Brandon Bryant (29) bestuurde jarenlang vanuit Oklahoma drones die vlogen boven Irak‚ Pakistan en Afghanistan. Hij wist dat door zijn werk slachtoffers vielen‚ maar pas bij zijn afzwaaien besefte hij op welke schaal. ‘Ik ben een oorlogsmisdadiger‚ ik heb 1.626 doden op mijn geweten.’

Het is de avond van de tweede vertoning van Drone tijdens het documentairefestival IDFA in Amsterdam. De goedgevulde grote zaal van filmtheater Tuschinski heeft zich tachtig minuten laten informeren over hoe de VS de onbemande vliegtuigjes inzetten bij bombardementen in Irak‚ Pakistan en Afghanistan. Over hoe het land dankzij deze drones oorlog voert in staten waarmee het officieel niet in oorlog is‚ zonder daarover verantwoording te hoeven afleggen. Over hoe daarmee een gevaarlijk precedent is geschapen: 87 landen beschikken inmiddels over militaire drones. En over het effect van de drones op de levens van nabestaanden en andere bewoners van het Pakistaanse Waziristan‚ het ‘tribale’ berggebied langs de Afghaanse grens‚ waar veel drone-aanvallen plaatshebben. ‘Alleen als het bewolkt is‚ horen we ze niet’‚ zegt een van hen.

Een soort dienstplicht

Als het licht aangaat‚ stapt een man met baseballpet het podium op. Het is de 29-jarige Brandon Bryant‚ voormalig bestuurder van drones‚ die in de film over zijn werk vertelt – vol schuldgevoel‚ bitterheid en frustratie. Hij krijgt een stormachtig applaus. Toeschouwers die hem daarna een vraag stellen‚ prijzen hem eerst om zijn moed.

Heeft die lof hem goed gedaan‚ wil ik weten als ik hem een paar dagen later tref aan de ontbijttafel van zijn Amsterdams hotel. Heeft het iets van zijn schuldgevoel verlicht? In het geheel niet‚ zegt hij direct. ‘Ik voel me er erg verscheurd over. Mensen zeggen dat ik moedig ben‚ ze bedanken me omdat ik de publiciteit heb gezocht. Maar ze zouden me moeten haten. Ik ben een oorlogsmisdadiger. Dat ik publiekelijk vertel over drones en wat ze aanrichten‚ zie ik als mijn straf‚ als een soort dienstplicht die ik moet vervullen. Maar ik beleef er geen plezier aan en het biedt me geen verlossing van mijn zonden. Dat is onmogelijk.’

Hoe kun je je vermaken als je deel hebt uitgemaakt van een moordmachine‚ als je weet dat je het leven van mensen hebt vernietigd?

De Noorse filmploeg die Drone maakte‚ ontfermt zich deze dagen over Bryant. De Noren nemen hem mee uit eten‚ gaan met hem naar debatten. Maar ook dat kan Bryant niet bekoren. ‘Hoe kun je je vermaken als je deel hebt uitgemaakt van een moordmachine‚ als je weet dat je het leven van mensen hebt vernietigd? Ooit was ik een positief ingesteld mens‚ totdat ik in dienst ging. Nu ben ik pessimistisch. Over mijn leven‚ over alles.’

Bryant groeide op als ‘gewone’ Amerikaanse jongen in Montana. Als eerste in zijn familie ‘sinds de Amerikaanse Burgeroorlog’ besloot hij in het leger te gaan‚ vooral omdat hij dan een gratis opleiding kon volgen. Het werd de luchtmacht.

Niet kieskeurig

Na een basistraining van anderhalf jaar kwam hij terecht bij een geheime eenheid in New Mexico die drones bestuurde. ‘Dat was eigenlijk toeval. Drone-bestuurder is geen baan waarop je solliciteert‚ het bestaat niet in het publieke domein. Je krijgt het opgedragen. Kieskeurig was de luchtmacht niet toen ik begon: ze hadden veel bestuurders nodig‚ omdat het aantal drone-operaties enorm groeide.’

Bryant en zijn collega’s werkten in ploegen‚ in een soort container zonder ramen‚ met veertien beeldschermen. Ze vergaarden informatie over veronderstelde vijanden van de VS aan de andere kant van de wereld‚ door ze te volgen met de camera’s in‚ meestal‚ de Predator (roofdier)‚ een ruim acht meter lang slank grijs toestel dat twee Hellfire-raketten kan afvuren. Als het doelwit moest worden uitgeschakeld‚ was het ‘richten en klikken’ – waarna een eind kwam aan een of meer levens in Afghanistan‚ Irak of Pakistan.

Nachtploeg

Bryant maakte lange dagen‚ vaak diensten van twaalf uur lang. De nachtploeg had zijn voorkeur‚ als het rustig was. Het werk leek op de computerspelletjes die hij vroeger speelde. ‘De grap thuis was dat ik mijn hele leven voor dit werk had geoefend’‚ zegt hij zonder te lachen. ‘Mijn familie was trots op me‚ omdat ik me inzette voor mijn vaderland. Ik liet het hen geloven‚ en vertelde alleen in grote lijnen wat mijn werk inhield. Ik geloofde er zelf ook in‚ voor een tijdje.’

