‘Er wordt zware druk uitgeoefend op iedereen die zich met de Palestijnse kwestie bezighoudt’, begint Francesca Albanese (47). Ze is speciaal rapporteur van de Verenigde Naties voor de bezette Palestijnse gebieden. Speciale rapporteurs zijn aangesteld om over een bepaald onderwerp of land verslag uit te brengen aan de secretaris-generaal of de Mensenrechtenraad van de VN. Onderzoeken dienen als basis voor aanbevelingen die de VN doen en kunnen gebruikt worden in internationale rechtszaken.  

Na maandenlang onderzoek rapporteerde Albanese eind maart dat er sprake is van genocide in Gaza. Ze gaat daarmee een stap verder dan het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, dat in een tussenvonnis eind januari waarschuwde dat Israël er alles aan moet doen om genocide te voorkomen. Al sinds het begin van haar mandaat (mei 2022) roept Albanese op tot een eind aan de ‘koloniale bezetting en het apartheidsregime van Israël’. Ze is internationaal jurist, academicus en een van de meest uitgesproken stemmen als het gaat over de oorlog in Gaza. 

We zitten op een terras op Het Plein in Den Haag, tegenover het Binnenhof dat volledig gerenoveerd wordt. Albanese – een Italiaanse – komt net van een paneldiscussie aan de Universiteit Leiden. Ze oogt vermoeid – steekt een sigaret op en neemt een slok van haar biertje.  

Laster en bedreigingen

Sinds het begin van de oorlog is ze drukker dan ooit en ligt ze voortdurend onder vuur omdat ze oproept tot sancties tegen Israël. ‘Ik krijg te maken met laster, bedreigingen, aanvallen uit alle hoeken van de wereld. Het is soms zwaar, maar ik voel mij niet bijzonder geïntimideerd. Ik zal blijven doen wat ik moet doen.’  

Van beschuldigingen van antisemitisme kijkt ze allang niet meer op. Toch probeert ze steeds weer uit te leggen dat ze de moordpartij van Hamas op 7 oktober vorig jaar sterk veroordeelt. ‘Ik vind het pijnlijk om een antisemiet genoemd te worden, omdat ik me zeer bewust ben van antisemitisme. Maar ik denk óók dat nu aan het licht is gekomen hoe Israël de beschuldiging van antisemitisme inzet om iedereen het zwijgen op te leggen die ook maar de geringste vorm van kritiek heeft op het beleid van Israël. Ik wist dat dit zou gebeuren, maar ik had er geen rekening mee gehouden hoe hardnekkig het zou zijn.’ 

‘Palestijnen willen erkend worden als mensen met fundamentele vrijheden, net als ieder ander’

Toen de Franse president Macron begin februari de aanvallen van 7 oktober in een speech ‘het grootste antisemitische bloedbad van onze eeuw’ noemde, reageerde Albanese op X dat ‘de slachtoffers van het bloedbad […] niet werden gedood vanwege hun jodendom, maar als reactie op de Israëlische onderdrukking’. Sindsdien is ze persona non grata in Israël en mag ze het land niet meer in. 

Is Hamas niet antisemitisch? 

‘Ik ben hier niet om Hamas te verdedigen. Maar door de Palestijnen af te schilderen als een existentiële bedreiging omdat ze van nature antisemitisch zijn, rechtvaardigen mensen wat Israël doet, terwijl ik denk dat dat niet klopt. Ik denk dat de grootste bedreiging voor de veiligheid van Israël, uit Israël zelf komt. Het is de apartheid die het de Palestijnen niet toestaat om een leven te leiden in veiligheid, zekerheid en waardigheid. Elke onderdrukking vereist geweld en genereert in ruil daarvoor geweld.’ 

Heeft Hamas het recht om zichzelf te verdedigen met geweld? 

‘Het gaat om het Palestijnse volk, niet om Hamas. Als er sprake is van een onwettige bezetting, hebben de Palestijnen het recht zichzelf te verdedigen en hun recht op zelfbeschikking op te eisen. Uiteraard in overeenstemming met het internationaal recht. Maar we mogen niet vergeten dat Palestijnen en Israëliërs niet gelijk zijn. De een is bezetter, de ander bezet.’ 

Lees ook: Advocaat Liesbeth Zegveld: ‘Ook Nederland is verantwoordelijk voor wat er in Gaza gebeurt’ Interview 1 februari 2024

Hoe doet u onderzoek als u niet naar de Palestijnse gebieden kunt? 

‘Al bijna twintig jaar worden speciale rapporteurs verhinderd om de bezette Palestijnse gebieden binnen te gaan. Toch spreken we slachtoffers, overlevenden, voormalige soldaten, maatschappelijke organisaties, zowel Palestijnen als Israëliërs. Ik heb een enorm netwerk en werk samen met universiteiten.’ 

