten van ruim tien jaar kolenverbranding zijn voelbaar, zegt Ramdlaningrum. Uit onderzoek in twee nabijgelegen gemeenschappen blijkt dat luchtwegaandoeningen tot de meest voorkomende ziekten behoren. Satellietbeelden die in 2022 geanalyseerd werden door CREA, een Fins milieuonderzoeksbureau, kleuren donkerrood van de hoge concentraties fijnstof. Volgens dat onderzoek heeft Cirebon 1 in 2022 440 mensen de dood in gejaagd door de luchtvervuiling, die zelfs tot het 220 kilometer verderop gelegen Jakarta reikt. Harvard-onderzoek berekende dat bestaande kolencentrales in Indonesië verantwoordelijk zijn voor 6.500 vroegtijdige overlijdens per jaar. En elke nieuwe kolencentrale zal naar schatting zo’n 600 Indonesische levens kosten.
Kolencentrales in Indonesië zijn verantwoordelijk voor 6.500 vroegtijdige overlijdens per jaar
Watervervuiling heeft de visserij en zoutwinning aangetast. ‘Sociale onrust wordt veroorzaakt door de komst van arbeiders van buiten, door scheidingen omdat mannen niet meer in het inkomen kunnen voorzien en door prostitutie’, aldus Ramdlaningrum. De kosten als gevolg van ziekten en verminderde productiviteit door Cirebon 1 kunnen volgens de onderzoekers oplopen tot 308 miljoen dollar. Tot slot liet de voormalige burgemeester van Cirebon zich omkopen, mede om protesten te smoren. Hij zit een celstraf van vijf jaar uit. ‘Dat ING dit blijft financieren, is in strijd met het eigen anticorruptiebeleid.’
Eerlijke Bankwijzer
UitklappenDe Eerlijke Bankwijzer is een samenwerking tussen Amnesty Nederland, Oxfam Novib, Milieudefensie, PAX en World Animal Protection en vergelijkt de acht belangrijkste aanbieders van particuliere betaal- en spaarrekeningen op de Nederlandse markt op duurzaamheidsthema’s zoals klimaat, mensenrechten en dierenwelzijn. Het doel is banken aan te zetten maatschappelijk verantwoord te opereren en klanten te informeren. De Eerlijke Bankwijzer valt onder de Eerlijke Geldwijzer, met soortgelijke initiatieven voor verzekeraars en pensioenfondsen.
Meer informatie: eerlijkegeldwijzer.nl.
Dat Cirebon 1 naar verwachting zeven jaar eerder dan gepland zal sluiten, maakt niet uit, zegt Ramdlaningrum. Cirebon 2 (1.000 megawatt, bouwkosten 1,74 miljard dollar), waarin ING nota bene een leidende rol heeft in het consortium van private partijen, zal naar verwachting de deuren openen, al is onduidelijk wanneer (de opening stond al in 2021 gepland). De financiering van Cirebon 2 is een schending van ING’s belofte uit november 2015 te stoppen met financiering van steenkool, zegt BankTrack, een campagneorganisatie gericht op het onderzoeken van banken. ING zelf schrijft op zijn website dat voor deze centrale een uitzondering is gemaakt vanwege de gemaakte afspraken.
ING meest gehecht aan fossiel
Banken nemen maar moeilijk afscheid van fossiele brandstoffen, maar van alle Nederlandse banken blijkt ING het meest gehecht aan fossiel, zo laat onderzoek keer op keer zien. Het verstrekken van financiering (leningen en beleggingen in aandelen en obligaties) aan bedrijven in de fossiele sector en andere vervuilers blijven de portefeuille van de bank domineren. Van de 9,1 miljard euro aan leningen en onderschrijvingen die de bank in de periode 2018-2020 aan energiebedrijven verstrekte, ging 75 procent naar fossiele brandstoffen. Veel meer dan wat de Rabobank en ABN Amro besteedden. Momenteel zit er ruim 1,1 miljard aan ING-beleggingen in 46 olie-, gas- en steenkoolbedrijven. De uitstoot die ING op deze manier financiert (73 megaton CO2 in 2022) is de hoogste van alle Nederlandse banken en bijna de helft van de uitstoot van Nederland.
