Hoe lang is de arm van Beijing?

Tot nu toe was het een ongeschreven verhaal: de Communistische Partij van China probeert kritische Chinezen die in het Westen wonen de mond te snoeren en te manipuleren. Dat zeggen vier Chinezen die in Nederland werken en studeren. De dissidenten tegen wil en dank vertellen over afluisterpraktijken en bedreigingen: ‘Als ik had gedemonstreerd, zou dat mijn leven hebben geruïneerd.’

Stationsrestauratie Leiden, 14 mei 2008
Petra Gao zal het geluid van de kogelregen die een eind maakte aan de studentenprotesten in het Beijing van 1989 – op 4 juni exact 19 jaar geleden – nooit vergeten. ‘Ik was negen en woonde dicht bij het Tiananmenplein’, zegt ze. ‘Vanuit ons huis hoorde ik de geweerschoten.’

Eén van de hongerstakers op het Plein van de Hemelse Vrede was de toen 20-jarige Zhimin Tang. ‘Eigenlijk wist ik weinig van de politieke toestand. Later, in Nederland, leerde ik veel over het ware China. Ik besefte dat ik daar een levende dode was, en dat dat voor het bestaan van de meeste Chinezen nog altijd geldt.’

Te gevaarlijk

We zitten met de twee in de stationsrestauratie van Leiden. Aan de overkant van de tafel een ander Chinees duo, dat anonimiteit prefereert. ‘Het is gewoon te gevaarlijk om on the record te praten’, zeggen ze. Ademloos luisteren ze naar het verhaal van Mona Zhimin Tang, die zonder schroom terugblikt op een reis naar China, enkele jaren geleden. Een reis die duidelijk maakte dat de ‘lange arm van Beijing’ tot in Nederland reikt.

Hotel

Guiyang, 13 februari 2005
Mona Zhimin Tang: ‘Chinezen bewust maken van de hemeltergende situatie waarin zij woonden en werkten — dat was wat ik me had voorgenomen toen ik drie jaar terug met twee mensen van de Empowerment Foundation, een Nederlandse ontwikkelingsorganisatie, en een onafhankelijke fotograaf naar de Volksrepubliek reisde. We werkten eerst vanuit een hotel in Guiyang. Op de eerste avond werd ik in de lobby klemgezet door twee mannen en twee vrouwen. Ze pakten me vast: “Jij bent Zhimin Tang.” Iemand zei dat ze van de Chinese veiligheidsdienst waren. We verlieten het hotel via een geheime tunnel, waarna ik in een auto werd geduwd. Op een mij onbekende plek werd ik met camera’s om me heen ondervraagd door acht mensen.’

Maffiafilms

‘Ze zeiden dat ik veilig was als ik mee zou werken. Op mijn vraag of ik een glas water kon krijgen, zeiden ze: “Natuurlijk, je bent onze gast, en we hebben je uitgenodigd voor een speciaal gesprek.” Ik antwoordde dat ik dit soort uitnodigingen alleen uit maffiafilms kende. “Je bent niet veranderd”, lachten ze. “We volgen je al sinds je in Beijing studeerde. Sindsdien zijn we je in de gaten blijven houden. Ook hebben we je geboorteplaats bezocht. We kennen je familie.” Ze zeiden ook te weten van mijn leven in Nederland. Dat bewezen ze door onder meer de namen van mijn kinderen te noemen.

Wat hen fascineerde was of ik voor Amnesty International werkte. ‘Die organisatie is de grootste vijand van de Chinese staat’, zeiden ze

‘Wat hen fascineerde was of ik voor Amnesty International werkte. “Die organisatie is de grootste vijand van de Chinese staat”, zeiden ze. Dat ik lid was kon ik met een zuiver geweten ontkennen. Verder vroegen ze vooral naar mijn relatie met de Falun Gong. Die spirituele beweging is door de Chinese autoriteiten verboden en sympathisanten worden ernstig onderdrukt. Daar moest ik “ja” op zeggen: een jaar eerder had ik voor die leer gekozen. Tijdens mijn reis had ik een boek daarover bij me.

