Ethisch doden blijft ingewikkeld
De oorlog in Oekraïne heeft het pacifisme een nieuwe plaats op het podium gegeven, met alle bijbehorende discussies.
Wellicht ten overvloede, een keurige oorlog bestaat niet, ein frischer, fröhlicher Krieg is fictie.
En ja, er bestaat sinds een tijd zoiets als oorlogsrecht, veel legers zullen beweren ethisch te handelen – het ene leger is zonder meer ethischer dan het andere – maar ethisch doden blijft een ingewikkelde aangelegenheid. Verder is het lastig burgerslachtoffers te vermijden. Naar huidige maatstaven gemeten waren de bombardementen door geallieerden op Duitse steden tijdens de Tweede Wereldoorlog oorlogsmisdaden. Waarmee ik wil aangeven dat recht, ook oorlogsrecht, zelden eenduidig is. Elke wet kent zijn uitzonderingen. Zoals het spreekwoord wil: nood breekt wet.
Principiële geweldloosheid lijkt nobel, neveneffect is dat zij die wel bereid zijn geweld te gebruiken veel macht hebben.
Waar de staat zijn burgers niet meer kan verdedigen zullen burgers zichzelf gaan verdedigen, je krijgt milities, daarmee failed states. Anders gezegd, het bestaansrecht van de staat is gelegen in het geweld waar die staat idealiter een monopolie op heeft. Wie werkelijk tegen geweld is, zou tegen de staat moeten zijn. En er zijn pacifisten die principieel anarchistisch zijn.
In december riepen bekende en minder bekende Nederlanders op tot onderhandelen in Oekraïne. In de oproep werd inderdaad gedaan alsof beide partijen even schuldig waren aan deze oorlog. De Duitse filosoof Walter Benjamin zei, ik ben dol op deze uitspraak, dat neutraliteit iets is voor de goden. Inderdaad, geen positie innemen is ook een positie innemen.
Wie werkelijk tegen geweld is, zou tegen de staat moeten zijn. Er zijn pacifisten die principieel anarchistisch zijn
Elders werd weer opgeroepen tot levering van meer en zwaardere wapens aan Oekraïne. Voor het goede doel wilde men zelf niet sterven. Maar wapens sturen is natuurlijk dé manier van oorlog voeren in West-Europa sinds 1945. Er zit iets cynisch aan die positie, maar er zit cynisme aan oorlog en misschien wel aan politiek.
Volgens Amerikaanse geheime diensten zouden in november 2022 al 100 duizend Russische en 100 duizend Oekraïense soldaten om zijn gekomen. Dat zijn gigantische aantallen. De oorlogen in Joegoslavië die tien jaar duurden, kostten naar schatting aan 140 duizend mensen het leven.
Hoe hoger het aantal doden hoe ingewikkelder de onderhandelingen. De Vietnamoorlog eindigde met de nederlaag van Amerika, maar wel nadat ruim een miljoen of ruim drie miljoen mensen waren omgekomen, de schattingen lopen uiteen.
Over die doden hoor je hier en in Amerika weinig meer.
Lees ook:
Hoe Amnesty’s boodschap (voorkom burgerleed) verloren ging in de ophef
Na een paar decennia blijft er van nobele principes (vrijheid, democratie) een vergissing over. Wellicht ligt dat voor de Vietnamezen anders.
Het was voormalig presidentskandidaat John Kerry die stelde: ‘Hoe kun je aan een mens vragen de laatste te zijn om te sterven voor een vergissing?’
De oorlog in Oekraïne zal ophouden als in Rusland genoeg mensen niet meer willen sterven voor een vergissing.
Het verleden leert dat dat inzicht op zich kan laten wachten.
