‘Als iedereen toekijkt, is het moeilijker om iemand te martelen en te vermoorden’, vertelt Evgenia Kara-Moerza (43). ‘Daarom blijf ik overal waar ik kom aandacht vragen voor mijn man en andere politieke gevangenen.’ Kara-Moerza leidt het lobbywerk van de mensenrechtenorganisatie Free Russia Foundation. Haar echtgenoot is een van Ruslands bekendste politieke gevangen: Vladimir Kara-Moerza. Eind mei is ze op bezoek bij Amnesty in Amsterdam. Ze is voor het eerst in Nederland, om op verzoek van NSC-leider Pieter Omtzigt – met wie ze in het verleden heeft samengewerkt – in gesprek te gaan met de Tweede Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken.
Ze is klein van postuur, heeft kort donker haar en haar ogen stralen een ongekende kracht en vastberadenheid uit. Ze is geroerd als ze over haar man vertelt. Hij werd tot twee keer toe vergiftigd, in 2015 en 2017. Volgens onderzoekscollectief Bellingcat door dezelfde FSB’agenten die Navalny vergiftigden. Begin vorig jaar werd Vladimir Kara-Murza veroordeeld tot 25 jaar celstraf wegens ‘hoogverraad’. Zijn misdaad: zich uitspreken tegen Poetins regime en de oorlog in Oekraïne.
Hoe gaat het met uw man?
‘Hij is een sterk persoon, met hoop en een duidelijke visie voor de toekomst van ons land. Maar tegelijkertijd wordt hij al acht maanden in eenzame opsluiting vastgehouden. Volgens de Nelson Mandela-regels van de VN is dat marteling. Ze slepen hem zonder enige reden van de ene naar de andere Siberische strafkolonie. Je kunt brieven schrijven, maar alles gaat via de censuur van het postsysteem. Ik kan wel met zijn advocaat praten en die kan me vertellen dat hij nog leeft. Anders zou ik dat niet weten.’
Wanneer heeft u hem voor het laatst gesproken?
‘Vorige zomer. Dat was tien tot vijftien minuten en dat was het eerste telefoontje in ruim een half jaar. De kinderen kregen in december een telefoontje van een kwartier. We hebben drie kinderen. Ieder kreeg vijf minuten. Wat vertel je je dierbare in vijf minuten? Dit is psychologische marteling.’
Veilige plek
Vladimir Kara-Moerza was bij de parlementsverkiezingen in 2000 adviseur van oppositieleider Boris Nemtsov en had zich in 2003 zelf kandidaat gesteld voor de parlementsverkiezingen in Rusland. Dat waren de laatste verkiezingen die door internationale organisaties, zoals de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), als vrij maar niet eerlijk werden beschouwd. ‘Zo kwam hij nog wel op sommige lokale tv-zenders, maar als het zijn beurt was om te spreken, viel het geluid uit’, vertelt Evgenia Kara-Moerza.
‘Als de hulp waar Oekraïne om vroeg vanaf het allereerste begin volledig werd verleend, zou het Russische leger nu niet meer in Oekraïne zijn’
Haar man, die aanvankelijk werkte als journalist, kreeg kort na die verkiezingen de functie van bureauchef voor RTVi aangeboden. Een Russische zender, destijds onafhankelijk en gevestigd in New York. ‘We waren avontuurlijk en hadden toen nog geen kinderen, dus gingen we.’
Lees ook:
Russische dissident Anastasia Sjevtsjenko: ‘Het zijn met name Russische vrouwen die de straat op gaan’
Ondertussen verslechterde de situatie in Rusland. ‘Vladimir besefte dat journalistiek niet genoeg was. Hij wilde pro-actiever zijn en daarom begon hij in 2010 te pleiten voor de Magnitsky-wetgeving die regelt dat individuele schenders van mensenrechten worden aangepakt met sancties. Al snel werd duidelijk dat iedereen die betrokken was bij die campagne, het doelwit van het Kremlin zou zijn. Boris Nemtsov werd in 2015 vermoord, en mijn man werd drie maanden daarna in Moskou voor het eerst vergiftigd [met orgaanfalen als gevolg, red.]. Op dat moment beseften we dat als hij zijn werk wilde voortzetten, de kinderen op een veilige plek moesten zijn in de VS. Ik bleef daar en Vladimir verdeelde zijn tijd tussen Rusland, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en de rest van de wereld. Waarbij hij pleitte voor de Magnitsky-wetgeving en opriep tot sancties tegen het Russische regime.’
