‘Ik heb nog altijd gemengde gevoelens over mijn vrijlating’, zegt de Russische oppositiepoliticus Ilja Jasjin (41) op een zonnige novemberdag in Amsterdam, vier maanden na de grote gevangenenruil waarbij 26 gedetineerden uit Russische en westerse gevangenissen zijn uitgewisseld. Jasjin is een van Vladimir Poetins belangrijkste tegenstanders en was daarmee ook een prominente politieke gevangene. In 2022 werd hij veroordeeld tot 8,5 jaar cel onder de eerder dat jaar ingevoerde wet ‘tegen het verspreiden van nepnieuws’, vanwege zijn afkeuren van Poetins invasies van Oekraïne.
Al sinds Ruslands annexatie van de Krim in 2014 sprak hij zich hiertegen uit. Net als mede-Kremlincritici Aleksej Navalny en Vladimir Kara-Moerza zat Jasjin een groot deel van zijn gevangenschap in eenzame opsluiting, volgens de Nelson Mandela-regels van de VN een vorm van marteling.
‘Aan de ene kant ben ik nu heel blij dat ik kan genieten van mijn vrijheid’, vertelt de energiek ogende Jasjin, die al in zijn tienerjaren politiek actief werd. ‘Het is een magisch gevoel om je ouders te kunnen bellen, te genieten van lekker eten, tijd door te brengen met vrienden, te mogen wandelen in de stad.’
Maar, vervolgt hij: ‘Aan de andere kant is het zwaar om te beseffen dat veel van mijn kameraden nog steeds achter de tralies zitten, en zij niet van deze vrijheid kunnen genieten. Bovendien voelt het niet alsof ik ben vrijgelaten, want ik ben weggestuurd uit mijn eigen land en ben dus feitelijk gedeporteerd. De onmogelijkheid om terug te keren naar huis, naar mijn land, naar mijn stad – dat vreet aan me. De Duitse overheid heeft me politiek asiel aangeboden maar dat heb ik geweigerd, want ik voel me geen asielzoeker. Ik hoef voor niemand bang te zijn, ik hoef voor niemand te vluchten. Nu hebben ze me een verblijfsvergunning gegeven. Maar dat betekent niet dat ik niet terug zal gaan naar Rusland. Mijn hoofddoel is om daar politiek te bedrijven.’
Wat wilde Poetin volgens u bereiken met de gevangenenruil?
‘Ik denk dat Poetin vooral een persoonlijk doel had: om zijn huurmoordenaar Vadim Krasikov (een spion die in Duitsland tot levenslang veroordeeld was na de moord op een Tsjetsjeense man in Berlijn in 2019, red.) terug naar Rusland te krijgen. Ik denk niet dat de ruil een graadmeter van zijn politieke kracht was. Naar mijn mening is Poetin helemaal geen sterke leider. Een sterke leider sluit zijn critici niet op, sluit geen onafhankelijke media en vermoordt geen politieke tegenstanders, maar verslaat zijn tegenstanders tijdens open verkiezingen.
Ik denk dat de gevangenenruil vooral de kracht van de westerse wereld heeft gedemonstreerd, en de trouw van politici in Europa en in de VS aan westerse waarden – de waarde van het menselijk leven. Westerse politici stonden voor een moeilijk dilemma: aan de ene kant moesten ze moordenaars vrijlaten, echte criminelen. Aan de andere kant konden ze zestien mensenlevens redden. Ze hebben laten zien dat de mensenlevens prioriteit hebben. Daarvoor heb ik respect.’
Dat Oekraïne niet was meegenomen in de gevangenenruil schept een verontrustend precedent, zei de burgemeester van Kyiv. Ook Belarussische politieke gevangenen vielen buiten de boot. Hoe denkt u hierover?
‘Ik ben ook verdrietig en boos dat er geen Oekraïense en Belarussische gevangenen bij waren. Zoals jullie begrijpen was ik niet betrokken bij het maken van de uitruillijst. Ik realiseerde me pas dat het om een gevangenenruil ging, toen ik al in het vliegtuig zat. Maar nu ik vrij ben, kan ik met westerse politici spreken, zoals onlangs met president Emmanuel Macron van Frankrijk. Daarbij benadruk ik altijd dat bij dit soort uitwisselingen in de toekomst ook Oekraïense en Belarussische burgers op de lijsten geplaatst moeten worden. We zitten in dezelfde positie, we zijn allemaal familie.’
‘Wat een Russische patriot en een Russische politicus tijdens deze oorlog zouden moeten doen: mensen de waarheid vertellen’
Waarom vond u het belangrijk om op YouTube over de massamoord in het Oekraïense stadje Boetsja een video te publiceren – de video waarvoor u bent veroordeeld?