In Gaza is er sprake van genocide, constateert u. Kunt u dat uitleggen? 

‘Wat deze genocide karakteriseert, is de intentie om het Palestijnse volk te vernietigen. In Gaza is dat gemakkelijk omdat de Palestijnen al opgesloten zaten in een getto. Ze kunnen nergens naartoe vluchten. De taal die gebruikt wordt in Israël, is uiterst dehumaniserend, typisch voor genocide. Kijk naar de woorden die Israëlische soldaten en politici hebben gebruikt, zoals ratten, kakkerlakken, ongedierte. Het zijn woorden die nu leiden tot de vernietiging van alles wat Palestijns is. Van scholen tot huizen, universiteiten en akkerland dat nodig is om in het levensonderhoud te voorzien. Burgers worden gedood in veilige zones of humanitaire corridors.’ 

Is er op de Westelijke Jordaanoever ook sprake van genocide? 

‘Dat kan ik niet concluderen, maar het is zo dat er een groot risico bestaat. Ook anderen hebben hiervoor gewaarschuwd, waaronder het Lemkin Instituut voor de Preventie van Genocide. Het geweld gaat gepaard met dezelfde retoriek als in Gaza. Bezalel Smotrich (Israëlische minister van Financiën, red.) waarschuwde de Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever dat hun huizen in puin zullen veranderen, net als in de Gazastrook.’ 

Wat is volgens u Israëls einddoel?  

‘Al het land verkrijgen van het historische Palestina, zonder of met de Palestijnen. Voor de internationale gemeenschap, vooral het Westen, is het handig om in een staat van ontkenning te leven, alsof er niets aan de hand is.’ 

Het Westen zit in de ontkenningsfase.  

‘Ik denk dat het Westen Israël als een soort verlengstuk beschouwt. En het is zoals de Israëlische historicus Raz Segal zegt: de straffeloosheid van Israël zit diepgeworteld in het internationale systeem van na de Tweede Wereldoorlog. Omdat het voor de meeste westerlingen ondenkbaar is om misdaden met Israël te associëren. Want hoe is het mogelijk dat een staat die na de Holocaust is opgericht, misdaden kan begaan? En dat terwijl de geboorte van die staat juist samenhangt met misdaden. 

Ten tweede denk ik dat het te maken heeft met ons onvermogen om ons eigen racisme te zien. Je ziet het aan de manier waarop mensen meeleven met de slachtoffers.  Ik praat veel met beleidsmakers en als we het erover hebben dat er 35 duizend Palestijnen zijn omgekomen, doet ze dat niets… Wij Europeanen moeten nog steeds in het reine komen met de erfenis van ons koloniale verleden.’ 

Waarom doen de VN niets?  

‘Het is duidelijk dat het internationale systeem verlamd is, want het is opnieuw niet in staat om genocide te voorkomen. We hebben nog steeds een door de VS en het Westen gedomineerde wereldorde. Dit systeem werd ontworpen in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog, toen het grootste deel van de wereld nog steeds gekoloniseerd was. Ook het vetorecht is een erfenis uit dat verleden. Eén lidstaat kan dus de resoluties van de VN-Veiligheidsraad tegenhouden en maatregelen voorkomen om vrede en veiligheid te bevorderen.’ 

Wat moet er gebeuren? 

‘Er moeten onmiddellijk sancties en wapenembargo’s aan Israël worden opgelegd. Ook moet het associatieverdrag tussen de EU en Israël per direct worden stopgezet. Het is tijd voor politieke, diplomatieke en economische maatregelen om ervoor te zorgen dat Israël het internationale recht naleeft. Of in ieder geval niet schendt met geld van Europese belastingbetalers of met Europese wapens.’ 

De rechter oordeelde dat Nederland moet stoppen met het leveren van F35-onderdelen aan Israël. Binnenkort komt de zaak opnieuw voor, omdat de regering de uitspraak zou omzeilen door de onderdelen via een andere route te leveren.

‘De regering ontkent dat, maar ik heb een groot vertrouwen in de rechterlijke macht. Vroeg of laat klopt Vrouwe Justitia op de deur, wie de dader ook is. Het zal misschien lang duren, maar ik geloof dat dat ook geldt voor de Palestijnen die nu vaak nergens hun recht kunnen halen. Ik zie dat het discours op mondiaal niveau langzaam aan het verschuiven is en steeds meer mensen achter de Palestijnen staan. Dat moet niet gezien worden als anti-joods of anti-Israëlisch. Ik denk dat het voor de Israëliërs zelf ook gunstig zou zijn om niet in een apartheidsregime te leven.’ 