ING’s investeringen schaden niet alleen het klimaat. Ook scoort de bank bijzonder slecht op mensenrechten. Zo laat recent onderzoek van de Eerlijke Bankwijzer zien dat ING financiële banden heeft met bedrijven die zich schuldig hebben gemaakt aan grove mensenrechtenschendingen. Van de 15 miljard aan leningen en garanties die tussen 2018 en 2023 door drie banken werden verschaft (ABN Amro, Rabobank en ING) aan tien geselecteerde mijnbouwbedrijven en olie- en gasproducenten kwam ruim 50 procent van ING. Ook blijkt ING met 132,4 miljoen dollar de grootste investeerder in die bedrijven. De bank heeft banden met negen van de tien onderzochte ontginningsbedrijven, waaronder Shell, TotalEnergies, Glencore en Trafigura.
Van alle Nederlandse banken blijkt ING het meest gehecht aan fossiele brandstoffen, toont onderzoek keer op keer
Elk door ING gefinancierd ontginningsbedrijf is door de jaren heen in verband gebracht met ernstige mensenrechtenschendingen in landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Zo maakten het Amerikaanse Freeport-McMoran in Indonesië en het Britse Rio Tinto zich in Myanmar, Guinea en Madagascar schuldig aan onder meer watervervuiling, landroof en geweld tegen lokale gemeenschappen. Het Franse TotalEnergies heeft gedwongen uitzettingen, vernietiging van bestaansmiddelen, schending van landrechten, en doodslag in Oeganda, Tanzania en Mozambique op zijn kerfstok staan. Bij het Canadese Barrick Gold zijn er getuigenissen van verkrachting, gedwongen uitzettingen, buitensporig gebruik van geweld en marteling in Papoea Nieuw Guinea en Tanzania. Het zijn maar enkele voorbeelden. De lijst met schendingen per bedrijf is bovendien verre van compleet, aldus het rapport van de Eerlijke Bankwijzer.
Hart van de olie-industrie
Ook aan de andere kant van de wereld zet ING-geld kwaad bloed, zo blijkt uit een videogesprek met John Beard uit Port Arthur, in het Amerikaanse Texas. Bijna veertig jaar werkte hij voor een raffinaderij van ExxonMobil. Nu is hij een activist die zich via het door hem opgerichte Port Arthur Community Action Network (PACAN) en de Nederlandse burgerbeweging Fossielvrij NL inzet voor milieugerechtigheid. In april vroeg Beard bij de aandeelhoudersvergadering van ING aandacht voor de problemen in zijn gemeenschap.
Reactie van ING
UitklappenING stelt zijn energieportefeuille ‘in lijn te willen brengen met de internationale klimaatdoelen’. Zo zegt de bank voortaan geen nieuwe olie- en gasvelden meer te financieren en wil ING zijn leningen voor olie- en gaswinning afbouwen naar nul in 2040. Vanaf 2026 gaat er geen geld meer naar nieuwe LNG-exportterminals. De bank gaat niet in op de vraag of ING zijn relaties met de bedrijven uit het rapport van de Eerlijke Bankwijzer gaat herzien. De bank laat weten niet in te gaan op ‘individuele klanten’.
Wel zegt de bank ‘graag met Amnesty International in gesprek’ te blijven ‘om te kijken hoe wij de vraag om meer openheid invulling kunnen geven en tegelijkertijd recht kunnen doen aan de vertrouwelijkheid van klantinformatie.’
Wat betreft de problemen rondom Cirebon, zegt ING verder dat de centrale volgens INGs experts voldoet de aan de ‘Indonesische emissienormen en de emissierichtlijnen van de Wereldbank.’ ING zegt n.a.v. een eerdere klacht van Responsibank onderzoek te hebben gedaan en gesprekken te hebben gevoerd met de centrale en de lokale gemeenschappen. De bank concludeerde dat ‘sommige NGO’s en lokale vertegenwoordigers niet volledig op de hoogte waren van de activiteiten die door Cirebon zijn opgezet voor gemeenschappen die door de bouw en exploitatie van de energiecentrale hun werk en bestaansmiddelen zijn kwijtgeraakt. We vonden dat de energiecentrale meer kon doen om de beschikbare programma’s voor het herstel van levensonderhoud te promoten en te communiceren, evenals het bestaande lokale klachtmechanisme.’