Mee geknoeid

‘Pas om zes uur ’s morgens brachten ze me terug naar het hotel. Eerst werd ik gedwongen een contract te tekenen waarin stond dat ik niets over mijn ervaring naar buiten mocht brengen. Hoe moet dat dan als ik opnieuw door de geheime dienst wordt opgepakt, vroeg ik. We kwamen overeen dat ik er alleen met “relevante” mensen over mocht praten. Ik ging akkoord omdat ik zelf kon beslissen wie relevant was en wie niet, hahaha. Bij het afscheid boden ze me een mobiele telefoon aan. Die weigerde ik. Daar was vast mee geknoeid, zodat ze me overal konden traceren.’

* * * * *

In de stationsrestauratie neemt Ming het woord. ‘Het verbaast me dat ze Amnesty de meest gevaarlijke tegenstander van de staat noemden. Van alle mensenrechtenorganisaties is Amnesty een van de meest conservatieve. Ze gaat buitengewoon voorzichtig om met het naar buitenbrengen van informatie over China. Dat die geheim agent vroeg naar je relatie met de Falun Gong verbaast me minder. De aanhangers daarvan worden gehaat en onderdrukt. Het is niet zo dat die ideologie anti-Chinees is. Maar de leiders en aanhangers negeren de overheid volledig, en dat is wat de autoriteiten niet zint. Zo nu en dan breken ze zelfs door de Chinese Great Fire Wall, de techniek waarmee de Chinese overheid gevoelige internetinformatie uit het buitenland weert. Zo komen er alsnog gevoelige zaken op het Chinese internet te staan.’

Veel mensen denken dat Chinezen in het buitenland vrij zijn

Petra Gao: ‘Veel mensen denken dat Chinezen in het buitenland vrij zijn. Ze hebben toegang tot de buitenlandse media en komen in aanraking met verschillende geluiden. Maar veel Chinezen spreken geen Nederlands, zodat ze zijn aangewezen op Chineestalige media. En die zijn helemaal niet vrij. Gogodutch.com is de meest invloedrijke website voor Chinese studenten in Nederland. Natuurlijk gaan de autoriteiten die site controleren.’

Synchroon

Ming: ‘Over de hele wereld worden Chinese verenigingen aangestuurd door de Communistische Partij. Als je hun websites in Europa bekijkt, is het opvallend hoe synchroon die lopen. Toen op 10 maart in Tibet de vreedzame demonstraties begonnen, was daar op geen van die websites informatie over te vinden. Totdat het Chinese staatspersbureau Xinhua met een officieel bericht kwam. Alle websites namen dat toen over.’

Fang: ‘Gogodutch.com is officieel een site van Chinese studenten in Nederland. Dat de Chinese overheid er controle op uitoefent kunnen we niet hard maken. Maar er zijn wel sterke aanwijzingen. Als er op het forum iets komt te staan dat de Communistische Partij niet zou kunnen zinnen, zoals informatie over dissidenten, wordt dat er direct afgehaald.’

Simpele vragen

Ming geeft een voorbeeld: ‘Als iemand simpele vragen stelt – waarom iedereen tegen de Falun Gong is bijvoorbeeld – wordt hij verguisd en van het forum verwijderd. Het is ook gebeurd dat iemands ware identiteit, adres en telefoonnummer dan op de website werden geplaatst. Zo iemand loopt dan veel gevaar.’

Mona Zhimin Tang: ‘Een vriend van me – die erg pro-China is – raakte op een gegeven moment geïnteresseerd in het taoïsme. Hij schreef daar een onschuldig artikel over dat hij aanbood aan Chineestalige kranten in Nederland, zoals de China Times. Dat bleek onmogelijk. Hij kreeg het nergens geplaatst, noch in Nederland noch in andere Chinese kranten in Europa. Al zou hij ervoor betalen. Door deze actie raakte hij al zijn vrienden kwijt en werd hij min of meer verstoten uit de Chinese gemeenschap. Hij schreef over moraal en maakte vrije interpretaties. Dat wordt niet getolereerd.’ Ming: ‘Al die kranten worden gecontroleerd door de ambassade.’