‘Het is mijn missie om de waarheid over de oorlog te vertellen. Formeel werd ik alleen voor de Boetsja-video vervolgd, maar al sinds het begin van de oorlog in 2022 maakte ik wekelijks video’s waarin ik ook sprak over oorlogsmisdaden en de criminele aard van de oorlog die Poetin heeft ontketend. In totaal zijn die video’s tientallen miljoenen keren bekeken. Dat is wat een Russische patriot en een Russische politicus tijdens een oorlog zouden moeten doen: mensen de waarheid vertellen. Dat deze oorlog een buurland verwoest en gevaarlijk is voor ons land. Ik was me er heel bewust van dat ze me in de gevangenis zouden stoppen, maar voor mij was het een principekwestie.’
Vlak na uw aankomst in Duitsland riep u Russen die daar wonen op om met hun familie en kennissen in Rusland te praten, om hen uit Poetins oorlogspropaganda te trekken. Werkt dat?
Jasjin zucht diep. ‘Kijk, het is duidelijk dat het een druppel op een gloeiende plaat is wanneer twee of drie mensen vijf keer bellen naar hun kennissen in Rusland. Maar als 20 of 30 duizend mensen dit doen, kan dat misschien de publieke opinie in Rusland veranderen. Mijn idee is om grootschalige bewustwordingscampagnes te organiseren. En om zo veel mogelijk Russen die in het buitenland wonen hierbij te betrekken. Ik ben al in Vilnius geweest, in Warschau, in Parijs, in Budva, in Praag, in Barcelona. Bij elke bijeenkomst waren zo’n vijf- tot zevenhonderd mensen. Dit is de belangrijkste reden waarom ik nu in Amsterdam ben, morgen houd ik een bijeenkomst in debatcentrum De Rode Hoed.
Er wonen veel Russen in het buitenland en die hebben iemand nodig die voor ze opkomt. Ik wil de vertegenwoordiger worden voor de mensen die naar deze bijeenkomsten komen. Maar óók voor de mensen die nog steeds in Rusland wonen en hetzelfde denken als wij, maar zich daar niet politiek kunnen laten vertegenwoordigen. Ik spreek namens hen en kom op voor hun recht om in een vrij, vreedzaam en beschaafd land te leven.’
‘Een van mijn missies is het versterken van de pro-democratische beweging. Zoek wat ons verenigt, niet wat ons van elkaar vervreemdt’
Volgens sommige Russen moet er meer aandacht komen voor de positie van de etnische niet-Russische inwoners van Rusland. Hoe ziet u dit?
‘Ik denk dat het ultieme antwoord voor dit soort discussies, de echte federalisatie van Rusland is. Mijn land heet wel de Russische Federatie, maar dat is het alleen in naam. Poetins overheidssysteem is heel verticaal. Al het gezag en → geld is geconcentreerd in Moskou, waar besloten wordt hoe mensen duizenden kilometers van de hoofdstad vandaan moeten leven. Ik heb zelf op gemeentelijk niveau gewerkt (als afgevaardigde in een Moskous stadsdistrict, red), en ben een voorstander van de ontwikkeling van zelfbestuur. Ik weet zeker dat als we meer geld, bevoegdheden en mogelijkheden geven aan mensen op lokaal niveau, Rusland hierdoor sterker en meer verenigd zal worden.’
Meer interviews? Ontvang de Wordt Vervolgd Nieuwsbrief
Samen met Vladimir Kara-Moerza, die tegelijkertijd met u vrijkwam, en Julia Navalnaja organiseert u een mars in Berlijn (waarmee zij onder andere de terugtrekking van Rusland uit Oekraïne eisen, red.). Hoe kwam die samenwerking tot stand?
‘Zij zijn mijn bondgenoten en mijn vrienden. We zijn al jaren persoonlijk en politiek heel close.’
We vragen dit omdat er in de Nederlandse media veel geschreven wordt over de fragmentatie van de Russische oppositie.
Jasjin barst in lachen uit. ‘Uw media zijn erg oplettend. Maar zonder grappen… het is duidelijk dat de Russische democratische oppositie op dit moment verre van eensgezind is, dat de situatie dramatisch is. Een van mijn missies is het versterken van de pro-democratische beweging. En het organiseren van deze mars in Berlijn, is een stap in de goede richting. Het idee is om politieke eisen (gericht aan het regime van Poetin, red.) te formuleren die ons naar elkaar toe brengen. Zoek wat ons verenigt, niet wat ons van elkaar vervreemdt.’
Hoe heeft u de Amerikaanse verkiezingen ervaren?
‘Het is natuurlijk heel belangrijk, veel in de wereld hangt ervanaf. Maar we moeten ons realiseren dat in Amerika niet alles door één persoon wordt besloten. Gelukkig zijn daar werkende democratische instituten: een parlement, een onafhankelijke rechterlijke macht. Ik hoop dat die instituten en de Amerikaanse samenleving zullen voorkomen dat Donald Trump het Poetin toestaat om sterker te worden.’