Erewoord

De eerste keer dat Bryant een drone bestuurde‚ was meteen traumatisch. Vanuit de lucht zag hij een oogvormige plek in een asfaltweg in Irak‚ wat duidde op een bermbom‚ wist hij van zijn training. Tegelijkertijd wist hij dat een wagen met Amerikaanse soldaten op weg was naar die plek. Ze konden echter niet gewaarschuwd worden: ze hadden hun stoorzenders aan‚ juist om radiografische signalen voor bermbommen te verstoren‚ waardoor ze zelf onbereikbaar waren.

De “slechteriken” die wij observeerden waren ook goede vaders. Je zag ze voetballen met hun kinderen

Via de camera in zijn drone zag Bryant hoe de auto explodeerde. ‘Het enige wat we hadden kunnen doen‚ was op tijd een raket afvuren op die plek om de bom onschadelijk te maken. Maar dat wist ik toen nog niet en ik kreeg ook geen bevel daartoe. Het was de eerste keer dat ik mensen zag sterven. Ik was 21 jaar.’

Niet lang daarna zei Bryant tegen zijn chef dat hij geen mensen wilde doden‚ dat hij het emotioneel niet aankon. Hij zal wel moeten‚ kreeg hij te horen‚ hij had een eed gezworen. ‘Mijn opa zei altijd: wie zich niet aan zijn woord houdt‚ is niets waard. Je erewoord is het enige van waarde in deze wereld. Zo ben ik opgevoed. Dus ik ging door.’

Schokkend van de pijn

In de ruim vier jaar die volgden‚ zag hij meer mensen sterven. In Afghanistan zag hij hoe een man zijn been verloor bij een aanval door een andere drone. ‘Na een aanval blijft een drone altijd boven een gebied cirkelen‚ daardoor zag ik hoe hij schokkend van de pijn doodbloedde. Vanuit een drone zie je alleen silhouetten‚ geen gezichtsuitdrukking. Maar je kunt een man van een vrouw onderscheiden‚ en kinderen al helemaal.

‘De mensen die wij observeerden‚ waren slechteriken‚ werd ons verteld. Maar het waren ook goede vaders. Je zag ze voetballen met hun kinderen‚ je zag hoe ze hen knuffelden. Je zag ze boeken lezen. Een keer zag ik een bruiloft‚ met mensen die zich duidelijk vermaakten. We hoorden dat ze hun vrouwen onderdrukten‚ maar ik zag mannen die van hun vrouw hielden‚ die hen omhelsden. Ik zag gelukkige gezinnen. Je hoeft de gezichten daarvoor niet te zien‚ dat zie je aan de interactie.’

Ze gaven ons nooit namen van onze doelwitten of van de organisatie waartoe die zouden behoren‚ Al Qaida of de Taliban of zo

Zijn opdrachten ontving hij als chatbericht van de ‘klant’‚ waarmee meestal de CIA werd bedoeld. Zo’n contact kon vanaf elke plek op de wereld meekijken op zijn scherm en was alleen bekend onder een schuilnaam. ‘Green pred’‚ heette zo’n contact bijvoorbeeld‚ herinnert Bryant zich‚ verwijzend naar predator (roofdier). ‘Ze gaven ons nooit namen van onze doelwitten of van de organisatie waartoe die zouden behoren‚ Al Qaida of de Taliban of zo. Tussen de veiligheidsdiensten en het leger heerst veel wantrouwen.’

Kraaien en raven

In de instructies werden de ‘prooien’ ontmenselijkt. ‘Kinderen werden “kraaien” genoemd‚ vrouwen waren “raven” en de mannen waren “mams”‚ military aged men. “Je ziet drie kraaien‚ drie raven en drie mams. Houd ze twaalf uur in de gaten”‚ luidde zo’n opdracht bijvoorbeeld. Alle jongens boven de 12 zijn oud genoeg om strijder te zijn en dus gerechtvaardigde doelwitten voor het Amerikaanse leger.’

Bryant heeft als drone-operator zelf zeven keer een raket afgevuurd‚ waarbij dertien doden vielen. Een keer was dat op een auto bij Mosul‚ Noord-Irak‚ vanwaar drie mannen mortieren afvuurden. Het is een actie waar Bryant nog altijd achter staat.

Flippen

Maar bij zijn afzwaaien kreeg hij een vel papier met statistieken‚ waarop stond wat hij bereikt had: in de jaren dat hij drones had bestuurd‚ waren 1.626 mensen gedood‚ onder wie slechts 748 mensen wier naam bekend was. ‘Gefeliciteerd’‚ zeiden zijn meerderen‚ maar Bryant ‘flipte volledig’. ‘Ik had verwacht dat er hooguit tweehonderd doden waren gevallen‚ en dan vooral militaire strijders. Niet dit. Ik was verantwoordelijk voor hun dood‚ ik had de informatie en de beelden geleverd op basis waarvan over hun dood was beslist‚ ik was de gids voor andere dronebestuurders die hun leven kwamen vernietigen. Al haalde ik de trekker niet over‚ ik droeg bij aan hun dood. Die last zal ik mijn hele leven met me moeten meedragen.’