Fuzhou/Beijing, half februari 2005
Mona Zhimin Tang: ‘Mijn reisgenoten schrokken erg van wat ik vertelde over mijn eerste ontvoering, maar bleken bereid enkele dagen later toch met me naar Fuzhou, Oost-China, te reizen. Na aankomst zag ik in de eetzaal van ons hotel de mannen zitten die me hadden gekidnapt. Ze nodigden me uit om met hen te dineren. Tegen mijn vrienden zei ik dat zij de ambassade moesten bellen als ik na zes uur nog niet terug zou zijn. Uiteindelijk namen de mannen me gewoon mee naar een kamer in het hotel. Op de vraag of ik mijn reisgenoten alles had verteld, zei ik: “Natuurlijk, zij zijn erg relevant.”

Iedereen gevolgd

‘Ik vroeg hen hoe zij eigenlijk wisten dat ik hier was. “China beschikt over vergevorderde technologie”, vertelden ze. Iedereen die vanuit het buitenland de Volksrepubliek binnenkomt — dus ook toeristen — wordt gevolgd. “Als je bij een hotel incheckt, weten wij dat. We hoeven alleen maar je naam in te typen om te weten waar je je op dat moment bevindt.” Na een paar uur lieten ze me weer gaan.

Over de hele wereld worden Chinese verenigingen aangestuurd door de Communistische Partij. Het is opvallend hoe synchroon hun websites lopen

‘Vijf dagen later, in Beijing, vroeg een man die ons in het hotel hielp met de bagage wie we waren. “Jullie moeten heel belangrijk zijn, want er lopen veel veiligheidsmensen om jullie heen, vast om jullie te beschermen.” Toen wist ik zeker dat er weer iets zou gebeuren. Ik lichtte mijn echtgenoot in Nederland in en besloot samen met de fotograaf, een Nederlander, in één kamer te gaan slapen. Die nacht werd de deur geforceerd en kwamen er veiligheidsagenten binnen. Ik weigerde met hen mee te gaan en vroeg om hun ID. Zij werden kwaad dat er een Nederlander bij me sliep en namen me mee.

Filmen

‘Geblinddoekt werd ik in een auto geduwd. Maar door een spleetje zag ik dat we achter de Verboden Stad, het keizerlijk complex, door een poort reden. Doek af: ik zag een verwaarloosd gebouw met rode karakters en Engelse woorden: “Chinese police”. We doken een tunnel in en kwamen terecht in een enorme ondergrondse ruimte. Daar stonden allerlei mannen me te filmen. Ik werd in een kamer achter tralies gezet, op een metalen stoel. Aan de andere kant van de tralies zaten mijn ondervragers. Ze hadden elektrische kabels, waarmee ze je konden martelen. Dat deden ze gelukkig niet. Ik werd 24 uur lang door verschillende mensen verhoord. Iedere ondervrager had een eigen stijl. De een was heel agressief en de ander weer veel vriendelijk. Wel stelden ze steeds dezelfde vragen. Of ik voor Amnesty werkte. Of ik bepaalde dissidenten kende. Wat voor relatie ik had met de Falun Gong. Ze wilden me vermoeien in de hoop dat ik informatie zou loslaten.

Tweehonderd slagen

‘Op een gegeven moment hoorde ik in een andere kamer slagen met een zweep of een stok. Tweehonderd slagen telde ik. Maar er was geen geschreeuw of iets dergelijks. En toen eisten ze dat ik mijn verhaal zou opschrijven: waar ik was opgegroeid, hoe mijn jeugd was, hoe ik mijn man had leren kennen, enzovoorts. Maar wat ik noteerde, was niet goed.

Ik wil een advocaat. Ik wil praten met mijn kinderen. Wat je verder met me doet maakt me niet uit. Ik ben kapot, heb alles gezegd wat ik te zeggen heb

Ik werd kwaad en besloot in hongerstaking te gaan. En ik zei: “Ik wil een advocaat. Ik wil praten met mijn kinderen. Wat je verder met me doet maakt me niet uit. Ik ben kapot, heb alles gezegd wat ik te zeggen heb.” ‘Met name de vrouwelijke ondervragers waren gemeen. Ze zeiden dat ik lelijk was en achterlijk omdat ik van het platteland kom. Ook was ik minderwaardig omdat ik een Nederlandse man heb. Op een gegeven moment lieten mijn ondervragers foto’s van mijn kinderen zien. Die hadden ze blijkbaar in Nederland gemaakt! Eén van de mensen die bij de ontvoering betrokken was, sprak een beetje Nederlands. Ik vroeg hem ernaar, waarop hij zei dat-ie een tijd in Rotterdam had gewerkt.