Wat vond u van zijn beslissing om ondanks het gevaar terug naar Rusland te gaan en daar te blijven?
‘Het zou cynisch van mij zijn geweest als ik hem had gevraagd alles te laten vallen. Dat zou Vladimir niet zijn. Het beste wat ik na zijn gevangenneming kon doen, is zorgen dat zijn werk doorgaat. Daarom vraag ik via de Free Russia Foundation aandacht voor mensenrechten, democratie en politiek gevangenen in Rusland.’
Is er nog wel een alternatief voor het Poetin-regime?
‘Dat wordt mij vaak gevraagd. Natuurlijk is dat er. Je ziet hoe hij dat alternatief voor je ogen probeert te vernietigen. Als dat lukt, krijgen jullie hem straks ook op je bord. Want hij zal niet stoppen bij Oekraïne. Zijn plannen voor Moldavië liggen al op tafel, en de Baltische staten zullen de volgende zijn. Hij zal niet stoppen.’
Op dit moment is er sprake van een ruk naar rechts binnen Europa, ook in Nederland. Hoe kijkt u daarnaar?
‘Ik zie dat de democratie overal afbrokkelt en dat propaganda alomtegenwoordig is. We hebben het er altijd over hoe diep de Russische bevolking is gehersenspoeld, maar je ziet ook hoe slecht geïnformeerd mensen in de vrije landen zijn. Ik begrijp dat de jongere generatie zich niet kan identificeren met de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog, maar er is helaas niet genoeg begrip voor hoe griezelig autoritarisme is.’
Ontvang de nieuwsbrief van Wordt Vervolgd
Onder meer in Nederland hebben sommige politici het over het stopzetten van de financiële hulp aan Oekraïne. En soms zelfs over het steunen van Poetin.
‘Dat is gevaarlijk… Maar de oorlog is het resultaat van de straffeloosheid die Vladimir Poetin al meer dan twintig jaar geniet. Poetin mocht keer op keer mensenrechten schenden, omdat er andere belangen waren. Het democratische Westen heeft zijn bezorgdheid geuit, maar tekende toch de deal voor de bouw van Nordstream (pijplijn voor gas, red.). Het Kremlin besefte dat het Westen zakelijke belangen boven mensenrechten stelt. En het Russische maatschappelijk middenveld realiseerde zich dat het niemand echt kan schelen wat er gebeurt. Natuurlijk gelooft Poetin dan dat hij met alles weg kan komen.’
De internationale gemeenschap is dus te passief in haar houding tegenover Rusland. Wat zou de internationale gemeenschap moeten doen?
‘De ballen vinden om iets te zeggen, dat zou een goed begin zijn. Noem Vladimir Poetin onrechtmatig en een dictator, erken hem niet als president. En als de hulp waar Oekraïne om vroeg vanaf het allereerste begin volledig werd verleend, zou het Russische leger nu niet meer in Oekraïne zijn. Met de steun maken we wel stappen, maar het feit dat het zo traag gaat, betekent dat deze gruwel voortduurt. Er sterven mensen in Oekraïne, en in Rusland worden dagelijks mensen in gevangenissen gegooid en gemarteld. Het is net een tumor die in alle richtingen uitzaait.
Dit zijn Ruslands echte patriotten
‘Er wordt vaak gevraagd waarom de Russen niet méér protesteren. Maar gezien het niveau van de repressie in het land is het al verrassend dat zoveel mensen protesteren. Die mensen moeten we blijven steunen. En in een ideale wereld zou ik Poetin graag berecht zien voor alle misdaden die hij heeft begaan tegen de Russische bevolking en onze buren. Zodat een groot deel van de Russische bevolking kan zien welke misdaden in hun naam zijn gepleegd. Zo’n proces zou voor ons net zo belangrijk zijn als voor de Oekraïners.’
