Tbilisi – ‘Zó lang heb ik me hiervoor geschaamd’, zegt de voormalige cardioloog Tina Nugzarashvili (68), terwijl ze wijst naar haar marktkraam. Voor haar liggen rijen zelfgemaakte sauzen, kruiden en lekkernijen uitgestald. Op de achtergrond klinkt het geroep van verkopers die elkaar overschreeuwen en het geratel van karretjes in een lucht doordrenkt met de geur van rauw vlees en Georgische specerijen.

‘Ik hield van mijn werk in het ziekenhuis’, zegt ze. ‘Het was mijn passie, mijn hele identiteit.’ Maar zo’n twintig jaar geleden verloor ze haar baan. De toenmalige regering wilde het land ontdoen van alle Sovjet-restjes om het land te moderniseren, waaronder publieke gezondheidszorg. Nugzarashvili en haar collega’s werden van de ene op de andere dag overbodig verklaard. ‘Mijn man was net overleden, ik had drie jonge kinderen en ik was werkloos. Toen ben ik met deze marktkraam begonnen.’ Nu beseft ze: ‘Met deze kraam heb ik voor mijn kinderen gezorgd. Dit is juist mijn grootste trots.’

Nugzarashvili’s verhaal weerspiegelt de breuk die Georgië na de val van de Sovjet-Unie doormaakte. Het land transformeerde, na de hectische jaren negentig met een burgeroorlog en extreme armoede, in korte tijd naar een westers georiënteerde, neoliberale staat. Wie nu door de straten van Tbilisi loopt, ziet overal Europese vlaggen en reclameborden met Engelse leuzen.

Maar die transformatie gaat niet zonder slag of stoot. Terwijl het land in december 2023 eindelijk het kandidaat-lidmaatschap voor de EU kreeg waar veel Georgiërs lang op hoopten, keert de regering zich sindsdien af van het Westen en stelt zich vriendelijker op ten opzichte van het Kremlin. Het resultaat: terugkerende massaprotesten, waarbij vooral jonge Georgiërs tot diep in de nacht de straat op gaan.

‘Veel mensen uit de oudere generatie konden zich moeilijk aanpassen aan het kapitalisme’

Hier, op de markt van Nugzarashvili, hebben de meeste verkopers weinig op met de protesten of met Brussel. Hier lijkt de tijd juist stil te hebben gestaan, met kraampjes die door ouderen worden gerund die uitsluitend in het Georgisch of Russisch onderhandelen. In Georgië botst de oudere generatie, de erfenis van de Sovjet-Unie, met de wensen van een jongere, meer Europese generatie.

Sandro Megulashvili (25) behoort tot die tweede groep. De barman zit achter zijn laptop in het muziekcafé waar hij werkt, Pluto’s Records, waar jongeren niet alleen platen kopen, maar ook tot diep in de nacht muziek luisteren en cocktails drinken. Het is nu middag en er is nog geen gast aanwezig, maar de elektronische muziek dreunt door de ruimte terwijl Sandro opgaat in een game.

De tekst loopt door rondom de afbeeldingen.

Zijn oorbel is een statement

‘Hier voel ik me het meeste thuis’, zegt hij even later. ‘Dit is het moderne Georgië.’ Dat andere Georgië kent hij maar al te goed. ‘Toen ik jong was, haatte ik jongens die hun haar verfden of een piercing hadden.’ Dat veranderde, legt hij uit, en wijst naar zijn eigen oor. ‘Toen ik 20 jaar was, nam ik een oorbel.’

Die oorbel betekent veel voor hem. Het is een statement: ik ben vrij, open-minded, progressief, Europees. ‘Vorig jaar liep ik met een vriend met geblondeerd haar over straat. We zijn aangevallen door een groep mannen, ze hebben mijn kaak gebroken.’ Hij schudt zijn hoofd. ‘Mensen noemen ons slecht, of homo.’ Daarom is hij graag in dit café, legt hij uit. ‘Hier voel ik me vrij. We hebben dezelfde mindset en we begrijpen elkaar. Oudere mensen doen dat niet.’