Lieve kinderen

Misschien had hij die foto’s gemaakt? Hoe dan ook, ze zeiden: “Erg lieve kinderen. Het zou toch naar voor hen zijn als ze zonder hun moeder moeten opgroeien.” Ik begon te huilen. Vervolgens moest ik opschrijven dat ik een slechte moeder was, en een slechte echtgenote. Ik moest beloven dat ik mijn kinderen Chinees zou leren en dat ik hen niet zou “besmetten” met de Falun Gong. Toen ze me terugbrachten naar het hotel – na exact 24 uur – zeiden ze dat ik dankbaar moest zijn, want ze hadden me net zo goed voor twintig jaar in de gevangenis kunnen zetten voor wat ik China had aangedaan. Ook waarschuwden ze me niet met buitenlandse journalisten te praten over de ontvoering.

Nederlandse ambassade

‘Achteraf bleek me dat ik niet dankzij de vriendelijkheid van de Chinese geheime dienst op vrije voeten kwam, maar door druk van de Nederlandse ambassade, ingeschakeld door mijn man. Als ze me langer dan 24 uur hadden vastgehouden, hadden ze uitleg hebben moeten geven aan de internationale gemeenschap.’

* * * *

Een van de bekendste Chinese dissidenten in het buitenland is Grace Wang, een studente aan de Duke Universiteit in de Verenigde Staten. Zij riep tijdens de Tibetaanse protesten in maart dit jaar op tot een dialoog tussen de China-aanhangers en de pro-Tibetdemonstranten. Vanwege die actie wordt zij verguisd door de Chinese gemeenschap en op internet met de dood bedreigd. Door haar actie lopen ook haar ouders in China gevaar. Haar vader en moeder lieten weten voorlopig geen telefonisch contact met haar te kunnen hebben, omdat ze moesten onderduiken. Ze hebben nog wel per e-mail contact.

Tegendemonstratie

Ming: ‘Ik heb zeker niet het idee dat ik zo streng in de gaten wordt gehouden als Mona of Grace Wang. Daarvoor ben ik niet belangrijk genoeg. Maar ik kijk altijd uit wat ik zeg en wat ik doe. Tijdens de pro-Chinademonstratie op de Dam in Amsterdam op 10 mei wilde ik samen met een paar vrienden een tegendemonstratie houden. Maar we kregen geen toestemming van de Amsterdamse gemeente. Erg teleurstellend. Aan de andere kant moet ik hen ook dankbaar zijn. Als ik wel had gedemonstreerd, zou dat heel gevaarlijk zijn geweest. Het had mijn leven kunnen ruïneren.’

Ik loop nu nog geen gevaar. Maar als dit artikel is gepubliceerd misschien wel

Petra Gao: ‘De ambassade heeft volledige controle over de pro-Chinabeweging. Als je iemand vraagt naar de invloed van de Chinese ambassade op deze verenigingen, zal deze dat natuurlijk ontkennen.’
Fang: ‘Het is niet zo dat de Chinese ambassade iedereen heeft gebeld om te zeggen dat ze verplicht mee moesten doen aan de demonstratie op de Dam op 10 maart. Dat gaat veel subtieler. Ik werd door vrienden gevraagd. Als ik mee wilde doen moest ik een formulier invullen om me te registreren. Je moest je volledige Chinese naam opgeven.’

Niet tactisch

Ming: ‘De Chinese gemeenschap wilde overigens al in maart, toen de Tibetanen in opstand kwamen, tegendemonstraties houden. De Chinese overheid heeft dat toen verboden – het moment was niet tactisch. De ambassade bracht een verklaring uit waarin stond dat Chinezen de Volksrepubliek het beste helpen door hard te studeren.

