Heulen met de vijand
Wie wel met de vijand samenwerkte‚ deed dat soms om erger te voorkomen. Zo vertelde schrijver en programmamaker Ad van Liempt me onlangs hoe de Amsterdamse GGD tijdens de oorlog ziekenauto’s leverde voor het vervoeren van de zwakste Joden. Natuurlijk hadden de hulpverleners van de GGD hier moeite mee. Maar Jodenjagers dreigden gebruik te zullen maken van een handkar of van de vrachtauto’s van Van Gend & Loos. De GGD koos voor collaboratie om het vervoer enigszins menselijk te maken.
Er zijn ook verhalen bekend van agenten die wroeging kregen na de arrestatie van een Joods gezin. Ze hielpen hierna andere Joden onder te duiken. Voor sommige Joden zijn zij helden‚ voor andere bleven ze schurken.
Heel gevoelig ligt de collaboratie van de Joodse Raad in Amsterdam. Het bestuur ervan riep Joden op mee te werken met de nazi’s‚ ook als die hen naar Westerbork deporteerden. Waar de Joodse Raad in Enschede Joden vaker adviseerde onder te duiken‚ vreesde de raad in Amsterdam dat wie tegenwerkte sowieso zou worden geëxecuteerd. Pas na de oorlog bleek dat onderduiken de grootste kans op overleven bood.
Wanneer collaboreer je wel of niet met een fout regime? Het is nog altijd een actueel dilemma. Ook de Birmese ex-politieke gevangene Bo Kyi werkt samen met een regering waar hij altijd tegen streed. Op verzoek van het bewind‚ dat inmiddels prille hervormingen heeft ingevoerd‚ is de dissident lid geworden van een commissie voor de vrijlating van politieke gevangenen. Bo Kyi lijkt geen vuile handen te maken‚ maar hij zegt zijn voormalige vijanden niet te vertrouwen en het risico te lopen dat ze hem misbruiken. De regering komt ondertussen niet alle gemaakte beloftes na. Zo zitten er nog steeds politieke gevangenen vast en zijn er ook weer nieuwe gearresteerd.
Je zou Bo Kyi kunnen verwijten dat hij collaboreert met een fout regime. Maar misschien is zijn keuze op dit moment het beste in Birma. ‘Door stil te blijven zitten‚ bereik je ook niets’‚ zegt Bo Kyi er zelf over. Anders dan de Nederlandse collaborateurs zal hem die samenwerking over zeventig jaar waarschijnlijk niet worden nagedragen. Zeker niet als de Birmese hervormingen de komende jaren worden voortgezet.