Van slechts 748 van de 1.626 droneslachtoffers die Bryant op zijn geweten zegt te hebben‚ is de naam bekend

Nog altijd deed Bryant niet veel met deze ervaring. Dat veranderde toen hij in 2012 levensgevaarlijk gewond werd. Tijdens een training bij de ‘reguliere’ luchtmacht‚ waar hij had bijgetekend‚ kreeg hij een boomstam op zijn lichaam. Hij lag volkomen in de kreukels‚ werd geopereerd en daarna naar huis gestuurd‚ althans het huis van zijn moeder‚ waar hij toen woonde. Daar werd hij volkomen aan zijn lot overgelaten‚ vond hij. Verbitterd‚ vol pijn en in de veronderstelling dat hij stervende was‚ besloot hij zijn verhaal te vertellen aan twee journalisten van Der Spiegel‚ ‘als laatste dienst aan deze wereld’.

Guantánamo Bay

Sindsdien sprak hij op een hoorzitting van de VN en kwam hij in contact met Reprieve‚ de Britse mensenrechtenorganisatie opgezet door de Britse advocaat Clive Stafford Smith‚ die onder meer terreurverdachten bijstaat in de gevangenis op Guantánamo Bay. Het gebruik van drones is een stap verder dan Guantánamo‚ zegt Smith in de documentaire Drone: verdachten worden niet meer zonder vorm van proces opgesloten‚ maar gewoon geëlimineerd.

Hoeveel van die mensen die we doden zijn echte strijders? De waarheid is dat we het niet weten

Bryant is het ermee eens. ‘Hoeveel van die mensen die we doden zijn echte strijders? De waarheid is dat we het niet weten. Mensen in de VS haten me omdat ik dit nu overal vertel‚ ze zien me als een verrader. Dat zeggen ze in e-mails en in berichten op Facebook. Sommigen van mijn vroegere collega’s op de basis hebben me dat ook laten weten. Destijds beschouwde ik ze als vrienden‚ als mijn militaire familie‚ maar nu spreek ik niemand meer van hen. Ze krijgen problemen als ze met mij contact hebben‚ is hun gezegd. Ik ben enorm in ze teleurgesteld. Ik verwachtte dat ze naar voren zouden komen en zich ook zouden uitspreken. In plaats daarvan zijn het fucking lafaards.’

Oorlog en vernietiging

Bryant stroopt zijn mouwen op‚ en toont zijn vele tattoos: op zijn linkerarm prijkt een enorme draak‚ op de rechter zwarte runentekens. De linkerarm symboliseert oorlog en vernietiging‚ legt hij uit‚ op de andere staan Noorse Futhark-runen‚ die bescherming en genezing bieden. ‘Dit is het symbool voor de zon‚ dit is om je te zegenen‚ dit teken staat voor licht in het donker’‚ wijst hij.

Als iemand behoefte heeft aan genezing‚ heel letterlijk‚ is Bryant het wel. Hij heeft nog altijd last van trauma’s‚ waarvoor hij in therapie is‚ en hij heeft voortdurend pijn als gevolg van het ongeluk. ‘Elk moment in mijn leven voel ik pijn. Ook nu: mijn rug is killing me. Het is een hele opgave uit bed te komen‚ maar of ik blijf liggen of met jou kom praten maakt niet uit: de pijn moet ik toch verdragen.’

Auto

Bang voor vervolging door Justitie in de VS is Bryant niet. Hij heeft geen geheime informatie gelekt en hij beschikt er ook niet over‚ zegt hij. Maar ook zonder dat wacht hem geen rooskleurig bestaan. ‘Ik zal een tijdje in mijn auto leven. Mijn moeder is verhuisd naar een kleinere woning‚ waar weinig ruimte is. Ze steunt mij‚ net zoals mijn drie jongere zussen en mijn broer‚ maar ik wil hun niet tot last zijn. Werk heb ik niet. Ik heb een tijdje gezocht‚ maar zonder resultaat. Niemand wil een getraumatiseerde oorlogsveteraan aannemen‚ die de hele tijd in de media is.’

Biografie

NAAM Brandon Bryant (1985) GROEIDE OP in Missoula in de VS‚ waar hij uitblonk op de middelbare school GING WERKEN bij de Amerikaanse luchtmacht omdat hij zo een gratis opleiding kreeg KWAM na een basistraining bij een eenheid in New Mexico die drones bestuurde ZWAAIDE vierenhalf jaar later af‚ vol wroeging en lijdend aan een post-traumatisch stresssyndroom TEKENDE BIJ bij de ‘reguliere’ luchtmacht‚ waar tijdens een training een boomstam op hem viel‚ wat hem bijna zijn leven kostte ZOEKT SINDS eind 2012 de publiciteit om te waarschuwen tegen de Amerikaanse drone-operaties

Wordt Vervolgd, maart 2015