Hoofdredacteur van Gogodutch.com Miaomiao Zhou schreef toen dat als je toch iets zou ondernemen je niet moest vergeten je nek en je billen te wassen. Alweer een cryptische omschrijving. Met “het schoonhouden van je billen” bedoelde ze: zorg ervoor dat er geen link naar ons wordt gelegd. “Het wassen van je nek” wil in overdrachtelijke zin zeggen dat hij wel eens doorgesneden kan worden. Toen Miaomiao Zhou onlangs in een interview met de Wereldomroep riep dat zij absoluut niet gehersenspoeld was, dacht ik: tja misschien niet, maar je hebt wel je nek en je billen gewassen, hahaha.
‘Waarom de Chinezen niet wilden dat er in maart al werd gedemonstreerd? De Communistische Partij wil waarschijnlijk zelf controle houden, zeker op pro-Chinademonstraties. Ook denk ik dat ze bang waren dat zo’n demonstratie de aandacht op Tibet alleen maar zou vergroten. Pas als de aandacht wegebt, kunnen ze weer wegkomen met hun misdaden. Op 10 mei lag de focus dan ook vooral op de positieve kanten van China en de Olympische Spelen. Over mensenrechten en Tibet werd niet gesproken.’

Scheiden

Ming merkt dat de meesten van zijn Chinese vrienden zich tegen hem keren. ‘Zelfs die paar die het met me eens zijn,’ zegt hij, ‘weigeren de autoriteiten openbaar te bekritiseren, omdat ze dan gevaar kunnen lopen. Mijn vrouw zegt zelfs dat we zouden moeten scheiden als ik door de Communistische Partij zou worden aangevallen en ik niet meer naar China terug kan. Zij moet absoluut terug kunnen om haar ouders te verzorgen als dat nodig is. Zij is hun enige kind.

Een vriend van me, een van de demonstranten op het Plein van de Hemelse Vrede in 1989, zei laatst tegen me: “Ik heb spijt van wat ik toen heb gedaan. Ik ben blij met de aanpak van de Communistische Partij. Zij doet alles perfect.” Hij waarschuwde me niet op te trekken met de anti-Chinabeweging.’ Petra Gao: ‘Ik loop nu nog geen gevaar. Maar misschien als dit artikel is gepubliceerd wel. Ik denk dat ik zeker zal worden geregistreerd, waarschijnlijk ben ik dat al.’

België, februari 2008
Mona Zhimin Tang: ‘Mijn man en ik wonen nu met de kinderen onder Tilburg, net over de grens met België. We zijn “gevlucht”, onder andere omdat we het gevoel hadden in de gaten te worden gehouden. Zo hadden we de laatste jaren veel problemen met onze mobiele en vaste telefoon. Ze vielen om onverklaarbare redenen uit. We hoorden ruis en soms zelfs stemmen; meestal onverstaanbaar. Werden we afgeluisterd?

De Nederlandse politie zei dat het heel eenvoudig is om de vaste lijn te tappen. Iedereen die een beetje technisch is kan dat, en de Chinese ambassade zeker. Sterker, ze hebben zulke sophisticated apparatuur dat ze ook mobiele lijnen kunnen afluisteren. Nee, ik ben niet paranoïde. Ook uit het laatste jaarverslag van de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst blijkt dat Chinezen hier steeds meer spioneren. Ze luisteren zelfs de Nederlandse overheid af.

Falun Gong

‘Als ik met vrienden of mijn familie bel in China, en ik begin bijvoorbeeld over de Falun Gong te praten, valt opeens de lijn weg. Dan zitten we soms enkele dagen zonder verbinding. Ook ligt mijn e-mail er vaak uit, en wordt mijn eigen website regelmatig geblokkeerd.’

Voordat ik drie jaar terug in China werd ontvoerd, dacht ik dat ik in Nederland vrij was. Dat ik alles kon zeggen en schrijven. Ik had het mis

‘Voordat ik drie jaar terug in China werd ontvoerd, dacht ik dat ik in Nederland vrij was. Dat ik alles kon zeggen en schrijven. Ik had het mis. In eerste instantie nam ik me na terugkeer voor om niks meer te zeggen. Mijn gezin was te belangrijk voor me. Maar die kidnap-ervaring in China was zo traumatisch, die moest ik verwerken. Ik deed dat in de vorm van een kunstwerk: een kooi met een steen erin, waarmee ik ben gaan optreden. Al vóór ik dat deed, werd ik bedreigd. Op een avond ging mijn telefoon af. Stilte aan de andere kant. Ik vroeg in het Chinees wat er aan de hand was. Er werd gefluisterd, waarschijnlijk omdat die persoon herkenning wilde voorkomen. “De ambassade houdt je in de gaten. Daag ons niet uit”, hoorde ik.
‘Ik laat me niet tegenhouden, ik ga dóór. Niet fluisterend, zoals de man die me belde, maar hardop, en in het openbaar, met naam en toenaam.’