Het hoofdkantoor van Free Russia Foundation is gevestigd in Washington. Wat zou een nieuwe overwinning van Trump kunnen betekenen voor Rusland en de oorlog in Oekraïne?
‘Dat maakt me bang, want ik ken Trump als iemand die dictators bewondert. Hij kan de Amerikaanse hulp stopzetten. Zal de Europese Unie dan in staat zijn de steun aan Oekraïne op eigen kracht te dragen? Dat kan, als de wil daartoe aanwezig is. Maar als de insteek is dat we met Poetin moeten blijven praten, bestaat er een groot gevaar dat hij dit overleeft. Hij lanceerde een invasie van ons buurland, pleegt oorlogsmisdaden, staat op een lijst van het ICC, voert gruwelijke repressie uit in eigen land. Waar wil je nog met hem over praten?’
U heeft zich ook kritisch uitgelaten over het Verenigd Koninkrijk, omdat zij niet genoeg doen. Bijvoorbeeld voor uw man, die ook de Britse nationaliteit heeft.
‘Het Britse standpunt is dat van niet-betrokkenheid. En dat is in de wereld van vandaag niet meer acceptabel, zeker nu het aantal politieke gevangenen over de hele wereld toeneemt. Ik pleit voor de oprichting van bureaus voor gijzelaarszaken. Zo’n netwerk kan niet alleen ruiltransacties uitvoeren, maar ook met een reeks instrumenten voorkomen dat dergelijke praktijken überhaupt worden gebruikt, waardoor dictators wel twee keer zouden nadenken voordat ze mensen gevangenzetten.
‘De enige optie voor mijn land is democratie’
‘De VS is het enige land dat een min of meer consistente benadering hanteert over de kwestie van gijzelingen en politieke gevangenneming. Onder leiding van diplomaat Roger Carstens richtten ze een bureau voor gijzelaarszaken op. En ze hebben een wet waardoor de Amerikaanse regering een persoon ‘ten onrechte gedetineerd’ kan verklaren, en kan pleiten voor de vrijlating van die persoon. Ook voor mensen die geen Amerikaans staatsburger zijn, maar ‘vrijheidsstrijders’ in andere landen.
‘Dat is een krachtig signaal, want een vrijheidsstrijder is iemand die strijdt voor dezelfde principes waarop democratieën wereldwijd zijn gebouwd. Ik denk dat het de verantwoordelijkheid van de democratische wereld is om voor zulke mensen te vechten.’
Is de Magnitsky-wetgeving waar u en uw man zich voor hebben ingezet een succes?
‘De Magnitsky-wetgeving bestaat nu in 35 landen. Het is een revolutionair instrument om specifieke mensenrechtenschenders over de hele wereld op een sanctielijst te plaatsen. Natuurlijk zijn er ook problemen, omdat niet iedereen sancties oplegt. Hierdoor verplaatsen deze mensen hun bezittingen gewoon naar elders. Het moet samen en op een consequente manier gebeuren om de loopholes in de regelgeving te dichten.’
Het is gebleken dat economische sancties Rusland minder hard hebben getroffen dan verwacht.
‘Het regime wil dat je dat gelooft, maar de sancties zijn wel degelijk effectief. Voor mij laat het vooral zien dat er loopholes zitten in de regelgeving. De Free Russia Foundation ontdekte dat er een paar Nederlandse bedrijven betrokken waren bij de verkoop van drones aan Rusland via andere landen. Al deze gaten moeten worden gedicht. Dat zou de sancties veel effectiever maken.’
Hoe houdt u hoop voor de toekomst?
‘Hoop is het enige wat ik heb. De enige optie voor mijn land is democratie. Ik moet alles doen wat ik kan. Als moeder ben ik het aan mijn kinderen verplicht om hen een goed voorbeeld te geven, als Russisch staatsburger is het mijn verantwoordelijkheid om iets te doen en als Vladimirs vrouw ben ik het aan hem verplicht.’