‘Een typische Sovjet-man’

Hoogleraar Rati Shubladze (35) onderzoekt de opvattingen van Georgiërs. ‘Jongeren hebben vaak meer liberale waarden dan hun ouders en staan open voor nieuwe ideeën, terwijl ouderen doorgaans conservatiever zijn.’ Deze verschillen zijn sterk beïnvloed door het tijdperk waarin ze zijn opgegroeid: ouderen werden gevormd door het Sovjet-Georgië of de chaotische jaren na de val ervan, terwijl jongeren opgroeien in een Georgië dat zich richt op Europa. Daarnaast spelen het opleidingsniveau en de woonplaats een rol: een hoogopgeleide jongere in Tbilisi is doorgaans progressiever dan iemand uit een afgelegen bergdorp.

‘Ik heb ons leger van dichtbij gezien. Ik weet dat we niet op kunnen tegen Rusland’

En hoewel er op deze manier twee werelden ontstaan in één land, kruisen die elkaar binnen families. Zo heeft Megulashvili een moeilijke band met zijn vader, die hij omschrijft als een ‘typische Sovjet-man’. ‘Hij is het soort man waar ik eigenlijk geen contact mee wil hebben. Maar hij is mijn vader.’ Zijn vader kijkt naar de staatszender, die zwaar wordt beïnvloed door overheidspropaganda, en volgt Russische televisieseries. Megulashvili daarentegen haalt zijn nieuws van onafhankelijke mediakanalen online en kijkt liever Amerikaanse films op Netflix of wedstrijden van zijn favoriete voetbalclub Manchester United.

‘Hij begrijpt mijn denkwijze niet’, vertelt Megulashvili. Ik voel voortdurend zijn teleurstelling, bijvoorbeeld over mijn sieraden. Ik hou van mijn ouders, het zijn goede en vriendelijke mensen. Maar soms denk ik dat ik veel beter met ze had kunnen opschieten als ze niet in de Sovjet-Unie waren geboren.’

Fabrika: een fabrieksgebouw uit de Sovjet-tijd, nu een van Tbilisi’s hotspots met barretjes, flexwerkplekken, winkels en een hostel.

Ontslagen en vervangen

Die oude wereld vergaat ook weer, zegt hoogleraar Shubladze. ‘Georgië is al enorm veranderd sinds het begin van deze eeuw. De oude manieren van zakendoen, van succes behalen, zijn verdwenen en vervangen door nieuwe. Veel mensen uit de oude generatie konden zich moeilijk aanpassen aan het kapitalisme, waar nieuwe vaardigheden nodig zijn om te slagen. Terwijl Georgië zich ontwikkelde, was de welvaart niet eerlijk verdeeld: er waren winnaars van de modernisatie, maar ook veel verliezers, vooral onder de ouderen die door de Sovjet-jaren zijn gevormd.’

Wat oud-cardioloog Nugzarashvili meemaakte, geldt voor velen: ontslag en vervanging. De regering wilde snel transformeren, oude instituties opruimen en de Sovjet-geschiedenis wegvegen. ‘Het verhaal van de cardioloog staat symbool voor wat veel ouderen meemaakten’, zegt hoogleraar Shubladze. ‘Van ingenieurs tot docenten, veel mensen werden ontslagen en eindigden met een kraampje op de markt. Om het land snel te moderniseren, heeft de vorige regering simpelweg allerlei instellingen afgebroken om ze vanaf nul op te bouwen. Ze wilden een blanco pagina zonder eerdere herinneringen.’

Tina Nugzarashvili mist de Sovjet-jaren nog altijd: ‘We hadden allemaal werk, er was geen armoede en we waren gelijk. Een zorgeloos leven: we keken naar elkaar om en waren niet individualistisch zoals jongeren nu.’ Deze nostalgische woorden klinken regelmatig onder ouderen die met heimwee terugkijken. ‘Er gaan veel van dit soort clichés rond over de Sovjet-Unie’, zegt hoogleraar Shubladze. ‘Maar in de praktijk was het minder rooskleurig.’ Iedereen had dan wel werk, maar de levenskwaliteit was laag. ‘Mensen stonden uren in de rij voor boodschappen, een auto of een huis. Dat vergeten ze vaak. Wat blijft, zijn de positieve herinneringen.’ Daar komt bij dat ouderen in het algemeen vaak nostalgisch terugkijken op hun jeugd.

Sovjet-trauma

De Sovjet-geschiedenis is tot op de dag van vandaag voelbaar in Georgië: in de mensen die er zijn, de gebouwen die overeind staan, en de herinneringen die voortleven in familieverhalen. Toch is het een tijd waar barman Megulashvili en veel van zijn leeftijdsgenoten zich nauwelijks iets bij kunnen voorstellen.