Over de problemen in Port Arthur zegt ING: ‘LNG-terminals voor vloeibaar gas spelen een cruciale rol in de wereldwijde levering van gas over zee daar waar transport via pijpleidingen fysiek, economisch of politiek niet mogelijk of onwenselijk is.’
ING stelt ook zijn energie-portefeuille ‘in lijn te willen brengen met de internationale klimaatdoelen. Zo financiert ING geen nieuwe olie- en gasvelden en bouwen we onze leningen voor olie- en gaswinning af naar nul in 2040. ING heeft bovendien besloten ons doel voor financiering van hernieuwbare energie te verdrievoudigen, naar EUR 7.5 miljard leningen per jaar in 2025.’ Tot slot zegt de bank: ‘De samenleving is in transitie naar een economie met weinig CO2-uitstoot. Dat geldt zowel voor onze klanten als voor ING. We financieren veel duurzame activiteiten, maar we financieren er nog altijd meer die dat niet zijn.’
Port Arthur, een kustplaats niet ver van Houston, aan de Golf van Mexico, is het centrum van de fossiele en petrochemische industrie. Het dorp met zo’n 57 duizend inwoners is omgeven met Amerika’s grootste olieraffinaderijen, exportterminals voor vloeibaar gas (LNG) en petrochemische fabrieken van fossiele reuzen als Chevron, BASF en ExxonMobil. Vanuit zijn keuken ziet Beard, geboren en getogen in Port Arthur, Amerika’s grootste raffinaderijen liggen ronken.
Sinds 2016 heeft ING financieel bijgedragen aan de bouw van minstens negen LNG-terminals aan de Amerikaanse kust voor in totaal zo’n zeven miljard dollar. De bank is de derde grootste financier van deze projecten. Amerikaans gas blijkt een welkom alternatief voor Gronings en Russisch gas.
Zwarte spikkels
John Beard is opgegroeid temidden van de stank, vervuiling en uitstoot. ‘Je ziet de zwarte spikkels op de auto’s en onze fruitbomen.’ Als Beard klaagde over de stank, zei zijn vader, die ook 44 jaar voor de industrie werkte: ‘Zoon, niet ruiken, dat is de geur van geld.’ Beard: ‘Als we op vakantie gingen, stopten de hoofdpijn, neusbloedingen en loopneuzen, die meteen weer terugkwamen bij thuiskomst. En dat is nog steeds zo.’ Het kan niet anders, zegt hij, dan dat dat komt door de industrie.
‘We leven en werken hier onder de rook van de grootste vervuilers’, zegt Beard. ‘Ze stoten 24 uur per dag giftige gassen uit, in de lucht die wij inademen. Port Arthur heeft meer gevallen van kanker en luchtwegaandoeningen dan andere delen van de staat.’ Zijn eigen zoon onderging een niertransplantatie en zijn dochter overleefde een agressieve hersentumor. ‘Vrienden en voormalige klasgenoten overleden aan kanker of COPD. Een recente studie heeft aangetoond dat Port Arthurs lucht tot de slechtste van de VS behoort.’
Blijf op de hoogte. Ontvang de Wordt Vervolgd Nieuwsbrief
De hele keten, van de winning tot het transport, is schadelijk, zegt Beard. ‘Het gas wordt uit de grond gehaald, uit het Permian Basin, op land van onze voorouders en van inheemse gemeenschappen.’ De gaswinning uit dit bassin stoot bovendien grote hoeveelheden methaan uit, en gaslekkages vergroten het broeikaseffect. ‘Het wordt vervoerd via pijpleidingen die het milieu schaden, naar de grote fabrieken en raffinaderijen hier aan de kust, met luchtverontreiniging tot gevolg.’
En, voegt Beard toe, Port Arthur werd getroffen door meerdere orkanen. ‘Veroorzaakt door klimaatverandering, waar deze bedrijven aan bijdragen.’
Armoede
Ooit bracht de industrie welvaart, zegt Beard. Zijn vader kon er een huis en auto van kopen, en zijn zoon naar school sturen. Maar tijdens de oliecrisis in de jaren 70 werden veel mensen ontslagen, zegt Beard. ‘Daarna werden steeds minder mensen lokaal aangenomen, onder meer door automatisering.’ En racisme, voegt hij – zelf ook een persoon van kleur – toe. ‘De mensen die de werving deden, zijn wit. Zij werven mensen die op hen lijken.’