Hoofdaanklager Karim Khan van het Internationaal Strafhof (ICC) wil dat er arrestatiebevelen worden uitgevaardigd tegen premier Netanyahu, defensieminister Gallant en drie kopstukken van Hamas. Wat verwacht u? 

‘Ik denk dat het bewijs overtuigend is, dus ik verwacht in ieder geval dat die arrestatiebevelen er binnen enkele maanden komen. Vervolgens moeten de lidstaten samenwerken om ervoor te zorgen dat deze mensen voor de rechter worden gebracht.’ 

Denkt u dat ze dat zullen doen? 

‘Ja, dat wil ik wel geloven. Tenzij ze bereid zijn om alles waar ze aan hebben gewerkt om dit internationale systeem op te bouwen in de prullenbak te gooien.’ 

Onze toenmalig premier Rutte was toch vooral kritisch op het statement van Karim Khan. 

‘Het is schokkend… Nederland zou als gastheer van het ICC het hof in bescherming moeten nemen. The Guardian onthulde dat de voorganger van Khan werd bedreigd door de Israëlische geheime diensten, om zo een onderzoek van het strafhof te dwarsbomen. Khan heeft gezegd dat die bedreigingen nog steeds plaatsvinden.’ 

Heeft u ook met dat soort praktijken te maken gehad?

‘Ik heb de macht niet om daders naar de gevangenis te sturen, dus dat maakt een enorm verschil. Maar ja, ik word ook bedreigd. Ik heb alleen geen envelopjes met geld aangeboden gekregen van de Mossad (Israëlische veiligheidsdienst, red.). Omdat ik uit het zuiden van Italië kom, kan ik je vertellen dat Israël te werk gaat als de maffia. Ze richten zich op de mensen die het internationaal recht proberen te handhaven.’ 

Lees ook: In Israël leren kinderen in de geschiedenisles: Arabieren zijn de vijand Reportage 2 april 2024

In een zaak bij een andere rechtbank, het Internationaal Gerechtshof (ICJ), beschuldigt Zuid-Afrika Israël van genocide. Wat verwacht u daarvan? 

‘Die zaak kan jaren duren. Het hof heeft in een tussenvonnis gezegd dat Israël er alles aan moet doen om genocide te voorkomen, maar Israël heeft de voorlopige maatregelen die het hof heeft opgelegd naast zich neergelegd. De vraag is: zal de internationale gemeenschap Israël blijven beschermen? Tot nu toe doen Europese landen weinig. En demonstranten die gerechtigheid vragen worden bestempeld als pro-Hamas of antisemitisch en krijgen te maken met harde repressie.’  

De Tweede Kamer stemde in met een motie voor een verbod op de leus ‘From the river to the sea Palestine will be free’.  

‘Ongelooflijk. De enige verboden uiting is haatzaaien. Palestijnen én Joden zeggen dat de leus betekent: vrij van de apartheid. Natuurlijk mag dit niet worden omgezet in een oproep tot de vernietiging van de ander. Maar die is er simpelweg niet. De Palestijnen willen erkend worden als mensen met fundamentele vrijheden, net als ieder ander.’ 

De nieuwe Nederlandse regering wil de ambassade mogelijk naar Jeruzalem verplaatsen. Wat vindt u daarvan?   

‘Ik ben geschokt dat het land waar de belangrijkste instellingen voor het internationaal recht gevestigd zijn, zoiets kan overwegen. Als ze dit doen, dragen ze eraan bij dat het internationale rechtssysteem in puin komt te liggen. Het is simpelweg illegaal.’  

(Oost-Jeruzalem valt onder bezet Palestijns gebied sinds 1967. Verplaatsing van de ambassade is nog geen erkenning van de Israëlische soevereiniteit over de stad. Het hoeft dus niet illegaal te zijn. Trump erkende in 2017 Jeruzalem als één geheel en als hoofdstad van Israël, en verplaatste daarna de ambassade. Dat is wel illegaal, red.) 

In heel Europa waait momenteel een radicaal-rechtse wind. Maakt u zich daar zorgen om? 

‘Natuurlijk. Dit is het bewijs dat we niet hebben geleerd van ons recente verleden. Wanneer het recht op vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van vergadering en het recht om te protesteren worden ingeperkt, dan moeten we oppassen. Dit is waar het fascisme begint. Ik zie dat als een bedreiging voor ons allemaal.’

Geïnteresseerd in meer interviews? Ontvang mensenrechtenmagazine Wordt Vervolgd zes keer per jaar thuis en/of meld je aan voor de wekelijkse Wordt Vervolgd Nieuwsbrief