‘De Sovjetgeschiedenis is maar een klein hoofdstuk in de schoolboeken’, zegt Shubladze. Jongeren leren vooral van wat ze van hun families horen over die tijd of wat ze zelf op het internet vinden. ‘Wat ze op die manier leren, is vaak gekleurd: sommigen verheerlijken de Sovjet-Unie, terwijl anderen een overdreven negatief beeld schetsen.’

Sandro Megulashvili herinnert zich één moment waarop de abstracte Sovjetjaren onverwachts dichtbij kwamen. Tijdens de pandemie liep hij door een straat in Tbilisi. Er waren geen auto’s, alles voelde grijs en mensen hielden afstand. Hij liep tussen de oude Sovjet-gebouwen en luisterde naar de Belarussische post-punkband Molchat Doma. ‘Ineens overviel me een intense melancholie. Het was alsof ik eindelijk het verdriet van die tijd kon voelen. Ik dacht: we zouden gelukkig moeten zijn, het leven zou gevierd moeten worden, maar iets groters dan onszelf houdt ons tegen. Nu was het de pandemie, toen was het de staat.’

‘Liever houd ik me helemaal niet bezig met die protesten. Uiteindelijk wil ik gewoon leven in een vrij Georgië’

Hoewel hij zich verder weinig van die tijd kan voorstellen, heeft het hem wel gevormd, zegt hij. ‘Mijn ouders zijn altijd bang’, legt hij uit. ‘Dat er oorlog komt, of dat het land instabiel wordt. Dat komt niet alleen door de Sovjet-jaren, maar vooral door de grimmige jaren na de val van de Sovjet-Unie. Het idee dat de grond onder je voeten ineens weg kan zakken.’ Die angst heeft hij geërfd. ‘Ik kijk naar Oekraïne, dat voelt extreem dichtbij. Dat wil ik niet, niemand wil dat.’

Op zijn 18e doorliep hij een jaar dienstplicht. ‘Ik heb ons leger van dichtbij gezien. Ik weet dat we niet op kunnen tegen Rusland; dat we binnen een paar dagen door ze worden opgegeten als ze dat willen.’

Die angst uit zich alleen op een andere manier dan bij zijn ouders, denkt hij. Die zeggen hem niet te protesteren, zijn mond te houden, rustig zijn leven te leven en niet te kritisch te zijn. Terwijl hij zelf, net als veel andere jonge Georgiërs in de hoofdstad, zich juist gedwongen voelt om zijn stem te laten horen wanneer er onvrede is.

‘De erfenis van de Sovjet-Unie is voor veel ouderen dat ze geloven dat je beter je mond kan houden dan vrijuit spreken’, legt hoogleraar Shubladze uit. ‘Dat is hoe het leven werkt in een gesloten autoritaire staat. Je leert loyaal te zijn, een conformist, of op zijn minst om niet je stem te verheffen tegen de overheid.’

Protesten in Georgië

Uitklappen

Steeds vaker trekken Georgiërs massaal de straat op. Ze zien het politiegeweld toenemen, de regerende partij Georgische Droom de macht naar zichzelf toetrekken en de democratie en rechtsstaat in rap tempo afbrokkelen. Dieptepunt: de omstreden parlementsverkiezingen van oktober 2024, volgens internationale waarnemers noch vrij, noch eerlijk. Georgische Droom, sinds 2012 aan de macht, claimde 54 procent van de stemmen. Nadat het Europees Parlement eind november oordeelde dat de verkiezingen oneerlijk waren verlopen en opnieuw gehouden moesten, zette Georgische Droom het EU-kandidaatlidmaatschap in de ijskast. Sindsdien blijven de straten van Tbilisi en andere steden het toneel van protest. Honderden vreedzame demonstranten, journalisten en oppositieleiders zijn gearresteerd of mishandeld door de oproerpolitie. Twee activisten die in mei 2024 protesteerden tegen de omstreden ‘buitenlandse agent-wet’, zijn inmiddels veroordeeld tot 2,5 jaar gevangenisstraf.

President Salome Zoerabisjvili, een fervent voorstander van een Europese koers, heeft zich ontwikkeld tot het gezicht van de demonstraties. Ze weigerde af te treden toen haar termijn afliep, omdat ze vond dat Georgische Droom geen mandaat had om een opvolger aan te wijzen. Georgische Droom beweegt zich intussen steeds meer richting Rusland. Dat blijkt ook uit hun aanstelling van de nieuwe president: de uiterst conservatieve en anti-westerse Micheil Kavelasjvili.