Rondom Port Arthur worden miljarden verdiend, benadrukt hij. ‘Maar de gemeenschap zelf, grotendeels van latino en Afrikaanse afkomst, is arm en er is veel werkloosheid. Een derde van de huishoudens moet leven van minder dan 22.000 dollar per jaar! Ze zijn slecht verzekerd en hebben beperkte toegang tot medische zorg, wonen in slechte huizen en straten. Ze hebben gewoon het geld en de kennis niet om zich te verzetten.’ Volgens landelijke datatellingen leeft zo’n 27 procent van de inwoners in Port Arthur in armoede, fors meer dan het nationale gemiddelde.
Ooit bracht de industrie welvaart, zegt John Beard. Zijn vader kon er een huis van kopen, en zijn zoon naar school sturen
Kalkoenen
Beard wordt tijdens het gesprek steeds feller. ‘De bedrijven delen onderwijsbeurzen, fietsen en kalkoenen uit tijdens Thanksgiving, of organiseren lokale clean-up campagnes, maar hun verantwoordelijkheid nemen ze niet’, raast hij. ‘Het is een fractie van het geld dat ze verdienen. We willen dat ze meer investeren in hernieuwbare energie, en dat ze betalen voor de schade die ze hebben aangericht.’
Jarenlang probeerde Beard als gemeenteraadslid in gesprek te gaan met de bedrijven. ‘Maar dat hielp niet. Nu proberen we het via de gerechtelijke weg, we vechten hun vergunningen aan.’ Vorig jaar vocht PACAN met succes de uitstootvergunning aan van de Sempra Port Arthur LNG-exportterminal, mede gefinancierd door ING. ‘Ze weigerden een technologie in Port Arthur toe te passen, die ze elders wel gebruiken, en waarmee ze hun uitstoot met 40 procent zouden kunnen verminderen.’
Ook richt Beard met PACAN zijn pijlen op de financiers, zoals ING. ‘We proberen de bank aan te spreken en ze te overtuigen over te stappen op hernieuwbare energie. Financier geen fossiele projecten meer. Die investeringen worden minder waard.’ Stel je voor, zegt Beard, ‘dat je dat geld investeert in hernieuwbare energie’.
Beard is ‘een gevangene van de hoop’, zegt hij. ‘Ik wil het leven hier verbeteren en ik geloof dat we kunnen winnen als we ons verenigen. ING-mensen hebben toch ook families en kinderen? Als de industrie zo mooi en goed is, bouw dat dan in je eigen achtertuin!’
Maar in Indonesië zijn ze het zat, zegt Herni Ramdlaningrum. ‘We hebben alles gedaan, het bewijs ligt er, en toch doet ING niets. Wat moeten we nog meer doen om het hart van ING-mensen te openen?’ En dan is de nieuwgekozen president van het land ook nog eens de eigenaar van Indonesiës grootste kolenmijn, zegt ze. ‘Er moet in Nederland maar wat gebeuren.’
Klimaatzaak
En dat lijkt te gebeuren. Begin dit jaar werd ING voor de rechter gedaagd, door Milieudefensie dat zegt dat de bank niet alleen bijdraagt aan ‘gevaarlijke klimaatverandering’, maar ook niet meer dan ‘babystapjes’ zet in de aanpak ervan, ondanks de talloze rapporten die het afgelopen decennium over de bank verschenen zijn. Milieudefensie eist halvering van de uitstoot en een stop op de samenwerking met vervuilers. Het is de eerste rechtszaak tegen een Nederlandse bank, waarmee de schijnwerpers niet langer enkel op de vervuilers en mensenrechtenschenders gericht zijn, maar ook op de organisaties die dit mogelijk maken, zoals banken en pensioenfondsen. Ramdlaningrum vestigt de hoop ook op de consument: ‘We hopen dat de mensen in Nederland gaan nadenken over waar ze hun geld stallen. Jullie mogen genieten van de vrijheid van meningsuiting, van frisse lucht. Dat willen wij ook. Dat geld van klanten van ING vernietigt ons land, onze luchten en oceanen.’
Manon Stravens is onderzoeksjournalist en werkt daarnaast voor Profundo, een onderzoeksbureau dat de methodologie van de Eerlijke Geldwijzer mede ontwikkelde en beleidsanalyses doet.
