‘Het is mijn plicht’, zegt de Poolse grenswacht snikkend
In de speelfilm Green Border zien we het ‘dirty secret’ aan de grens tussen Polen en Belarus. Vluchtelingen worden heen en weer geduwd over het prikkeldraad; een wrede grenswacht kan thuis zijn werk niet uitleggen.
In het Woud van Białowieża, Europa’s laatste oerbos, steken sinds juli 2021 vluchtelingen de grens over van Belarus naar Polen. Velen van hen komen uit het Midden-Oosten en Afrika. Onder belofte van asiel in de EU zijn ze uitgenodigd om een enkeltje Minsk of Moskou te nemen. Eenmaal geland worden ze naar de Poolse grens gebracht. Allemaal deel van de strategie van Loekasjenko en Poetin om de EU te destabiliseren. De oversteek naar Oost-Polen lijkt simpel, maar eenmaal bij de grens raken de vluchtelingen verstrikt in een geopolitiek conflict. En de Poolse grenswachten blijken onverbiddelijk.
De speelfilm Green Border onder regie van de Poolse Agnieszka Holland gaat over deze vluchtelingen aan de Poolse grens. Het is verboden het gebied te betreden en dus was een documentaire geen optie. ‘We moesten zelf een stem creëren voor deze mensen’, zegt ze in een interview met FRED, een radiozender voor filmfans, tijdens het filmfestival van Venetië waar ze de juryprijs won.
Over het prikkeldraad
In haar film zien we behalve de tussen wal en schip geraakte vluchtelingen, ook activisten, advocaten en grenswachten. Pakkend is de rol van Thomasz, een Poolse grenswacht die op het punt staat vader te worden. Aan de grens is hij genadeloos, thuis kan hij het niet uitleggen aan zijn zwangere vrouw. ‘Het is mijn plicht’, zegt hij snikkend tegen haar.
Holland zegt de complexiteit achter het werk van grenswachten te begrijpen, maar over het Poolse beleid is ze glashelder: ‘De Poolse overheid creëerde een dirty secret’, zegt ze tegen de radiozender. ‘De vluchtelingen worden teruggestuurd naar Belarus, waar ze mishandeld en soms verkracht worden en weer teruggestuurd naar Polen. Ze worden heen en weer geduwd over het prikkeldraad.’
Lees ook:
Moest hij gaan vechten in Oekraïne of in Amsterdam blijven bij zijn vriend?
Europa’s pijnpunt
Uit getuigenverslagen blijkt dat Polen vluchtelingen inderdaad systematisch terugstuurt of gevangenneemt. Dat rapporteren onder meer Human Rights Watch, Amnesty International en de VN. Europa ziet de vluchtelingen als wapens van Loekasjenko en Poetin, bedoeld om hét pijnpunt van de EU te raken: asiel. ‘Dit is geen migratiecrisis. Dit is een poging van een autoritair regime zijn democratische buren te destabiliseren’, zei Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie. Ter ‘verdediging’ bouwde Polen in 2022 een 186 kilometer lange stalen muur aan de grens. Hulporganisaties worden niet toegelaten aan de Poolse kant. En door internationale sancties tegen Belarus is ook die kant onbereikbaar.
Als je in het grensgebied 112 belt, komt alleen de grenswacht langs
In de film gaan activisten, net zoals in de realiteit, tóch het verboden gebied in. Daar treffen ze kou, honger en ziekte aan. Vluchtelingen vertellen over de absurde bedragen die ze voor eten en water betalen aan grenswachten. En als ze ziek of gewond zijn, is het hopen op een dokter die meegekomen is met de activisten. Want als je daar 112 belt, komt alleen de grenswacht langs.
De film eindigt aan de Oekraïense grens met Polen, slechts enkele honderden kilometers verderop. Daar opent Fort Europa al twee jaar lang zijn poorten voor vluchtende Oekraïners. Tomasz de grenswacht is daar ook en hij geeft een baby’tje voorzichtig over aan een vrijwilliger. Die herkent de man van haar acties in Białowieża. ‘Jammer dat je niet zo’n zorgzame vader was voor die kinderen aan de Belarussische grens, eikel!’, zegt ze tegen hem.