* * * *

Ambassade, ambassade, ambassade. Het woord is de afgelopen twee uur minimaal honderd keer gevallen. En dus klinkt het óók als onze gesprekspartners afscheid nemen. Mona Zhimin Tang tegen Petra Gao: ‘Is het trouwens waar dat de ambassade controle heeft over de diploma’s van Chinese studenten? Ik heb weleens gehoord dat de bul die een Chinees op een Nederlandse universiteit haalt pas iets waard wordt wanneer de ambassade die erkent. Als dat klopt, heeft Beijing nog meer grip op de Chinezen hier dan ik al dacht.’

Petra Gao: ‘Zonder positieve verklaring van de ambassade en erkenning door het Chinese ministerie van Onderwijs is je diploma niets waard. Maar die hele ambassadeverklaring kan mij niks schelen. Ik wil niet terug naar China. Ik heb misschien wel makkelijk praten omdat ik geen sterke band heb met mijn ouders, maar ik ga pas weer naar de Volksrepubliek als het regime echt is veranderd.’

Tekst: Arend Hulshof en Frénk van der Linden
Wordt Vervolgd, juni 2008

Gogodutch.com: ‘We volgen zowel Nederlandse als Chinese wetgeving’

Volgens geïnterviewden Fang, Ming en Petra Gao werkt website gogodutch.com samen met de Chinese autoriteiten. Niet waar, zegt hoofdredacteur Miaomiao Zhou: ‘Gogodutch is een neutraal en onafhankelijk medium. We bieden informatie en hulp aan Chinezen in Nederland, niet alleen aan studenten. Op onze site staan reistips, instellingen waar cursussen Nederlands gevolgd kunnen worden en andere adviezen. We hebben inderdaad een forum waar geregistreerde gebruikers, dat zijn er zo’n 50.000, ervaringen uitwisselen. Maar ze moeten zich wel aan bepaalde regels houden. Daarbij volgen we zowel de Nederlandse als de Chinese wetgeving. Scheldwoorden, radicale teksten en verbale strijd zijn verboden. Het is niet zo dat we reacties over Falun Gong of Tibet per definitie verwijderen, maar vaak leidt dat tot scheldpartijen. Die halen we eraf. Persoonlijk ben ik voor een verenigd China, waar Tibet bijhoort. 95 procent van onze bezoekers vindt dat ook. Wat die overige 5 procent betreft: we moedigen politieke discussies niet aan.’

De Chinese ambassade was onbereikbaar voor een reactie.

‘Studenten en zakenlieden worden in de gaten gehouden’

‘De Chinese ambassade houdt Chinese studenten en zakenlieden in de gaten’, zegt Chiwing Pang, China-specialist van Amnesty Nederland. ‘En wie zich dissident opstelt, raakt in een lastig parket.’. Harde bewijzen zijn erg moeilijk te vinden, zegt Pang, maar ‘ook volgens de Nederlandse AIVD is er sprake van spionage door China’, zegt hij. De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst liet in april bij de presentatie van haar jaarverslag 2007 weten dat de Chinese overheid via spionnen met een diplomatieke status leden van de Chinese gemeenschap heeft proberen te beïnvloeden. In persoonlijke gesprekken of met methoden waarbij ‘meer druk’ wordt gebruikt. Het zou Pang niet verbazen als de Chinese geheime dienst ook onder Chinese studenten in Nederland recruteert. ‘De pro-Chinademonstratie van 10 mei kwam wel zéér goed georganiseerd uit de lucht vallen. Ik had er nog van niemand wat over gehoord, en opeens had website gogodutch.com daar een enorm gedetailleerd pakket informatie over. Input van Chinese studenten denk ik, op instigatie van de Chinese ambassade.’