Met zo’n 80 procent van de inwoners die een Europese toekomst wenst, staat Georgië op een kruispunt. Zal de democratie herstellen, of zal het land verder verstrikt raken in de invloedssfeer van Rusland?

Europese toekomst

Een vraag over politiek wuift Tina Nugzarashvili dan ook snel weg. ‘Daar kunnen we het beter niet over hebben’, zegt ze met een bezorgde blik en ze schudt met haar gerimpelde handen. ‘Laten we liever praten over dingen waar we als mensen overeenkomen.’

Voor Sandro Megulashvili is dat anders. Hij blikt terug op het afgelopen jaar vol protesten. Tienduizenden Georgiërs gingen de straat op. Hoewel de aanleidingen voor protesten verschilden, was de achterliggende reden voor Georgiërs hun woede richting de regerende partij Georgische Droom en haar antiwesterse koers. En dat in een land waar meer dan 80 procent van de bevolking een Europese toekomst wil.

Hoewel Nugzarashvili politiek liever vermijdt, is het algemeen bekend dat de meeste markthandelaren op haar markt Georgische Droom steunen. De 25-jarige Megulashvili daarentegen bezocht de meeste protesten. Overdag werkte hij dan in Pluto’s Records maar wanneer de protesten groter werden, hield de platen-cocktailzaak de deuren gesloten om klanten aan te moedigen de straat op te gaan, net als veel andere restaurants en nachtclubs. Rond zeven uur, na werktijd, begonnen de protesten, en naarmate de avond vorderde, werd het steeds drukker.

De protesten verliepen vaak volgens hetzelfde patroon. Rond middernacht vertrokken ouderen en kinderen, waarna de oproerpolitie begon met het wegvegen van de demonstranten. In de eerste rij, die de demonstranten zelf de ‘frontlinie’ noemen, ontstonden gevechten tussen de politie, die traangas gooide, en de demonstranten, die vuurwerk afstaken. De rij daarachter stond klaar om de eerste rij te vervangen zodra de gasmaskers niet meer genoeg hielpen tegen de grote hoeveelheden traangas. En de rijen daarachter maakten lawaai, hielden spandoeken omhoog en juichten de ‘frontliners’ toe.

Feesten, dansen en vergeten

Megulashvili was vooral te vinden in de achterste rijen. ‘Liever houd ik me helemaal niet bezig met dit soort dingen’, verzucht hij. ‘Uiteindelijk wil ik gewoon leven in een vrij Georgië. Maar ik heb geen keuze.’ Deze situatie is niet uniek voor Megulashvili en zijn generatie: het is al eeuwenlang een constante in het leven van Georgiërs, die door hun strategische ligging altijd moesten vechten tegen de Perzen, Ottomanen en Russen, als een volk dat tussen actieve vulkanen leeft.

‘Ik ben graag met muziek bezig, daarom werk ik hier’, zegt Megulashvili. ‘Maar bij ieder protest staat mijn leven stil. Elke keer als ik vooruit wil, gebeurt er iets waar ik geen controle over heb.’ Het liefst gaat hij uit met vrienden, feesten en dansen. ‘In de clubs kunnen wij alle negatieve energie vrijlaten. Van de protesten, maar ook van de verwachtingen van onze ouders.’ Hij denkt bijna elke dag aan emigreren. ‘Naar een vredige plek, waar niets gebeurt. Een dorp in Oostenrijk, of nee…’ bedenkt hij zich, ‘ik wil naar Manchester, waar ik elk weekend naar een voetbalwedstrijd kan.’

Nugzarashvili vindt het moeilijk om de generatie van Megulashvili te begrijpen. ‘Ze zijn met heel andere dingen bezig dan wij vroeger.’ Toch is het niet alleen negatief. ‘Maar ze zijn wel goed opgeleid en slim. Mijn eigen kinderen wonen in Europa en Amerika en krijgen meer kansen dan wij destijds.’ Het is het enige moment waarop ze positief spreekt over het heden.

Ze staat op, pakt een Georgische lekkernij – noten gehuld in geperste druiven – en biedt deze aan. ‘Ik wens de jonge generatie het beste. We begrijpen elkaar misschien niet altijd, maar ik ben trots op ze.’